Litewskie Narodowe Centrum Kultury ogłosiło, że do spisu niematerialnego dziedzictwa kulturowego Litwy wciągnięto 7 nowych pozycji. To m.in. tradycja borowego grzybobrania Dzuków, plecenie wstęg, tradycja „bumbinowego” łowienia stynek (ryb z rodziny stynkowatych — przyp. red.), połów poprzez „kręcenie baby”, kuchnia Tatarów litewskich i Święto Matki Boskiej Zielnej w Krakinowie.
Krakinowska Zielna
W starej wiejskiej tradycji w Zielną czczono urodzaj, a dzięki zbiorom rolnicy przygotowywali biesiady i gościny. Wraz z nadejściem chrześcijaństwa Zielna została utożsamiona z Dniem Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny.
| Fot. LNKC
Świętość, znaczenie i ciągłość wieloletniej tradycji regionu Auksztoty znajdują odzwierciedlenie w Wielkim Odpuście Matki Bożej Zielnej w Krakinowie, znanym od XV wieku.
Dla Krakinowa Zielna jest świętem odnowy, okazją do zaproszenia krewnych i przyjaciół, zorganizowania biesiady i wykorzystania końca lata. Przygotowywanie bukietów, wyplatanie wieńców to stary lokalny zwyczaj, który został przywrócony i kontynuowany przez społeczność parafialną.
| Fot. LNKC
Palmy święcone podczas nabożeństw, starannie plecione z roślin o różnych symbolicznych znaczeniach, pełnią funkcję ochronną. Trzyma się je w wyróżnionym miejscu w domu. W ten sposób odpychają nieszczęścia, a przed Wielkanocą uroczyście pali się je.
Podobnie bogata tradycja wicia palm jest też na Wileńszczyźnie. Ze sztuki tej słynie wiele wileńskich palmiarek. Niestety, sztuka ta jest tradycją zanikającą. Palmiarki często wynoszą tradycję z rodziny.
Czytaj więcej: Palmiarka z rejonu wileńskiego nagrodzona przez Ministerstwo Rolnictwa
Tatarskie przysmaki
Podstawy litewskiej kultury kulinarnej Tatarów ukształtowały się w XIII-XVI wieku. Tradycja związana jest ze Złotą Ordą, Chanatem Krymskim i przemieszczeniem się Tatarów na obecne terytorium Litwy w XIV i XV wieku.
| Fot. LNKC
Charakterystyczne elementy litewskiej kuchni tatarskiej to gotowanie na zewnątrz w kotle na otwartym ogniu, suszone wyroby mięsne, muzułmańskie zasady żywieniowe, składniki typowe dla regionu północnego wybrzeża Morza Czarnego. Dawne receptury pielęgnuje się w rodzinach, z których każda chwali się własnymi tradycjami kulinarnymi.
Czytaj więcej: Tatarzy jako nieodłączny element Litwy
Bumbienie ryb
Rzemiosło łowienia ryb poprzez „bumbienie” (lit. bumbinimas, stukanie o lód) jest od dawna ceniony przez ludy Mierzei Kurońskiej. „Bumbienie” jest wyjątkowe w swojej złożoności — przeplatają się w nim zarówno zachowanie ryb, dawne zwyczaje rybackie Kuronii związane z elementami folkloru jak i kultura kulinarna kraju.
| Fot. LNKC
Ciągle odnawiany proces podlodowego rybołówstwa ostatecznie ukształtował się około 1915 roku. Do przerębli wsadzano 4-metrową świerkową lub sosnową deskę wraz z sieciami.
O wystającą nad lód krawędź deski rybak rytmicznie uderzał trzonkami śpiewając „stinta pūkis, stinta pūkis” (pol. „stynka jazgarz, stynka jazgarz”, rodzaje ryb — przyp. red.). Podnoszący się pod lodem hałas płoszył ryby, które w efekcie pchały się w sieci.
Kręcimy baby
Rybacy ze Wschodniej Auksztoty nadal mogą szczycić się „kręceniem bab” (lit. bobų sukimas) jako metodą połowu. Sposób odnotowany w XIX wieku. Pod koniec roku stosowany również w głębokiej, zimnej okolicy Ignaliny.
| Fot. LNKC
Jezioro Łuszy to idealne siedlisko dla stynk, gdzie temperatura wody na dnie pozostaje taka sama przez cały rok.
Sieć o długości około 300 metrów i 16 metrów szerokości z workiem-matką pośrodku zanurza się przez przeręble w zamarzniętym jeziorze. Sieć przymocowana jest do drewnianych żerdzi.
Liny krańcowe sieci owijają się równomiernie wokół dwóch obracających się „bab”, czyli beczek na osi zamontowanymi prostopadle na saniach. Połów miejscowych stynk jest ostatecznie wieńczony wyciąganiem sieci przez przeręblę wyjściową.
Plecione wstęgi
Wstęgi, najlepiej zachowany rodzaj dawnych tkanin, zdobią litewskie stroje ludowe, często inne świąteczne lub codzienne ubrania, przyozdabiają prezenty, używane są podczas ceremonii ślubnych.
| Fot. LNKC
Wyjątkowe taśmy z bardzo długą historią charakterystyczne są tylko dla Auksztoty. Stały się już reprezentatywnym znakiem tego regionu. Auksztotki do dziś przędą taśmy z wełnianych nici, których kolory odpowiadają innym wełnianym strojom.
Chociaż wstążki przeznacza się głównie do spinania i ozdabiania ubrań i dodatków, można nimi także wiązać warkocze, torby, a nawet pieluchy.
Borowe grzybobranie
Tradycja borowego grzybobrania to bogactwo wiedzy, wierzeń i zwyczajów leśnych. Dzukowie w ten właśnie sposób tworzą i utrzymują szczególny związek z otaczającym ich środowiskiem — czyli lasem. Mówiono, że „ledwie urodzi się Borowy (inaczej Dzuk — przyp. red.), a już na grzybobraniu się zna”.
| Fot. LNKC
Umiejętności, zwyczaje, miejsca i techniki grzybobrania są zwykle przekazywane w rodzinach ustnie z pokolenia na pokolenie.
Dzieci uczą się znajdować i rozpoznawać grzyby, a gdy dorosną — subtelności rzemiosła. Tylko jeden wybrany członek rodziny jest wtajemniczany i poznaje miejsce rodzinnej grzybni.
Grzyby zbierane są od maja do listopada, aż zacznie padać śnieg. Po skończeniu zwyczajowo żegna się ze swoimi grzybami i z lasem. Czyni się to symbolicznie łamiąc gałąź sosny.
Czytaj więcej: Główna zasada grzybobrania – nie znasz, nie zbieraj!
Jaćwingowy piew
Tradycja śpiewu Litwinów pruskich jest wyraźnym elementem tożsamości Małej Litwy (Litwy Pruskiej, dziś część obwodu kaliningradzkiego). O historyczności tradycji świadczą wspomnienia plemion Estów i Prusów oraz urywkowe opisy zwyczaju w źródłach z IX-X w. Swoistość odzwierciedla zapisane w XVII-XX w. śpiewane podanie.
| Fot. LNKC
Dla pieśni Litwinów pruskich charakterystyczna jest monodia i unisono, szeroka rozpiętość dźwięków, dominuje harmonia durowa, elegijne brzmienie.
Repertuar jest bogaty w pieśni weselne, rodzinne i wojskowo-historyczne. Rzadsze są pieśni okresowe oraz dziecięce. Szczególnym elementem jest liryczność, motywy przyrody i miłości. Tradycja śpiewu nabiera dodatkowej specyfiki dzięki sposobowi życia mieszkających przy Mierzei Kurońskiej i Morzu Bałtyckim oraz w delcie Niemna rybaków.
Czytaj więcej: Śpiewaki pogrzebowe — tradycja Wileńszczyzny
Spis wyjątkowych tradycji
W prowadzonym od 2017 roku spisie jest już 39 pozycji związanych z różnymi sztukami, rzemiosłami, świętami, tradycjami kulinarnymi i nnymi. Od dziuplowego pszczelarstwa aż do polki, od krzyżów po święta rosy.
Karaimskie wesela, tatarski Sabantuj, łaźniogrzanie, walki zapaśników, pieczone piwo, zapusty w Kurtowianach. Jest to ledwie wierzchołek całego bogactwa.
Wśród wymienionych pozycji trzy są wpisane na listę niematerialnego dziedzictwa UNESCO. Jest to sztuka rzeźbienia krzyży oraz symbolika na Litwie, a także tradycja świąt pieśni i tańca oraz sutartinės, czyli rodzaj polifonicznych nakładających się pieśni.
Spis jest pod egidą Ministerstwa Kultury Republiki Litewskiej, a zarządza nim Litewskie Narodowe Centrum Kultury. Zgłosić tradycję może każdy, a zespół ekspertów odpowiednio ją zbada i zdecyduje o wpisaniu bądź nie na listę dziedzictwa.
Pełną listę można obejrzeć na stronie Litewskiego Narodowego Centrum Kultury.
Czytaj więcej: Tradycyjnym palmom Wileńszczyzny nadano status Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego Litwy
Na podst.: LNKC, własne