Jest coś, co łączy wszystkie kultury stworzone przez ludzi niezależnie od czasu, w jakim istniały lub istnieją i przestrzeni, w jakiej się znajdują — to podział na kobiety i mężczyzn.
Od kołyski uczymy się postrzegania świata poprzez pryzmat płci. Przez wieki kobiety i mężczyźni byli uważani za całkowicie odmienne istoty, różniące się od siebie nie tylko pod względem fizycznym, ale również psychicznym. Różnice te były przyjmowane jako coś zupełnie naturalnego, niepodlegającego dyskusji. Przedstawiciele obu płci pełnili swe funkcje społeczne zgodnie ze swą płcią. Dopiero w ostatnich kilkudziesięciu latach zaczęto się głośno zastanawiać nad tym czy taki podział na role „kobiety” i „mężczyzny” jest naturalny i uwarunkowany naturą każdej z płci.
Większość badań poświęconych różnicom między płciami dotyczy dwóch kwestii: jakie cechy charakteryzują typowego mężczyznę i typową kobietę oraz na podstawie jakich cech kobiety postrzegają siebie jako kobiece, a mężczyźni widzą siebie męskimi. Pierwsze pytanie rozpatruje stereotypy związane z płcią, drugie bada tożsamość płciową. Wyniki przeprowadzonych badań pozwalają naukowcom twierdzić, że w ciągu ostatniego półwiecza stereotypy dotyczące ról pełnionych przez mężczyzny i kobiety w społeczeństwie niewiele się zmieniły. Zauważono natomiast, że zaczynają się zmieniać cechy, na podstawie których kobiety i mężczyźni określają swoją kobiecość czy męskość.
Istnieje wiele naukowych teorii próbujących wyjaśnić zagadkę powstania różnic pomiędzy kobietami i mężczyznami. Jedna z nich głosi, że każda z płci, ze względu na swoje właściwości biologiczne, musiała rozwiązać inne zadanie adaptacyjne. Jako przykład podaje się podział ról w społeczeństwach plemiennych: kobiety — zbieraczki, mężczyźni — myśliwi. Według innej teorii, próbującej tłumaczyć różnice między płciami — role społeczne są wynikiem uczenia się. Dzieci uczy się określonych zachowań, które są akceptowane przez otoczenie. Potwierdzenie tej teorii możemy znaleźć w postępowaniu rodziców ganiących dziewczynki za agresywne zachowanie się, a jednocześnie akceptujących przejawy agresji u chłopców.
Naukowcy twierdzą, że wychowywanie dzieci różnej płci w naszym społeczeństwie w dużej części jest oparte na stereotypach. W jednym z badań proszono rodziców o wymienienie cech charakteryzujących ich kilkudniowego noworodka. Mimo że zewnętrznie dzieci nie różniły się pod względem wyglądu czy wagi, rodzice swoim nowo narodzonym chłopczykom przypisywali takie cechy jak energię, siłę, wytrwałość, dobrą koordynację ruchową. Dziewczynki zaś określali jako malutkie, delikatne, piękne i słabe. Każdy z rodziców opowiadał nie o faktycznych cechach swego dziecka, a mówił o swoich wyobrażeniach i oczekiwaniach wobec dziecka określonej płci.
Stereotypowy pogląd na właściwości płci jest zjawiskiem ponadkulturowym. W badaniach przeprowadzonych w różnych krajach proszono ludzi o określenie cech charakterystycznych dla każdej z płci. Uczestnicy badań określali mężczyzn jako dominujących, niezależnych, skłonnych do przemocy, zdecydowanych, odważnych, ambitnych, silnych i pragnących wrażeń. Kobiety były postrzegane jako uczuciowe, uległe, nieambitne, niezdecydowane, gadulskie, towarzyskie i przesądne. Taki stereotypowy pogląd na kobiety i mężczyzn szeroko lansuje się w mediach, reklamie, czasopismach, literaturze, nawet w bajkach dla dzieci.
Jakie są faktyczne różnice pomiędzy kobietami i mężczyznami?
Małe dziewczynki i chłopcy nie różnią się między sobą pod względem właściwości fizycznych: w tym samym wieku zaczynają im rosnąć zęby, zaczynają siadać, chodzić. W dorosłości różnice między płciami nie są związane z takimi cechami psychicznymi jak poziom inteligencji, zadowolenie z siebie, poczucie własnej wartości. Kobiety i mężczyźni, wbrew pozorom, mają wiele cech wspólnych. Jednak ludzie czasami są bardziej skłonni koncentrować się na różnicach niżeli na podobieństwach.
Zauważono, że w młodszych klasach szkoły podstawowej dziewczynki łatwiej uczą się języków, mają mniej trudności z nauką czytania i pisania. Chłopcom lepiej udaje się rozwiązywać zadania przestrzenne i matematyczne. W młodszych klasach, kiedy zadania matematyczne wymagają opanowania rachunków, dziewczynki mają lepsze wyniki niżeli chłopcy.
Kłopoty zaczynają się wówczas, gdy zadania się komplikują i wymagają myślenia teoretycznego.
Tutaj mężczyźni mają zdecydowaną przewagę. Na każdą matematycznie uzdolnioną dorosłą kobietę przypada trzynastu matematycznie uzdolnionych mężczyzn. Ciekawostką jest to, że różnice w zdolnościach matematycznych pomiędzy dziewczynami i chłopcami stają się wyraźne się dopiero w wieku piętnastu lat.
W starszych klasach chłopcom lepiej się wiedzie w takich dziedzinach jak fizyka, rysunek techniczny, informatyka, matematyka, dziewczyny otrzymują lepsze stopnie z takich przedmiotów jak socjologia, technologia gospodarstwa domowego, język ojczysty oraz język obcy.
Mężczyźni lepiej rozwiązują zadania wymagające myślenia przestrzennego. Lepiej się im udaje poradzić z takimi zadaniami jak zadania polegające na rotacji przestrzennej obiektów, wymyślaniu skomplikowanych konstrukcji, posługiwaniu się mapą, są też lepsi w grze w szachy. Kobiety, natomiast, lepiej pamiętają wzajemne położenie przedmiotów, są bardziej spostrzegawcze i zapamiętują więcej szczegółów.
Kobiety mają większe zdolności werbalne, czyli łatwiej dobierają słowa, lepiej stosują reguły gramatyczne, potrafią szybciej się wysławiać. Jednak ostanie badania pokazują, że różnice w tej dziedzinie stopniowo się zmniejszają. W dziedzinach wymagających użycia siły mięśni mężczyźni nadal mają przewagę nad kobietami. Kobiety zaś są lepsze w tych dziedzinach, które wymagają plastyczności motorycznej oraz koordynacji oko — ręka.
Przedstawiciele obu płci różnią się pod względem sposobu funkcjonowania w społeczeństwie. Kobiety są bardziej czułe na sygnały emocjonalne otoczenia, ponieważ zależy im na utrzymaniu dobrych stosunków z ludźmi. W sytuacjach krytycznych kobiety częściej kierują się uczuciami niżeli, tak zwanym zdrowym rozsądkiem, bardziej zwracają uwagę na aspekt emocjonalny niżeli racjonalny problemów. Mężczyźni, natomiast, rozwiązując skomplikowane problemy, bardziej są skłonni do postępowania zgodnie z racjonalną oceną sytuacji, wolą działać niżeli się zastanawiać.
Właściwości psychiczne i intelektualne obu płci znajdują odbicie z zawodach, które wybierają ich przedstawiciele. Mężczyźni wybierają zawody wymagające zdolności konstruowania, myślenia przestrzennego czy umiejętności rozwiązywania problemów. Kobiety dominują na studiach lingwistycznych, humanistycznych, medycznych. Częściej od mężczyzn wybierają one zawody pozwalające na wykorzystanie kobiecej zdolności wczuwania się w sytuację innego człowieka, zaspokajające kobiecą potrzebę opiekowania się słabszymi członkami społeczeństwa.
Coraz częściej pojawiają się stwierdzenia, że różnice między płciami stopniowo się zacierają. Są to jednak wciąż jeszcze zbyt pochopne wnioski, nieoparte na wnikliwej obserwacji i rzetelnych badaniach. Żeby się przekonać co do tego, na ile się różnimy wystarczy po prostu rozejrzeć się wokół siebie.
Jolanta Masian
psycholog.pl@gmail.com