Więcej

    Wędrówki ulicami wileńskimi: Gucewicz, wielki architekt

    Czytaj również...

    Pomnik Wawrzyńca Gucewicza na skwerku obok kościoła Św. Krzyża Fot. Justyna Giedrojć
    Pomnik Wawrzyńca Gucewicza na skwerku obok kościoła Św. Krzyża Fot. Justyna Giedrojć

    Ulica imienia Wawrzyńca Gucewicza (Laurynas Stuoka-Gucevičius) znajduje się w samym sercu Wilna. Kiedyś nazywała się Bonifraterska, II Bonifraterskim zaułkiem, Chłopską (Valstiečių ), Siemionowskaja.

    Bonifraterską ulica nazywała się od nazwy Zakonu Bonifratrów, których klasztor znajdował się przy pięknym, małym kościółku pw. Św. Krzyża, o którym wilnianie mówili po prostu: bonifratrów. Położona jest w bliskim sąsiedztwie największego dzieła Wawrzyńca Gucewicza — Katedry Wileńskiej, której nadał on obecny klasycystyczny kształt. Za projekt jej przebudowy Gucewicz otrzymał od króla Stanisława Augusta Poniatowskiego medal „Merentibus” (Za zasługi).

    Na początku ulicy, tuż za brzydką nowoczesną bryłą 4-gwiazdkowego hotelu „Amberton”, stoi drewniany zielony domek pod nr 5, na którym umocowana jest biała marmurowa tablica w językach litewskim i rosyjskim. Informuje o tym, że tu mieszkała klasyk literatury litewskiej, pisarka Julija Žemaitė. W utworach swych odzwierciedlała życie chłopów litewskich. Dlatego przez pewien czas ulica nazywała się Chłopską. Naprzeciwko, po drugiej stronie w niewielkim murowanym budynku znajduje się siedziba organizacji dobroczynnej „Dom Krzyża” („Kryžiaus namai”). Na parterach kamienic, tam gdzie kiedyś były mieszkania, aż się roi od różnego rodzaju lokali gastronomicznych. W budynkach, po prawej stronie, jeśli iść w kierunku Tatarskiej, znajdują się biura oraz małe sklepiki. W murowanej kamienicy pod nr 11 – lokum partii „Tėvynės sąjunga” („Związek Ojczyzny”), w następnej kamienicy pod nr 13 w latach 40. ubiegłego wieku mieszkał profesor, historyk Michał Romer. Przypomina o tym umieszczona na ścianie budynku tablica pamiątkowa. Po lewej stronie ulicy – mur okalający siedzibę prezydenta Litwy.

    Z ulicy Wawrzyńca Gucewicza roztacza się piękny widok na jego dzieło — Katedrę Wileńską Fot. Justyna Giedrojć
    Z ulicy Wawrzyńca Gucewicza roztacza się piękny widok na jego dzieło — Katedrę Wileńską Fot. Justyna Giedrojć

    Kilka wiadomości, dotyczących Wawrzyńca Gucewicza. Urodził się we wsi Migionie, w pobliżu Kupiszek. Świadectwo chrztu, napisane po łacinie mówi, że w roku 1753 przyszedł na świat Laurentium Gucewicz. Jak pisze Tomas Venclova w swej książce „Imiona wileńskie”, późniejszy dopisek do nazwiska drugiego człona — Stuoka jest pomyłką historyków. Gucewicz przybył do Wilna w wieku 20 lat, wstąpił do klasztoru misjonarzy (wkrótce go porzucił), studiował architekturę w Litewskiej Szkole Głównej (uniwersytet). Ogromny jego talent został doceniony: biskup Ignacy Massalski wysłał Gucewicza za granicę. Kształcił się m. in. w Rzymie i Paryżu. Sporo podróżował z biskupem po różnych miastach europejskich. Został wreszcie architektem Ignacego Massalskiego.

    W 1794 roku otrzymał stanowisko profesora architektury w wileńskiej uczelni, w której uprzednio studiował. Utracił je na kilka lat za udział w Powstaniu Kościuszkowskim. Został ranny w bitwie pod Woronowem. Należał do loży masońskiej „Gorliwy Litwin”. Źródła podają, że miał piękną żonę i pięcioro dzieci: trzy córki i dwóch synów. Jak pisze znany wileński architekt, prof. Litewskiej Akademii Sztuk Pięknych Eduardas Budreika, jedna z córek Wawrzyńca Gucewicza, o imieniu Julia, poślubiła Francuza, byłego oficera napoleońskiego Antuana Cui, który po 1812 roku jakimś cudem pozostał w Wilnie. Był nauczycielem języka francuskiego i organistą w kościołach katolickich miasta.

    W drewnianym domu nr 5 mieszkała Julija Žemaitė Fot. Justyna Giedrojć
    W drewnianym domu nr 5 mieszkała Julija Žemaitė Fot. Justyna Giedrojć

    Z tego związku urodził się wnuk Wawrzyńca Gucewicza — Cezar Cui, późniejszy wybitny kompozytor rosyjski i w dodatku generał, profesor fortyfikacji w Petersburgu.
    Wawrzyniec Gucewicz z rodziną mieszkał we własnej kamienicy, która znajdowała się w pobliżu kościoła pod wezwaniem świętego Jana, w sąsiedztwie pałacu Paców – dziś siedziby Ambasady RP na Litwie. Budynek przetrwał drugą wojnę światową. Co prawda, został dość poważnie uszkodzony podczas działań wojennych, ale jak twierdzą dzisiejsi architekci, można go było odbudować. Niestety, w latach 50. i 60. wyburzano spalone przez Niemców kamienice na ulicy Niemieckiej, by urządzić tam modny w czasie socjalizmu prospekt. Wtedy też wyburzono budynki na Zamkowej, Dominikańskiej i in. ulicach Starówki. Siedziba Gucewicza została ostatecznie zniszczona. Na miejscu domu największego architekta Wilna urządzono parking samochodowy i skwer.

    Z imieniem Wawrzyńca Gucewicza łączą się przebudowane przez niego: pałac w Werkach oraz Ratusz Wileński. Prace przy tym ostatnim zakończone zostały już po śmierci Gucewicza. Nie zrealizowano wtedy jego zamysłu: obok ratusza miała być wybudowana wieża z figurą króla Stanisława Augusta. Nie przebudowano też pałacu biskupiego (obecnie prezydentura) według przygotowanego przez Wawrzyńca Gucewicza projektu. Prace te powierzono później rosyjskiemu architekcie Wasiljewowi Stasowowi, który absolutnie nie dostosował się do pierwotnego planu Gucewicza i zaszkodził bardzo tej historycznej budowli.
    Wspomnijmy jeszcze o kościele św. Stefana. Jest to wczesnobarokowa świątynia, która powstała w latach 1600-1612 poza ówczesnymi murami miasta. W ciągu wieków była przebudowywana, uzyskała wreszcie pewne cechy klasycyzmu. Tragiczny los spotkał ją po zakończeniu drugiej wojny światowej. Nowe władze miasta urządziły w kościele zakład produkcyjny, niszcząc niemal całkowicie jego szatę zewnętrzną i wewnętrzną. Ucierpiały też sąsiadujące pomieszczenia klasztorne. Zniknął całkowicie z powierzchni ziemi przykościelny cmentarz. Na nim pochowany był Wawrzyniec Gucewicz, o czym świadczy tablica-epitafium, znajdująca się na południowej ścianie kościoła świętostefańskiego.

    Skwer przy ul. Świętojańskiej (obok Ambasady RP na Litwie), na którym  znajdowała się kamienica należąca do Wawrzyńca Gucewicza Fot. Justyna Giedrojć
    Skwer przy ul. Świętojańskiej (obok Ambasady RP na Litwie), na którym znajdowała się kamienica należąca do Wawrzyńca Gucewicza Fot. Justyna Giedrojć

    Świątynia pod wezwaniem św. Stefana w ostatnich latach została odnowiona. Praktycznie jednak nie służy swemu przeznaczeniu. Stoi pośród zabudowań jakichś warsztatów naprawczych, biur, Caritasu, mają tam swe pomieszczenie zakonnicy. Na południowej ścianie kościoła znajduje się obecnie starannie odrestaurowana dawna tablica, na której napisane: „D. O. M. Tu w Bogu spoczywa Wawrzyniec GUCEWICZ Architekt Profesor b. Akademii Wileńskiej Zmarły 1798 roku w 45 swojego życia prosi o westchnienie do Boga za swoją duszę.” W pobliżu znajduje się współczesna tablica z portretem Wawrzyńca Gucewicza.

    Wróćmy jednak do centrum miasta. W pobliżu Katedry Wileńskiej – wspaniałego dzieła Wawrzyńca Gucewicza, przy ulicy jego imienia, na przytulnym skwerku, tuż obok kościoła Św. Krzyża wzniesiono pomnik Gucewicza. Otwarcie pomnika autorstwa litewskiego rzeźbiarza Vladasa Vildžiunasa odbyło się w 1984 roku. Przedstawia on postać złączoną w dolnej partii z kolistym cokołem z napisem: Laurynas Stuoka-Gucevičius…

    Reklama na podst. ust. użytkownika.; Dzięki reklamie czytasz nas za darmo

    Afisze

    Więcej od autora

    Dr Marzena Mackojć-Sinkevičienė spotka się z noblistami w Lindau

    Idea spotkań młodych badaczy z laureatami Nagrody Nobla zrodziła się z inicjatywy dwóch lekarzy z Lindau, Franza Karla Heina i Gustava Wilhelma Parade oraz hr Lennarta Bernadotte, członka szwedzkiej rodziny królewskiej. Pierwsze spotkanie miało miejsce w 1951 r. W tym...

    Wileńska palma w nowej odsłonie

    Wileńskie palmy oraz sztukę ich wicia zaprezentowano na wystawie w galerii „Židinys”. Ekspozycja powstała w ramach projektu „Verba-rze” (lit. verba – palma). Jego inicjatorką jest Agata Granicka, mistrzyni sztuki ludowej, palmiarka w siódmym pokoleniu.  – Celem projektu jest przybliżenie tradycji...

    Na Litwie ponad 40 tys. dawców krwi — razem oddali jej ponad 32 tys. litrów

    W ub. roku liczba krwiodawców wzrosła o 7 proc. w porównaniu z 2022 r. Udało się też zebrać rekordową, po okresie pandemii, ilość — ponad 32 tys. litrów cennego daru ratującego życie. — W 2023 r. mieliśmy ponad 40 tys. krwiodawców,...

    „Niezrównany spiskowiec” Konstanty Kalinowski

    Konstanty Kalinowski po studiach prawniczych w Petersburgu rozpoczął działalność rewolucyjną na Grodnieńszczyźnie. — Przebrany za kupca wędrownego lub włóczęgę wędrował po wsiach, agitując chłopów do walki z caratem. Tłumaczył im, że zniesienie pańszczyzny jest tylko namiastką, że prawdziwą wolność może...