Więcej

    Wędrówki ulicami wileńskimi: Barbara — romantyczna bohaterka Wilna

    Czytaj również...

     Obraz Jana Matejki (1867) przedstawia królewskich kochanków we wnętrzu renesansowej komnaty na Zamku Wileńskim (Muzeum Narodowe w Warszawie) Fot. archiwum
    Obraz Jana Matejki (1867) przedstawia królewskich kochanków we wnętrzu renesansowej komnaty na Zamku Wileńskim (Muzeum Narodowe w Warszawie) Fot. archiwum

    W ubiegłą sobotę wędrowaliśmy ulicą Barbary Radziwiłłówny (Barboros Radvilaites g.). Dziś szkic do sylwetki romantycznej bohaterki epoki Renesansu.

    Królowa Polski i wielka księżna litewska Barbara Radziwiłłówna pochodzi ze słynnego, zamożnego i bardzo wpływowego rodu Radziwiłłów herbu Trąby, który dał Litwie wielu energicznych hetmanów, mecenasów, kanclerzy, wykształconych działaczy państwowych.
    Radziwiłłowie byli krzewicielami reformacji. W ich posiadaniu znajdowały się tysiące dworów, a nawet własne wojsko. W XV-XVI wiekach należały do nich ziemie wileńskiego Parku Vingis. Najważniejsze rezydencje rodu mieściły się w Wilnie, Birżach (Biržai) i Kiejdanach (Kėdainiai).

    Barbara Radziwiłłówna (1520-1551), córka kasztelana Jerzego Radziwiłła, urodziła się w Wilnie. W wieku 17 lat wydano ją za mąż za wojewodę nowogródzkiego Stanisława Gasztołda. Po czterech latach wojewoda zmarł bezpotomnie. W październiku 1543 r. nastąpiło wydarzenie, które zmieniło całe życie Barbary. Do Gieranojów przyjechał król Zygmunt August. Wówczas prawdopodobnie nastąpiło pierwsze zbliżenie pomiędzy późniejszymi małżonkami. Pobyt króla został wtedy przedłużony, oficjalnie z powodu szerzącej się zarazy. Chwilowe zauroczenie przerosło w najgłośniejszy romans epoki Renesansu.

    Romans był kontynuowany w Wilnie. W tym czasie Zygmunt August był jeszcze małżonkiem Elżbiety Habsburżanki. Pierwsza żona została mu przyrzeczona, kiedy miał dziesięć lat (narzeczona miała trzy). Małżeństwo oznaczało sojusz z Habsburgami i zostało zawarte, choć księżniczka była nieładna, niemiła, a młody król (został koronowany za życia ojca Zygmunta Starego, gdy miał dziesięć lat) nie darzył jej sympatią. Na domiar złego cierpiała na epilepsję, co zmniejszało szanse na przedłużenie dynastii. Młoda królowa zmarła w 1545 r., mając ledwie 19 lat. Zaraz pojawiły się plotki, że otruła ją niecierpiana przez szlachtę królowa Bona, matka Zygmunta Augusta.

    Po powodzi 1931 r. w podziemiach Katedry Wileńskiej natrafiono na kryptę z trumną Barbary Radziwiłłówny Fot. archiwum
    Po powodzi 1931 r. w podziemiach Katedry Wileńskiej natrafiono na kryptę z trumną Barbary Radziwiłłówny Fot. archiwum

    Barbara była piękna. Miała nadzwyczajnie regularne rysy twarzy, alabastrową cerę, delikatną budowę wiotkiej postaci.
    Król zakochał się szybko, a jego spotkania z Barbarą niebawem zamieniły się w schadzki — dla ich ułatwienia kazał sobie nawet zbudować most na Wilence, który łączył wileńską rezydencję Jagiellonów z pałacem Radziwiłłów. Pałac, w którym mieszkała Barbara Radziwiłłówna, stał na miejscu obecnego gmachu Biblioteki Akademii Nauk Litwy u zbiegu ulic Zygmuntowskiej i Tadeusza Wróblewskiego. Zakochani spotykali się w ogrodach łączących się z ogrodami Zamku Dolnego (obecnie odbudowany w 2009 r. Pałac Władców). Pod koniec XIX wieku pałac Radziwiłłów i jego ogród już nie istniały.

    Na żądania Mikołaja Radziwiłła „Rudego”, rodzonego brata Barbary, i Mikołaja Radziwiłła „Czarnego”, jej brata stryjecznego, król przestał nawet na pewien czas spotykać się z ukochaną. Ale miłość zwyciężyła. I wtedy w 1547 r. w Katedrze Wileńskiej zawarty został tajny ślub w obecności matki Barbary, jej braci i jednego z dworzan królewskich, Kieżgajły.

    Na wieść o tym Zygmunt Stary i Bona wpadli w furię. Oboje podporządkowali swoje życie prywatne potrzebom polityki dynastycznej i uważali to za oczywisty obowiązek władcy. Natomiast małżeństwo syna z poddaną uznali za karygodny błąd, który może sprowadzić na kraj nieszczęścia i kosztować go koronę.
    Małżeństwo ostatniego z Jagiellonów wywołało także protest szlachty polskiej, obawiającej się dostępu Radziwiłłów do tronu. Na sejmie w Piotrkowie w 1550 roku posłowie błagali króla o unieważnienie małżeństwa. Zygmunt w odpowiedzi zagroził abdykacją.
    Barbara pozostawała na zamku w Dubinkach (Dubingiai ) na Litwie, prawie jak w więzieniu, i pisała do króla trwożliwe listy. A ten okazał się niezmienny w uczuciach — im więcej pojawiało się przeszkód, tym mocniej obstawał przy swoim. Szlachtę przekonywał, a z matką praktycznie zerwał kontakty. Ostatecznie Sejm uznał Barbarę za królową niecały rok przed jej śmiercią. 7 grudnia 1550 Barbara Radziwiłłówna została koronowana na królową Polski. Była trzecią polską królową niedynastycznego pochodzenia, po Elżbiecie z Pilczy i Barbarze Zápolyi. Historycy nazywają często Barbarę najpopularniejszą królową polską, mimo że królowała zaledwie 5 miesięcy.

     Renesansowy Zamek Dolny, wileńską rezydencję Barbary i Zygmunta II Augusta (obecnie Pałac Władców), odbudowano w 2009 r. Fot.  Marian Paluszkiewicz
    Renesansowy Zamek Dolny, wileńską rezydencję Barbary i Zygmunta II Augusta (obecnie Pałac Władców), odbudowano w 2009 r. Fot. Marian Paluszkiewicz

    Jeszcze przed koronacją Barbara zaczęła chorować. Najpierw — jak zanotował jeden ze współczesnych — pojawiła się na jej boku „pewna twardość”, która wkrótce zamieniła się w wielki wrzód. Królowa zaczęła słabnąć i gorączkować, Zygmunt August sprowadzał lekarzy i czarownice, ale byli bezsilni.
    Barbara umierała w straszny sposób: w dolnej części brzucha pojawiły się wrzody.
    Zygmunt August odchodził od zmysłów: kazał nawet wywieźć Barbarę do rezydencji w podkrakowskich Niepołomicach specjalnym powozem, w którym było jej wygodnie, a gdy brama miejska okazała się za wąska, polecił rozbić mury po obu stronach.
    Koniec nastąpił w Krakowie 8 maja 1551 r. Królowa pożegnała się z mężem, prosząc, by pochował ją w Wilnie, a nie w Krakowie. Zaklinała też go, aby po jej śmierci ożenił się ponownie i dał potomka dynastii.

    Bardzo długo sądzono, że królową otruła teściowa, królowa Bona która cieszyła się fatalną opinią. Bona, ze sławnego rodu Sforzów, jak wielu przedstawicieli renesansowej elity włoskiej, miała mieć skłonności do usuwania przeciwników za pomocą trucizny.
    Zygmunt August na spotkania z matką zakładał rękawiczki, bo sądził, że dostanie od niej jakiś zatruty przedmiot, np. pierścień, co rzeczywiście było wśród ówczesnych trucicieli w modzie.
    Na prośbę zmarłej król przewiózł ciało Barbary z Wawelu na Litwę. Kondukt z trumną opuścił Kraków 25 maja 1551 r., podążając tą samą drogą, którą Radziwiłłówna przybyła z Litwy, król konno jechał za karawanem, a przez miasta i wsie szedł pieszo. 24 czerwca 1551 Barbara została pochowana w Katedrze Wileńskiej w krypcie pod kaplicą św. Kazimierza. Na srebrnej tablicy włożonej do trumny król kazał wyryć napis: … Zmarła przedwcześnie, ale gdyby i była w starszym wieku, August by mówił, że zmarła przedwcześnie…
    Król wysłuchał prośby Barbary i ożenił się ponownie — z Katarzyną Habsburżanką, młodszą siostrą pierwszej żony. I to małżeństwo okazało się nieudane, a Zygmunt August zmarł bezpotomnie. Na nim skończyła się dynastia Jagiellonów.

    Mantas Jankavičius i Karina Krysko jako para królewska Fot. archiwum
    Mantas Jankavičius i Karina Krysko jako para królewska Fot. archiwum

    Dzieje dramatycznej miłości pięknej wdowy i króla od wieków inspirowały wielu artystów, m. in. Władysława Łuszczkiewicza, Józefa Simmlera, Artura Grottgera i wielokrotnie Jana Matejkę. Jej życie stało się tematem utworów literackich, z których najsławniejszą okazała się chyba sztuka Alojzego Felińskiego z 1811 r. wystawiana przez następne 150 lat.
    W 1936 roku na ekranach ukazał się film w reżyserii Józefa Lejtesa „Barbara Radziwiłłówna” z gwiazdą polskiego kina Jadwigą Smosarską. W 1982 r. Janusz Majewski nakręcił „Epitafium dla Barbary Radziwiłłówny” z Jerzym Zelnikiem i Anną Dymną w rolach głównych. W ub. roku odbyła się premiera litewskiego musicalu „Legenda Zygmunta i Barbary Radziwiłłówny” w reżyserii Andżeliki Cholinej. Wykonawcami głównych ról są aktor Mantas Jankavičius i piosenkarka Karina Krysko. Słynny projektant mody Juozas Statkevičius zaprojektował 210 kostiumów scenicznych.
    Postać romantycznej bohaterki Wilna dotychczas wzbudza wiele kontrowersji i sprzecznych opinii.

    Reklama na podst. ust. użytkownika.; Dzięki reklamie czytasz nas za darmo

    Afisze

    Więcej od autora

    Dr Marzena Mackojć-Sinkevičienė spotka się z noblistami w Lindau

    Idea spotkań młodych badaczy z laureatami Nagrody Nobla zrodziła się z inicjatywy dwóch lekarzy z Lindau, Franza Karla Heina i Gustava Wilhelma Parade oraz hr Lennarta Bernadotte, członka szwedzkiej rodziny królewskiej. Pierwsze spotkanie miało miejsce w 1951 r. W tym...

    Wileńska palma w nowej odsłonie

    Wileńskie palmy oraz sztukę ich wicia zaprezentowano na wystawie w galerii „Židinys”. Ekspozycja powstała w ramach projektu „Verba-rze” (lit. verba – palma). Jego inicjatorką jest Agata Granicka, mistrzyni sztuki ludowej, palmiarka w siódmym pokoleniu.  – Celem projektu jest przybliżenie tradycji...

    Na Litwie ponad 40 tys. dawców krwi — razem oddali jej ponad 32 tys. litrów

    W ub. roku liczba krwiodawców wzrosła o 7 proc. w porównaniu z 2022 r. Udało się też zebrać rekordową, po okresie pandemii, ilość — ponad 32 tys. litrów cennego daru ratującego życie. — W 2023 r. mieliśmy ponad 40 tys. krwiodawców,...

    „Niezrównany spiskowiec” Konstanty Kalinowski

    Konstanty Kalinowski po studiach prawniczych w Petersburgu rozpoczął działalność rewolucyjną na Grodnieńszczyźnie. — Przebrany za kupca wędrownego lub włóczęgę wędrował po wsiach, agitując chłopów do walki z caratem. Tłumaczył im, że zniesienie pańszczyzny jest tylko namiastką, że prawdziwą wolność może...