Więcej

    Życie teatrów wileńskich: Wileński Teatr „Lėlė”

    Czytaj również...

    Lilijana Janavičienė jest zawodowym mistrzem – lalkarzem Fot. Marian Paluszkiewicz
    Lilijana Janavičienė jest zawodowym mistrzem – lalkarzem Fot. Marian Paluszkiewicz

    Kontynuujemy nasz cykl publikacji o życiu teatrów wileńskich. Tym razem odwiedziliśmy Wileński Teatr „Lėlė”.

    Od 1977 roku teatr ten znajduje się na Starówce wileńskiej, przy ulicy Arklių 5 (ul. Końska) w budynku, który kiedyś należał do książąt Ogińskich. Na przełomie XVII-XVIII w. wznieśli tu oni barokowy pałac, który został przebudowany później w stylu klasycyzmu.

    Jesienią 2014 roku na gmachu, w którym znajduje się także lokum Państwowego Teatru Młodzieżowego, umieszczono herb rodowy Ogińskich. Dotychczas nigdy na tym pałacu herbu nie było, ale w ramach rekonstrukcji pałacu postanowiono w ten sposób uhonorować znanych mecenatów kultury.
    Autorem stylizowanego, ważącego 400 kg herbu jest wileński rzeźbiarz Konstantinas Navasaitis. Na rekonstrukcję teatru Ministerstwo Kultury Litwy przeznaczyło ponad 10 mln euro.
    Dziwne i mistyczne miejsce, jedna z najwęższych uliczek w Wilnie – Końska – od dawna przyciągała lalkarzy.
    Przed drugą wojną światową działały tu trzy teatry – polskie teatry lalkowe „Bajka” i „Łątek” oraz żydowski teatr marionetek „Maidim”.

    W sztukach teatralnych łączy się grę aktora z lalką Fot. Marian Paluszkiewicz
    W sztukach teatralnych łączy się grę aktora z lalką Fot. Marian Paluszkiewicz

    Teatr „Lėlė” powstał w 1958 r. i jest największym teatrem lalkowym w kraju.
    W ciągu roku wystawia się około 300 spektakli, które ogląda około 35 000 widzów.
    W bieżącym repertuarze teatru są 24 spektakle. Wśród nich legendarne już „Czerwony Kapturek”, „Trzy świnki”, „Dziadek do orzechów”.
    Repertuar obejmuje klasykę i sztukę współczesną, zachowując między nimi równowagę. Są to sztuki autorów litewskich oraz adaptacje światowej literatury dla dzieci, w tym najpiękniejsze baśnie Hansa Christiana Andersena: „Calineczka”, „Brzydkie kaczątko”, „Królowa Śniegu”.
    Przedstawienia odbywają się w dwóch salach — Wielkiej — liczącej 220 miejsc oraz Małej, znajdującej się w gotyckich pałacowych piwnicach i mieszczącej około 50 widzów.
    W Wielkiej sali mieściła się niegdyś sala balowa, którą książę Michał Kleofas Ogiński przerobił na salę teatralną i wspaniałomyślnie pozwolił w niej wystawiać sztuki dla wilnian. Podczas okupacji hitlerowskiej w sali tej wystawiane były sztuki teatru działającego w Getcie Wileńskim. Jest to jedna z trzech autentycznych sal, które zachowały się w naszym mieście. Dwie pozostałe to sala w Teatrze na Pohulance (obecnie Rosyjski Teatr Dramatyczny na Litwie) oraz sala koncertowa Litewskiej Filharmonii Narodowej.

    Najważniejszym widzem teatru „Lėlė” jest dziecko, ale w repertuarze są także propozycje dla dorosłych widzów.
    Sztuki dla teatru pisali m. in. słynni litewscy poeci Sigitas Geda i Marcelijus Martinaitis, muzykę tworzyli znani współcześni kompozytorzy – Feliksas Bajoras, Faustas Latėnas, Algirdas Martinaitis, Vidmantas Bartulis.
    Wystawiane tu sztuki nieraz zdobywały nagrody na międzynarodowych festiwalach teatrów lalek.
    Teatr występuje w kraju i za granicą — w Niemczech, Algierii, Etiopii, Finlandii, Danii, Anglii, USA, Austrii, Indiach, Kazachstanie, Polsce, Łotwie, Estonii, Rosji, Ukrainie, Słowacji, Chinach.

    Kierownikiem teatru jest Juozas Marcinkevičius, kierownikiem artystycznym — Vilmantas Juškėnas. Trupa teatralna liczy 20 zawodowych aktorów — lalkarzy. Są to przede wszystkim absolwenci wydział sztuki Uniwersytetu Kłajpedzkiego. Artyści poszukują stale nowych środków wyrazu, stosując różne formy i techniki lalkowe: lalki na patyku, marionetki, maski, łącząc na scenie grę aktora z lalką.

    W pracowniach, które mieszczą się w budynku teatru pracują wykwalifikowani mistrzowie-lalkarze. Tworzą oni różne lalki – marionetki, groteskowe kukły o ludzkich rozmiarach oraz miniaturowe pacynki (rodzaj lalki teatralnej nakładanej na dłoń jak rękawiczka i poruszanej palcami aktora-animatora), maski teatralne. Stworzenie jednej lalki czasami trwa aż pół roku.

    Reżyser Rimas Driežis jest wielkim znawcą historii teatru litewskiego Fot. Marian Paluszkiewicz
    Reżyser Rimas Driežis – wielki znawca historii teatru litewskiego Fot. Marian Paluszkiewicz

    Oprócz spektakli w teatrze odbywają się różnorodne przedsięwzięcia edukacyjne, międzynarodowe festiwale teatralne. Działa tu muzeum, w którym można zapoznać się z historią litewskiego teatru lalek, obejrzeć m. in. marionetki stworzone w latach 30. ub. wieku przez słynnego litewskiego artysty malarza, scenografa, pedagoga Stasysa Ušinskasa – założyciela pierwszego zawodowego teatru lalek na Litwie.
    Teatr rozpoczął swą działalność w 1936 roku w Kownie. Dwa lata później artysta zrealizował pierwszy litewski film lalkowy pt. „Storulio sapnas” („Sen grubasa”) z podkładem dźwiękowym. Ušinskas nauki pobierał m. in. w Paryżu w Académie de l’ArtModerne, sztukę swą reprezentował na wystawach w Nowym Jorku, tworzył dekoracje i kostiumy dla przedstawień teatralnych wystawianych na Broadwayu.

    Stworzony przez litewskiego lalkarza, aktora i reżysera Balysa Lukošiusa Wileński Teatr Lalek (obecnie „Lėlė”) został otwarty 27 października 1958 roku.
    Otwarcie pierwszego sezonu zainaugurowała sztuka litewskiej poetki Salomei Nėris „Eglė žalčių karalienė” („Eglė królowa węży”) w reżyserii Lukošiusa.
    Została wystawiona w auli jednej ze szkół wileńskich, bo teatr wówczas nie miał stałej siedziby.
    Kolejnym kierownikiem teatru był słynny litewski lalkarz i scenograf Vitalijus Mazūras. Jego sztuki spowodowały w pewnym sensie rewolucję estetyczną w latach 80.-90. ub. wieku w lalkowej sztuce teatralnej Europy Wschodniej.
    Dziś tradycje Mazūrasa w teatrze kontynuują jego uczniowie m. in. reżyser Rimas Driežis.

    Ten wielki znawca historii teatru litewskiego opowiedział o polskich akcentach w dziejach teatru „Lėlė”. Niewielu wie o tym, że historia jego sięga okresu przedwojennego. Wtedy w Wilnie działały dwa teatry lalek, co prawda, polskie.
    Założycielkami Wileńskiego Teatru „Łątek” była Olga Dobużyńska-Totwen i jej dwie córki – Ewa i Irena. Artystki tworzyły własnoręcznie marionetki i wystawiały sztuki. Założony w 1936 r. w Wilnie marionetkowy teatru „Łątek” po wojnie  przeniósł się do Gdańska, gdzie działał do roku 1959.

    W teatralnym muzeum można obejrzeć najstarsze litewskie marionetki stworzone przez Stasysa Ušinskasa Fot. Marian Paluszkiewicz
    W teatralnym muzeum można obejrzeć najstarsze litewskie marionetki stworzone przez Stasysa Ušinskasa Fot. Marian Paluszkiewicz

    Nazwa teatru pochodzi od staropolskiego słowa „łątka”, oznaczającego kukiełkę dla dzieci. Z teatrem współpracował znany wileński malarz i scenograf Mścisław Dobużyński, który był przyrodnim bratem Olgi Dobużyńskiej-Totwen.
    Podczas wileńskiego etapu działalności teatru był jego opiekunem i doradcą. Dzieła artysty znajdują się obecnie w Muzeum Litewskiego Teatru, Muzyki i Kina w Wilnie.
    Wileński Teatr „Łątek” miał w swoim dorobku 14 tytułów, w tym 11 — to były spektakle marionetkowe.
    Pierwsza premiera odbyła się 12 marca 1941 roku w Teatrze Młodego Widza w Wilnie. Był to spektakl „Nowe szaty króla” według Hansa Christiana Andersena.
    Po repatriacji do Polski w 1945 roku, Olga Dobużyńska-Totwen wraz z córkami zamieszkała na początku w Łodzi, następnie w Gdańsku. Tu przez kilkanaście lat Olga Dobużyńska-Totwen prowadziła swój teatr, będący jedynym teatrem marionetkowym w Polsce. Artystki musiały jednak pozbyć się w nazwie swojej instytucji słowa „wileński”, a w 1950 r. teatr „Łątek” został znacjonalizowany, stając się Państwowym Teatrem Lalek (dzisiejszy Teatr Miniatura).
    Urodzony w 1927 r. w Wilnie, syn słynnego malarza, profesora Uniwersytetu Stefana Batorego Tymona Niesiołowskiego, Krzysztof Niesiołowski uważany jest za jedną z wybitnych osobowości teatru polskiego. Poprzez liczne inscenizacje (zrealizował ponad 120 przedstawień), a także działalność pedagogiczną, wywarł niewątpliwy wpływ na polski teatr lalek. W 1973 roku objął funkcję dyrektora i kierownika artystycznego Teatru Lalek „Baj” w Warszawie. Sceną tą kierował aż do przejścia na emeryturę w końcu 2008 r. W licznych wywiadach wspominał: „Moje pierwsze doświadczenia teatralne wiążą się właśnie z Wilnem”.
    Już jako trzynastoletni chłopiec obejrzał przedstawienie „Nowe szaty króla” w polskim teatrze marionetkowym Olgi Totwen. Niestety podobnie jak Olga Totwen w 1945 roku zmuszony był opuścić Wilno.
    Gdy po ukończeniu studiów zatrudnił się w Teatrze Lalek „Baj” w Warszawie, pierwszym wyreżyserowanym przeze niego spektaklem była właśnie sztuka „Nowe szaty króla” Andersena.

    Podobny los spotkał  także Jadwigę i Jana Władysława Badowskich, którzy w 1937 r. stworzyli tu Teatr Lalkowy „Bajka”.
    Założyciele polskich teatrów lalkowych pozostawili tu prawie całą spuściznę – lalki, marionetki, kukiełki… Wszystko, co nie udało się uratować przed dewastacją zaborcy.
    Po wojnie stała się ona własnością Wileńskiego Teatru „Lėlė”, który trwa do dziś.

    Reklama na podst. ust. użytkownika.; Dzięki reklamie czytasz nas za darmo

    Afisze

    Więcej od autora

    Dr Marzena Mackojć-Sinkevičienė spotka się z noblistami w Lindau

    Idea spotkań młodych badaczy z laureatami Nagrody Nobla zrodziła się z inicjatywy dwóch lekarzy z Lindau, Franza Karla Heina i Gustava Wilhelma Parade oraz hr Lennarta Bernadotte, członka szwedzkiej rodziny królewskiej. Pierwsze spotkanie miało miejsce w 1951 r. W tym...

    Wileńska palma w nowej odsłonie

    Wileńskie palmy oraz sztukę ich wicia zaprezentowano na wystawie w galerii „Židinys”. Ekspozycja powstała w ramach projektu „Verba-rze” (lit. verba – palma). Jego inicjatorką jest Agata Granicka, mistrzyni sztuki ludowej, palmiarka w siódmym pokoleniu.  – Celem projektu jest przybliżenie tradycji...

    Na Litwie ponad 40 tys. dawców krwi — razem oddali jej ponad 32 tys. litrów

    W ub. roku liczba krwiodawców wzrosła o 7 proc. w porównaniu z 2022 r. Udało się też zebrać rekordową, po okresie pandemii, ilość — ponad 32 tys. litrów cennego daru ratującego życie. — W 2023 r. mieliśmy ponad 40 tys. krwiodawców,...

    „Niezrównany spiskowiec” Konstanty Kalinowski

    Konstanty Kalinowski po studiach prawniczych w Petersburgu rozpoczął działalność rewolucyjną na Grodnieńszczyźnie. — Przebrany za kupca wędrownego lub włóczęgę wędrował po wsiach, agitując chłopów do walki z caratem. Tłumaczył im, że zniesienie pańszczyzny jest tylko namiastką, że prawdziwą wolność może...