W związku z toczącą się ostatnio debatą w sprawie międzynarodowych zobowiązań Litwy w kwestii ochrony praw mniejszości narodowych, Europejska Fundacja Praw Człowieka (EFHR) pragnie przypomnieć, że w 2000 roku Litwa bez żadnych zastrzeżeń ratyfikowała Konwencję Ramową o Ochronie Mniejszości Narodowych Rady Europy.
W 2012 roku Komitet Ministrów Rady Europy, odpowiedzialny za monitorowanie wdrażania w życie przez Państwa-Strony postanowień Konwencji Ramowej, w swojej rezolucji na temat Litwy zauważył braki w przedmiocie realizacji postanowień dokumentu (rezolucja nr CM/ResCMN(2012)19). Rząd litewski w dalszym ciągu w pełni nie przestrzega standardów ochrony mniejszości narodowych zawartych w Konwencji i poprawa sytuacji mniejszości pozostaje wśród pilnych obowiązków polityki wewnętrznej państwa. W związku z tym EFHR pragnie przypomnieć zalecenia rezolucji i podkreślić jeszcze raz obowiązek Litwy do wywiązania się z międzynarodowych zobowiązań w zakresie ochrony praw człowieka. Ma to szczególne znaczenie w świetle ostatnich wypowiedzi prezydent RL na forum Parlamentu Europejskiego (więcej na ten temat na stronie EFHR).
Krytyka Komitetu dotyczyła ogólnego podejścia Rządu litewskiego do spraw mniejszości. W istocie, na Litwie nie ma żadnych spójnych i wyraźnych przepisów prawnych dotyczących ochrony mniejszości narodowych, a Ustawa o Mniejszościach Narodowych na Litwie nadal nie jest wdrażana (należy przypomnieć, że wtedy jeszcze obowiązywała ta ustawa). Pewne fundamentalne zasady Konwencji Ramowej związane z używaniem języków mniejszości narodowych w przestrzeni publicznej nie znajdują swojej realizacji na gruncie prawa wewnętrznego. Również niektóre wyroki litewskich sądów wykazują niezgodność z postanowieniami Konwencji.
Zgodnie z Rezolucją, Konwencja Ramowa nie jest w pełni realizowana również kontekście praw oświatowych mniejszości narodowych na Litwie. Szkoły mniejszości narodowych borykają się m. in. z problemami pozyskiwania środków publicznych czy innych środków niezbędnych do prowadzenia właściwego procesu edukacyjnego, jak również wsparcia finansowego dla aktywności kulturalnych.
Co więcej, w społeczeństwie litewskim odczuwalny jest brak świadomości w kwestii praw człowieka i istniejącej różnorodności w społeczeństwie. Przykłady sytuacji nienawiści oraz wrogości można zauważyć szczególnie wobec przedstawicieli społeczności romskiej i żydowskiej, imigrantów i osób ubiegających się o azyl. Skutkuje to znacznymi problemami mniejszości romskiej w niektórych aspektach życia: uzyskanie obywatelstwa, zatrudnienie, dostęp do edukacji oraz do opieki zdrowotnej.
Podkreśla się, że pomimo zakazu bezpośredniej dyskryminacji, w społeczeństwie litewskim w dalszym ciągu widoczny pozostaje problem wykluczenia w związku z posługiwaniem się przez przedstawicieli mniejszości narodowych językiem ojczystym. Ich udział w procesach decyzyjnych, z perspektywy postanowień Konwencji Ramowej, jest niewystarczający i utrudniany. Stąd EFHR uważa, że dyskryminacja pozostaje rzeczywistym i niebezpiecznym problemem litewskiego społeczeństwa.
W rezolucji Komitetu nacisk został położony na potrzebę pilnego przyjęcia przez Litwę ustawodawstwa wprowadzającego w życie zasady Konwencji Ramowej i zwiększenia starań na rzecz ochrony praw mniejszości narodowych. EFHR pragnie zauważyć, że mniejszości narodowe stanowią spory odsetek społeczeństwa litewskiego (około 16 proc.) i nie powinny być traktowane jako obywatele drugiej kategorii. Wspomniane kwestie potrzebują pilnego rozwiązania.
Należy również przypomnieć, że ratyfikowana przez Litwę w 2000 r. Konwencja Ramowa jest wiążącym prawnie dokumentem międzynarodowym, postanowienia którego należy wypełniać. Litwa powinna bardziej skutecznie kierować polityką wewnętrzną na rzecz efektywnej realizacji celów Konwencji Ramowej.
Jeśli państwo rzeczywiście pragnie sprostać europejskim standardom ochrony praw człowieka i być wiarygodnym partnerem na arenie międzynarodowej, powinno uwzględnić ostrzeżenia zawarte w raporcie oraz zaprzestać marginalizować kwestie ochrony praw mniejszości narodowych w państwie, albo gorzej — negować istnienie takiego problemu.
Europejska Fundacja Praw Człowieka