Rok 2015 jest niezwykły tym, że mija 250. rocznica urodzin sławnego muzyka, działacza społecznego Michała Kleofasa Ogińskiego. Ta postać jest szczególnie droga sercu trzech bratnich narodów: Litwinów, Polaków i Białorusinów. Nie wdając się w głębsze naukowe dyskusje można twierdzić, że Ogiński na wieki pozostanie w historycznej pamięci tych narodów.
Ogińscy są starym rodem książęcym, który swój rodowód wywodził z dynastii Ruryków. Początkowo wyznawali prawosławie, później wszyscy przeszli na katolicyzm. Przedstawiciele tego rodu nieraz mianowani byli senatorami Litwy oraz piastowali ważne urzędy państwowe. Największy wpływ na politykę Ogińscy wywierali w XVIII wieku. Wielu z nich było utalentowanymi muzycznie. Ogińscy nie tylko wspierali muzyków, lecz sami nieraz muzykowali oraz tworzyli utwory muzyczne.
Nie zniknęło i nie zniknie zainteresowanie naszych rodaków twórczą i społeczno-polityczną działalnością Michała Kleofasa Ogińskiego. Jego twórczość ma głębokie związki z wydarzeniami historycznymi, politycznymi w naszym kraju oraz jego przyrodą. Całe swoje życie Ogiński poświęcił realizacji wizji odbudowy Ojczyzny. Swoje życiowe credo — służbę ojczyźnie — Michał Kleofas Ogiński sformułował jeszcze we wczesnym dzieciństwie. Po raz pierwszy o tym napomknął mając zaledwie cztery lata, gdy ostatni władca Rzeczypospolitej Obojga Narodów Stanisław August podczas przyjęcia postawił tego „mężczyznę” na stół i zapytał, czym się on chce zajmować, gdy dorośnie. Ten odpowiedział: „Służyć Ojczyźnie!…”.
Michał Kleofas Ogiński w swoich pamiętnikach pisze: „Urodziłem się 25 września 1765 roku w należącej do rodziców wsi Guzów, w województwie rawskim, starostwie sochaczewskim, siedem mil od Warszawy.
Ojciec mój, Andrzej Ogiński, pod koniec życia wojewoda trocki, a gdy się urodziłem — starosta oszmiański, miecznik Wielkiego Księstwa Litewskiego i kawaler orderów polskich — opuściwszy Litwę osiadł w Polsce, gdzie się ożenił z wdową po staroście Guzowa Potockim.
Matka moja Paulina, urodzona hrabianka Szembek, po raz pierwszy wyszła za mąż za Łubieńskiego, który żył krótko. Po raz drugi wyszła za mąż za Potockiego, który zaledwie po roku uczynił ją ponownie wdową. W końcu została żoną mego ojca — Ogińskiego”.
Zarówno muzyczne, jak i ogólne wykształcenie Michała Kleofasa wyraźnie wydzielało się na tle wykształcenia arystokratów Wielkiego Księstwa Litewskiego. Powszechnie doceniano jego talent literacki i dyplomatyczny, urok osobisty. Zdolności oratorskie M. K. Ogiński odziedziczył po ojcu, wojewodzie trockim Andrzeju Ogińskim (1740-1787), skłonności do sztuki — po wyjątkowo twórczo usposobionej matce, Paulinie Szembek. W kształtowaniu wszechstronnie wykształconej osobowości ogromną rolę odegrał były wychowawca księcia, wybitny pedagog, biograf rodu Ogińskich, wychowawca innego potomstwa rodziny oraz koronowanych osób Europy, Francuz Jean Rolay. Wykładał on Michałowi Kleofasowi nie tylko nauki ścisłe i humanistyczne, lecz wychowywał w duchu humanizmu. W ciągu dwunastu lat lekcje trwały po szesnaście godzin dziennie. Jean Rolay nie korzystał z podręczników, wykładał z pamięci. Następnie Ogińskiego uczyli inni sławni wówczas pedagodzy: muzyki i gry na fortepianie — dworski muzyk Józef Kozłowski (1757-1831), gry na skrzypcach — Giovanni Battista Viotti (1755-1824) i inni. Gdy po ukończeniu nauki Michał Kleofas po raz pierwszy przemawiał podczas Wielkiego Sejmu Litewskiego, obecny na posiedzeniu nauczyciel Jean Rolay płakał z zachwytu, a oklaski słuchaczy nie ustawały nawet po opuszczeniu przez prelegenta sali obrad.
Michał Kleofas Ogiński karierę polityczną rozpoczął w 1786 roku jako zaledwie dwudziestojednoletni młodzieniec. Zasłynął początkowo swoim uczestnictwem w pracy Sejmu Czteroletniego (1788-1792). W 1788 roku został kawalerem Orderu Świętego Stanisława za zasługi dla Ojczyzny, a w 1790 roku — kawalerem Orderu Orła Białego.
Uruchomiony przez agresywne i egoistyczne państwa mechanizm niszczenia i podziału państwa, niestety, nieustannie poruszał się dalej. Wprawdzie Sejm w Warszawie jeszcze zdążył w 1791 roku uchwalić pośpiesznie przygotowaną sławną Konstytucję 3 Maja, lecz ogólny entuzjazm patriotów nie zdołał już pokonać destrukcji. Ten sam Sejm, po upływie półtora roku, otoczony przez wojsko i armaty rosyjskie w Grodnie, był zmuszony do wyrzeczenia się Konstytucji.
W 1794 roku M. K. Ogiński brał udział w Powstaniu Kościuszkowskim, był wybrany na członka Rady Najwyższej Rządu Litewskiego (działała od kwietnia do czerwca 1794 roku), dowodził powstańcami powiatu wiłkomierskiego, święciańskiego, brasławskiego, brał udział w bitwach pod Wołożynem, Iwieńcem, Wiszniewem. Na własny koszt sformował i wyszkolił oddział kawalerii, pilnie pracował nad pobudzeniem samoświadomości mieszczan Wilna. Entuzjazm był ogromny, brakowało jednak możliwości zwyciężenia. Po klęsce powstania i III rozbiorze Litwy i Polski M. K. Ogiński z wielkim trudem, ukrywając się pod przybranym nazwiskiem Michajłowskiego, przedostał się na Zachód.
Rimantas Šalna
kierownik Muzeum Adama Mickiewicza
przy Bibliotece Uniwersytetu Wileńskiego
Cdn.