Więcej

    Z historii Wilna: Za czasów Olgierda (1)

    Czytaj również...

    Wielki Książę Jawnut boso uciekał z zamku wileńskiego, wkrótce jednak przez żołnierzy Kiejstuta został schwytany Fot. Marian Paluszkiewicz

    Niewiele wiadomo o latach rządzenia Wilnem i Księstwem Litewskim przez Jawnutę. Wiadomo natomiast, że bracia Olgierd i Kiejstut postanowili obalić Jawnutę i zawładnąć tronem WKL i Wilnem.

    Według Kroniki Ruskiej: „Zmówili się bracia między sobą, Olgierd i Kiejstut, jakby go (Jawnutę) z tego miejsca wysadzić, a jednego z siebie wielkim księciem uczynić na Wilnie. I tak ułożywszy się, czas sobie naznaczyli, którego napaść mieli na Wilno i odebrać je Jawnucie. Lecz Olgierd nie pośpieszył z Witebska do Wilna, a Kiejstut z Trok sam przyciągnął pod miasto rannym zmrokiem, na świtaniu przystawił drabiny do murów, wyrąbał bramy, oba zamki ubiegł i o mało samego Jawnuta nie schwytał.

    Przestraszony wyrwał się Wielki Książę z pościeli, boso, nieodziany spuścił się z blanków i uciekł sam jeden w góry, między zarośla. Ale zmarzły mu nogi, nie mogąc iść dalej, pojmany wkrótce przez żołnierzy Kiejstuta, którzy go na koń wsadziwszy, do Wilna przywieźli. Tu pod strażą do więzienia wtrącony został. Tymczasem Kiejstut posłał prędko z oznajmieniem do brata, prosząc go, by przyjeżdżał. Posłaniec znalazł już Olgierda w Krewie, a na wieść o wzięciu Wilna, pośpieszył.

    Gdy przybył, Kiejstut oddał mu oba zamki ze skarbami wszystkimi, nic nie chcąc dla siebie, wreszcie prośbami przemożony zezwolił na podział księstwa i skarbów Jawnuty. Przy Olgierdzie zostało Wielkie Księstwo i Wilno”.

    Obalenie Jawnuty nastąpiło zimą 1344 roku. Olgierd więc został władcą Wilna, zaś Jawnucie bracia po powrocie jego z Moskwy oddali Zasław wraz z księstwem zasławskim. Od roku 1344 do 1377 roku, tj. do śmierci, Olgierd rządził Wilnem.

    Wielki Książę Litewski Olgierd

    Za rządów Olgierda Wilno weszło w ściślejsze stosunki handlowe z Rusią i rozpoczął się coraz większy napływ chrześcijan do miasta nad Wilią, który przygotował powoli Litwę do chrztu. Są dowody, że w Wilnie ludność już chrzciła się w obu obrządkach. Sam Olgierd był poganinem, lecz dwie jego żony — od 1320 Maria (ok. 1300-1348) i od 1350 Julianna (Uljana Aleksandrowna Twierskaja, ok.1325-1392) były chrześcijankami, zaś dwór księcia składał się z pogańskich Litwinów i chrześcijańskich Rusinów. Mnisi prawosławni zaczęli nawracać dworzan, natomiast duchowni pogańscy zaczęli jątrzyć i skarżyć księciu, co doprowadziło nawet do rozkazu ukarania śmiercią nawróconych na prawosławie, o czym głosi poniższa legenda.

    Legenda o prawosławnych męczennikach

    Według legendy prawosławnej mnich Nestor, kapłan nadworny księżny Marii Witebskiej, podczas pobytu w Wilnie, w tajemnicy nawrócił na prawosławie kilku dworzan ze świty Olgierda, m. in. jednego z nich, który miał na imię Kuhlej (Kuglejus) i drugiego o imieniu Mihlej (Miglejus), byli oni braćmi. Chrzest przyjęli pod imionami Ioann (Iwan) i Antonij. Wkrótce wydało się, że obaj zostali ochrzczeni, więc kapłani litewscy zaczęli jątrzyć i rozsierdzony Olgierd kazał ich uwięzić i przez rok przebywali w lochu. Wreszcie Ioann, nie mogąc dalej wytrzymać upokorzeń, przyrzekł powrót do dawnej pogańskiej wiary, więc książę rozkazał go uwolnić.

    Jednakże uwolniony Ioann, pogardzany i szydzony przez towarzyszy za odstępstwo i słabą wiarę, nie ścierpiał położenia, w jakim się znalazł i znowu już otwarcie został chrześcijaninem obrządku prawosławnego. Rozjątrzyło to Olgierda, więc kazał Ioanna zakuć w kajdany i wrzucić do lochu, gdzie dalej przebywał z bratem Antonijem. Pogańscy kapłani, bojąc się, by przykład Ioanna i Antonija nie pociągnął innych do chrześcijaństwa, poprosili księcia o wydanie im więźniów. I książę tak uczynił. Kapłani pogańscy próbowali nawrócić braci do starej wiary, ale ci byli wierni prawosławiu. Rozwścieczeni kapłani boga Perkunasa najpierw męczyli braci, przypiekając ich ogniem, a następnie powiesili na pagórku w dąbrowie, w miejscu, gdzie obecnie stoi cerkiew św. Trójcy. Działo się to podobno przed 1347 rokiem.

    Trzeci Litwin, krewny Ioanna i Antonija, imieniem Niżyłło (Nizila), również jako chrześcijanin otrzymał imię Jewstafij (Eustachy), został zamęczony i w końcu powieszony w tejże dąbrowie.

    Ciała zmarłych ruscy mnisi, czcząc ich jako męczenników wiary, zdjęli z dębu i umieścili w cerkwi św. Mikołaja, według innych źródeł — w drewnianej cerkwi św. Trójcy, gdyż jak głosi podanie, księżna Julianna tę cerkiew założyła w Wilnie jako pierwszą świątynię prawosławną. Kanonizowano ich w Konstantynopolu między 1354 a 1374 r. Od tej pory trzej męczennicy zostali wileńskimi świętymi prawosławnymi. Szczątki ich przechowywano w wybudowanej później murowanej cerkwi św. Trójcy, a w 1851 roku przeniesiono je do wymurowanej w latach 1826-1851 krypty w cerkwi św. Ducha.

    Istnieje też inna wersja tej legendy. Według hagiografii prawosławnej, bracia Kumec i Nieżyło przyjęli prawosławie z rąk Nestora, spowiednika Anny, pierwszej żony Olgierda. Przy tajnym chrzcie otrzymali imiona Antonij i Ioann. Pod ich wpływem chrzest przyjął również ich krewny Kruglec, odtąd zwany Jewstafijem (Eustachym).
    Po tym, gdy chrzest wyszedł na jaw, Olgierd zażądał od dworzan publicznego złamania zasad postu, a po odmowie wtrącił Antonija i Ioanna do więzienia. 14 kwietnia 1347 Antonij został powieszony na dębie w miejscu dzisiejszego klasztoru bazylianów w Wilnie, Ioann zginął w tym samym miejscu 12 dni później. Jewstafij, który pomimo śmierci krewnych nie porzucił prawosławia, został stracony w grudniu tego samego roku, po pobycie w więzieniu i torturach.

    Po wzniesieniu cerkwi św. Ducha w Wilnie relikwie świętych zostały do niej przeniesione; od 1826 roku znajdowały się w podziemiach cerkwi Fot. Marian Paluszkiewicz

    Szczątki straconych zostały przeniesione do cerkwi znajdującej się na miejscu dzisiejszej cerkwi św. Mikołaja w Wilnie. Na miejscu egzekucji znalazła się w kolejnych stuleciach tablica pamiątkowa oraz fresk z wizerunkami męczenników.

    WIĘCEJ NIŻEJ | Reklama na podst. ust. użytkownika.; Dzięki reklamie czytasz nas za darmo

    Kult męczenników wileńskich zaczął rozwijać się samorzutnie na obszarach metropolii kijowskiej. W 1364 zostali oni kanonizowani przez patriarchę Konstantynopola, w 1374 — prawdopodobnie za sprawą mnicha Cypriana, przybyłego z Litwy do Konstantynopola — zainteresował się nim patriarcha Konstantynopola. Nakazał on przewiezienie zachowanych relikwii świętych do soboru Hagia Sofia. W 1549 patriarcha Moskwy Makariusz ogłosił męczenników wileńskich świętymi na terenie wszystkich ziem ruskich. Dniem pamięci męczenników wybrano 14 kwietnia (27 według nowego stylu).

    Po wzniesieniu cerkwi św. Ducha w Wilnie relikwie świętych zostały do niej przeniesione; od 1826 roku znajdowały się w podziemiach cerkwi, gdzie urządzono kaplicę. W 1915 roku, w czasie ucieczki Rosjan z Wilna, szczątki męczenników zostały wywiezione do Monasteru Dońskiego w Moskwie. Po zamknięciu monasteru po rewolucji bolszewickiej trafiły w charakterze eksponatu do jednego z moskiewskich muzeów religii i ateizmu. W 1946 władze sowieckie zgodziły się zwrócić relikwie wileńskiemu monasterowi Świętego Ducha, gdzie są popularnym celem pielgrzymek.

    Miasto w okresie panowania Olgierda pomyślnie się rozwijało, raz tylko Wilno zagrożone było przez Dymitra Iwanowicza Dońskiego (1350-1389), uprzedził go jednak Olgierd, którego oddziały posunęły się pod Możajsk i Dymitrowi drogę na Wilno zamknęły. Niszczoną napadami krzyżackimi Litwę w 1362 roku nawiedził głód, brakowało chleba i innych produktów także w Wilnie, ludność miasta umierała z głodu; najazdy krzyżackie niszczyły bowiem pola uprawne pod Wilnem. A w 1365 roku Krzyżacy najechali stolicę WKL i spalili część grodu Olgierda.

    Za panowania Olgierda w Wilnie zaczęły się ścierać prądy religijne: pogaństwo z prawosławiem, szerzonym przez przybyszów z Rusi, oraz z katolicyzmem, apostołowanym przeważnie przez niemieckich zakonników. Jednakże za życia księcia triumfowało w Wilnie pogaństwo, znajdujące silne oparcie u innych książąt litewskich, zaprzątniętych przede wszystkim sporami rodzinnymi i politycznymi.

    J. I. Kraszewski pisze, że przed śmiercią Olgierd został ochrzczony w religii prawosławnej: „Julianna Twerska, widząc męża już na śmiertelnej pościeli, wezwała dzieci i duchowego doradcę Dawida, archimandryta pieczerskiego. I Olgierd dał się nakłonić do chrztu imieniem Aleksandra i po śmierci pogrzebany został, jak piszą kronikarze, w cerkwi Bogarodzicy w Wilnie, którą zbudował dla żony”.

    WIĘCEJ NIŻEJ | Reklama na podst. ust. użytkownika.; Dzięki reklamie czytasz nas za darmo

    Prawdopodobnie była to jednak cerkiew św. Mikołaja.

    Reklama na podst. ust. użytkownika.; Dzięki reklamie czytasz nas za darmo

    Afisze

    Więcej od autora

    Nietypowy pomnik dla wyjątkowej osoby: Schody Czesława Miłosza w Wilnie

    Na lewym brzegu rzeczki Wilenki w pobliżu cerkwi Przeczystej Bogarodzicy (Prieczistienskaja) w XVI-XVII w. stały domy i warsztaty safianników, czyli garbarzy wyrabiających safian, cienką i miękką, wyprawioną garbnikami roślinnymi i barwioną skórę koźlą lub baranią, używaną do oprawiania książek,...

    Władysław Syrokomla w Wilnie i na Borejkowszczyźnie (cz. 3)

    Zapraszamy do pierwszej i drugiej części. „Różne plotki krążyły po mieście — pisał A. H. Kirkor — biegły za Kirkorową, domy zamykały się przed nią i przed Syrokomlą”. Po rozstaniu się z mężem Helena Majewska-Kirkorowa postanowiła wrócić na scenę, ale...

    Władysław Syrokomla w Wilnie i na Borejkowszczyźnie (cz. 2)

    Czytaj więcej: Wileńskie wizyty Władysława Syrokomli (cz. 1) Przyczyna śmierci dzieci i dokładniejsze daty tego tragicznego ciosu nie są znane. Stało się to prawdopodobnie w październiku 1852 r.  w Załuczu, skoro J. I. Kraszewski w liście z 1 listopada 1852...

    Wileńskie wizyty Władysława Syrokomli (cz. 1)

    Naukę rozpoczął w 1833 r. w szkole o.o. dominikanów w Nieświeżu, a zakończył w V klasie szkoły powiatowej w Nowogródku. W latach 1841-1844 pracował jako kancelista w zarządzie dóbr Radziwiłłowskich w Nieświeżu. W tym okresie ujawnił zdolności literackie, debiutował...