Choć wobec działań wojennych Niemiec i ZSRR przeciwko Polski, litewski rząd ogłosił neutralność, jednak nie odmówił przyjęcia z rąk Stalina okupowanego przez sowietów Wilna i Wileńszczyzny.
Później za tę „współpracę” z sowietami Litwa słono zapłaciła, bo wraz z Wilnem przyjęła na swoim terytorium 20 tys. żołnierzy Armii Czerwonej. Był to początek sowieckiej okupacji, którą rok później — 3 sierpnia — sfinalizowała aneksja Litwy. Ta aneksja była zaplanowana znacznie wcześniej, w tajnych protokołach do umów z 23 sierpnia 1939 roku między Hitlerem i Stalinem, którzy podzielili strefy wpływów. Litwa, podobnie jak Łotwa i Estonia, znalazła się w strefie geopolitycznych interesów Kremla. Zdaniem historyka dr Algimantasa Kasparavičiusa, sowiecka okupacja była też wynikiem bliskowzroczności ówczesnych władz Litwy, które skupione na konfrontacji z Polską nie dostrzegli realnego zagrożenia ze strony sowietów.
Dlatego napad Niemiec na ZSRR na Litwie potraktowano jako akcję wyzwoleńczą. Faszystowskie wojska zajęły cały kraj prawie bez sprzeciwu ze strony miejscowej ludności. Niebawem w kraju powstała miejscowa władza, która kolaborowała z hitlerowcami. Przeciwko nim walczyły głównie rosyjskie i żydowskie oddziały partyzanckie oraz Armia Krajowa. Wobec tego, początek największej w ubiegłym wieku rzezi ludności na Litwie nie jest specjalnie obchodzony i przegrywa z obchodami wyjścia 31 sierpnia 1993 roku wojsk sowieckich z niepodległej już Litwy.
II wojna światowa była największym konfliktem zbrojnym ubiegłego wieku. W konflikt było zaangażowanych 61 państw, a działania wojenne objęły terytoria 40 państw. Dotyczyło to ponad 1,7 mld ludzi, czyli 80 proc. mieszkańców globu. W wojnie po raz pierwszy w historii ludzkości użyto broni atomowej. Rzadko natomiast stosowano chemiczną broń masowej zagłady. Niemniej, podczas wojny zginęło według różnych źródeł od 50 do 70 mln osób, z czego większość to była ludność cywilna. Faszystowskie Niemcy prowadziły otwartą politykę eksterminacji niektórych narodów i grup społeczeństwa. W obozach koncentracyjnych masowo zabijano Żydów i Romów. Jedno z największych w tym regonie miejsc masowej zagłady znajduje się w podwileńskich Ponarach. Tu na rozkaz hitlerowców, a z rąk ich litewskich kolaborantów zginęło około 100 tys. osób, głównie wileńskich Żydów oraz Polaków i osób innych narodowości. W okresie wojny na Litwie eksterminowano około 195 tys. osób narodowości żydowskiej, czyli 95 proc. całej mniejszości żydowskiej. Z rąk niemieckich i litewskich nazistów zginęło też około 50 tys. osób innych narodowości (głównie Polacy), a do obozów trafiło kolejnych 30 tys. osób.
Koniec II wojny światowej 8 maja 1945 roku na Litwie oznaczał jedynie koniec okupacji niemieckiej i rozpoczynał długi okres okupacji sowieckiej. Kończyło ją faktycznie wyjście wojsk sowieckich. 20. rocznica tej daty na Litwie będzie uroczyście obchodzona właśnie 1 września.
Tymczasem 1 września w Polsce odbędą się główne uroczystości obchodów tragicznej dla kraju, kontynentu i świata 74. rocznicy początku II wojny światowej.
Wojna wybuchła po nocnym ataku III Rzeszy w porozumieniu z ZSRR. Kampania wrześniowa wojny rozpoczęła się o godzinie 4.43 od nalotu na Wieluń niemieckiej eskadry powietrznej. Zaraz po nim nastąpił ostrzał Wojskowej Składnicy Tranzytowej na Westerplatte przez pancernik Schleswig-Holstein i agresja wzdłuż całej granicy niemiecko-polskiej.
W chwili wybuchu wojny Polska miała zawarty układ sojuszniczy z Francją z 1921 roku, układ sojuszniczy z Wielką Brytanią z 25 sierpnia 1939 roku oraz sojusz z Rumunią (obowiązujący jednak tylko w przypadku ataku ze strony ZSRR). Niemcy były powiązane paktem antykominternowskim z Japonią i Włochami oraz układem z ZSRR (pakt Ribbentrop-Mołotow). Formalnie wojna nabrała charakteru światowego z chwilą wypowiedzenia jej Niemcom przez Wielką Brytanię i Francję 3 września 1939. Wraz z Wielką Brytanią do wojny przystąpiły Indie i główne dominia brytyjskie, Australia i Nowa Zelandia, Związek Południowej Afryki i Kanada. Oficjalnie po stronie Niemiec do wojny nie przyłączyły się ani Włochy, ani Japonia. Neutralność zachowały Węgry i Rumunia. Do niemieckiego ataku na Polskę przyłączyła się natomiast Słowacja będąca wówczas pod protektoratem Niemiec. Jej wojska wkroczyły do Polski kilka godzin po niemieckim ataku.
17 września bez określonego w prawie międzynarodowym wypowiedzenia wojny zaatakowała Polskę również Armia Czerwona. ZSRR w nocie przedstawionej w nocy 17 września 1939 — już w chwili rozpoczęcia agresji — ambasadorowi RP w Moskwie Wacławowi Grzybowskiemu stwierdził jednostronnie zaprzestanie istnienia państwa polskiego.
Tegoroczne obchody wybuchu II wojny światowej w Polsce rozpoczną się 1 września o godz. 4.45 pod pomnikiem Obrońców Wybrzeża. Po oficjalnych przemówieniach, apelach czy złożeniu wieńców, o godz. 9 uroczyście otwarta zostanie nowa wystawa w Wartowni nr 1.
W tym dniu, w godz. 10-16, będzie można zwiedzać Westerplatte i wziąć udział w grze terenowej, która pozwala poznać historię w niecodzienny i interaktywny sposób. Zwiedzający będą mogli także poznać życie polskich żołnierzy podczas służby w Wojskowej Składnicy Tranzytowej na półwyspie.
Podczas obu dni obchodów będzie można przejechać się drezynami po nieużywanej trasie kolejowej na Westerplatte.