Uroczystości upamiętniające walkę Polaków i Litwinów w 1831 r. przeciwko zaborcy rosyjskiemu odbyły się 20 czerwca przy pomniku powstańców listopadowych na Wzgórzu Ponarskim.
W miejscu zaciętych walk o Wilno na przedgórzach miasta w 185. rocznicę bitwy zabrzmiały hymny Polski i Litwy, wieńce złożyli przedstawiciele ambasady Rzeczypospolitej Polskiej w Wilnie oraz Ministerstwa Ochrony Kraju Litwy.
— Dla obojga narodów wydarzenia z historii są bardzo ważne, podkreślają naszą wspólną historię. Tak jak kiedyś wspólnie walczyliśmy, tak również obecnie jesteśmy w jednym sojuszu. Będąc sojusznikami zawsze możemy więcej zdziałać aniżeli w pojedynkę — powiedział „Kurierowi” attache obrony ambasady RP w Wilnie płk. Mirosław Wójcik.
Pomnik na Wzgórzu Ponarskim w formie krzyża ku czci poległych powstańców polskich i litewskich jest jedynym pomnikiem w Wilnie upamiętniającym wspólną walkę obu narodów o wyzwolenie spod zaboru carskiego w Powstaniu Listopadowym 1830-31 r. Umieszczone są na nim napisy w języku litewskim i polskim: „Za naszą i waszą wolność”. Na tablicach umieszczono też napisy po polsku i litewsku: „Miejsce bitwy dnia 19 czerwca 1831 r. litewskich i polskich powstańców pod dowództwem gen. Antoniego Giełguda z wojskiem rosyjskim. Tutaj zginęło 600 powstańców. Chwała poległym”.
Pomnik, upamiętniający polskich i litewskich bohaterów wspólnych walk o wolność, do niedawna był odwiedzany jedynie przez Polaków. Tak, np. przed rokiem w 184. rocznicę bitwy stoczonej o Wilno wieńce przy pomniku złożył jedynie ambasador RP w Wilnie Jarosław Czubiński, któremu towarzyszyła garstka dziennikarzy z polskojęzycznych mediów w Wilnie.
Tegoroczne obchody rocznicowe miały wyjątkowo uroczystą oprawę. Poległych w 1831 r. powstańców uczcili również przedstawiciele strony litewskiej: Ministerstwo Ochrony Kraju reprezentowała kanclerz Daiva Beliackienė, hołd oddali żołnierze Straży Honorowej, hymny państwowe zagrała orkiestra wojska litewskiego, żołnierze na komendę oddali salwy honorowe.
Kwiaty zostały złożone również na pobliskim cmentarzyku, gdzie pochowano 364 poległych żołnierzy rosyjskiego wojska carskiego.
***
Pomnik poległych powstańców — granitowy krzyż na pochyłym piedestale — został odsłonięty 19 czerwca 2001 roku w 170. rocznicę stoczonej u podnóża Wzgórza Ponarskiego bitwy oddziałów powstańczych pod dowództwem gen. Antoniego Giełguda i Dezyderego Adama Chłapowskiego z oddziałami armii rosyjskiej. W tej bitwie o Wilno uczestniczyło po polskiej stronie około 15 tys. żołnierzy, zaś liczebność przeciwnika wynosiła ponad 22 tys. osób. Polskie dowództwo planowało szybkie zajęcie miasta, lecz wzmocniona armia rosyjska w końcu przeszła do zwycięskiej ofensywy, powodując znaczne straty wśród powstańców (ponad 2 tys.).
W uroczystości odsłonięcia pomnika uczestniczyli ówcześni ministrowie obrony Polski i Litwy, Bronisław Komorowski i Linas Linkevičius.
POWSTANIE LISTOPADOWE NA LITWIE
Powstanie Listopadowe wybuchło w 1830 r. w Warszawie. W marcu 1831 r. przeniosło się na Litwę. Jako pierwsi chwycili za broń mieszkańcy powiatu telszewskiego, zdobywając Kielmy i Rosienie. W Rosieniach powstał rząd powiatowy, na czele którego stali: Józef Rymkiewicz, Juliusz Grużewski, Ignacy Staniewicz, Ezechiel Staniewicz. Ludność zawzięcie napadała na drobne oddziały rosyjskie. Popularna stała się piosenka „Dar lenkai neprapuolë, kol žemaičiai gyvi…”.
Wiadomość o powstaniu w Rosieniach błyskawicznie obiegła całą Litwę i znalazła szybki oddźwięk. Do powstania dołączyły kolejno powiaty telszewski, szawelski, upicki, kowieński, wiłkomierski (gdzie walkę podjęła słynna Emilia Plater), trocki, oszmiański… Na początku czerwca na Litwę wkroczył korpus regularnego wojska Królestwa Polskiego złożony z 12 tys. żołnierzy pod dowództwem generała Antoniego Giełguda. Wkrótce został on głównodowodzącym wojska powstańczego na Litwie. W celu stłumienia powstania na Litwę wkroczyła armia rezerwowa Imperium Rosyjskiego, która zmieniła stosunek sił na niekorzyść powstańców. 19 czerwca na Wzgórzu Ponarskim zadała ona druzgocący cios żołnierzom Giełguda, którzy po kolejnych przegranych pod Kownem i Szawlami wycofywali się w stronę Królestwa Prus. Mimo że powstanie poniosło klęskę, było jednym z kroków ku wolności i państwowości Litwy.