„Poprzez swoją twórczość, publicystykę i działalność społeczną budził świadomość narodową, uczył dumy z polskości, umiłowania ojczyzny i zdolności do poświęceń” — podkreślili senatorowie Rzeczypospolitej Polskiej w uzasadnieniu decyzji o uchwaleniu roku 2016 Rokiem Henryka Sienkiewicza.
Toteż przez cały rok w Polsce oraz na Litwie odbywają się uroczystości upamiętniające wielkiego pisarza. Inicjatywa ta została podjęta dla upamiętnienia 100. rocznicy śmierci Henryka Sienkiewicza. W tym roku przypada również 170. rocznica urodzin polskiego laureata literackiej Nagrody Nobla.
Henryk Sienkiewicz — jak głosi senacka uchwała — „w czasach zniewolenia pisał dla pokrzepienia serc, a jego książki zbłądziły pod strzechy”.
W uchwale zaznaczono, że kolejne odcinki powieści Sienkiewicza publikowane w czasopismach gromadziły na wspólnej lekturze przedstawicieli wszystkich stanów, a wpływ języka Sienkiewicza na współczesną polszczyznę jest trudny do przecenienia.
„Był i jest ambasadorem polskości, m. in. za sprawą niosącej uniwersalne wartości powieści „Quo vadis”, która dziś, w chwili zderzenia cywilizacji, zyskuje dodatkowe, współczesne znaczenie” — napisano.
Do obchodów uroczystości upamiętniających 100. rocznicę śmierci oraz 170. rocznicę urodzin Henryka Sienkiewicza dołączyła również Szkoła Podstawowa na Lipówce w Wilnie. 1 grudnia w szkolnej auli odbyła się tu akademia ku czci polskiego pisarza.
Święto poprowadziły uczennice Adriana Szerłat i Ilona Kalczyńska, a o oprawę muzyczną zadbała nauczycielka Renata Joknienė. Uczniowie zaprezentowali urozmaicony program artystyczny, składający się z tańców, wierszy, piosenek. Uzupełnieniem programu była prezentacja przedstawiająca najważniejsze karty życiorysu pisarza, fragmenty jego utworów, cytaty, opracowane przez polonistkę Olimpię Sobolewską.
— Chcieliśmy szerzej zapoznać uczniów z życiem i twórczością pisarza. Ogłosiliśmy konkurs wiedzy o Henryku Sienkiewiczu, w którym uczniowie 9-10 klas chętnie wzięli udział. Za najlepsze prace zostały przyznane nagrody — powiedziała organizatorka święta Olimpia Sobolewska.
— Pytania konkursowe były dość skomplikowane, dotyczyły twórczości, życia pisarza, jego podróży, muzeum pisarza w Oblęgorku — mówiła współorganizatorka konkursu Irena Priščepionokienė.
Nagrody książkowe w postaci dzieł Sienkiewicza oraz dyplomy opatrzone mottem „Żyłem i pisałem krzepiąc serca nadzieją wolności” powędrowały do uczniów, którzy wykazali się najgłębszą wiedzą o pisarzu: Adriany Szerłat, Eweliny Ogar i Edgara Frołowa. Nagrodzono również najbardziej aktywnych uczestników konkursu: Pawła Jarmołowicza, Stefanię Tumas, Agnieszkę Łokucijewską, Karolinę Prokopową, Sylwestra Sawaniewskiego.
— Dzięki konkursowi Henryk Sienkiewicz stał się mi bliższy. Poznałam go jako człowieka, który czuł, cieszył się, kochał, rozpaczał po śmierci swej żony, ale mimo to nie porzucił pisania — mówiła Adriana Szerłat z 9c, wyróżniona w konkursie.
— Konkurs pozwolił mi odkryć wiele nieznanych kart z życiorysu i twórczości pisarza — dodał Edgar Frołow z 10c.
— Henryk Sienkiewicz to człowiek, który umiłował słowo polskie, który potrafił operować tym słowem pięknie i kunsztownie. Chciałabym, żebyście czytając jego książki, także umiłowali słowo polskie, żebyście umieli pięknie się wysłowić i czuli przyjemność z obcowania z książką — przemawiała do uczniów dyrektor szkoły Helena Gasperska.
Henryk Sienkiewicz, pseudonim „Litwos”, był mocno związany także z Litwą. Pisarz pochodził z rodu litewskich Tatarów. Bywał w majątku rodziny swojej żony w Bystrampolu na Litwie, a akcję powieści „Potop” umieścił m. in. na Laudzie, historycznej krainie na północ od Kowna. Tam Sienkiewicz umieścił bohaterkę Oleńkę Billewiczównę, tam szalał ze swoją kompanią Kmicic.
Akcja „Potopu” rozgrywa się w takich miejscowościach, jak Mitruny, Upita, Pacunele, Wodokty, Wołmontowicze, Lubicz, Kiejdany.
Zaś właściciel majątku Hanuszyszki w powiecie trockim Kazimierz Szetkiewicz został ukochanym teściem autora „Trylogii”. To właśnie Szetkiewicz, tryskający humorem „Litwin z krwi i kości” udzielił wielu swych charakterystycznych cech stworzonej przez Henryka Sienkiewicza barwnej postaci Zagłoby.
W kościele w Wodoktach, w którym według powieści „Potop” odbył się ślub Andrzeja Kmicica z Oleńką Billewiczówną, we wrześniu odsłonięto umieszczoną na fasadzie świątyni tablicę, na której napis po litewsku i polsku upamiętnia setną rocznicę śmierci pisarza.
Następnie w Wodoktach posadzono 100 dębów, które dają początek powstającemu parkowi pamięci Sienkiewicza.
Uroczystości upamiętniające odbyły się również w Bystrampolu koło Poniewieża. 26 listopada odsłonięto tu na ścianie dworu dwujęzyczną tablicę. „Pisarzowi nobliście, który stąd rozpoczął swoją podróż szlakami Ziemi Upickiej, podczas której zrodziła się wizja pierwszych rozdziałów powieści „Potop” w setną rocznicę śmierci — Litwini i Polacy” — głosi napis na tablicy.
„Gdy się ktoś zaczyta, zawsze albo się czegoś nauczy, albo zapomni o tym, co mu dolega, albo zaśnie — w każdym razie wygra” — twierdził z lekką przekorą noblista. Wygra się na pewno, sięgając po tomiki „Potopu”, „Pana Wołodyjowskiego”, „Quo vadis” czy „Latarnika”.