Wraz z początkiem szczepień na koronawirusa na Litwie, jednym z najczęstszych tematów w przestrzeni publicznej stały się skutki uboczne szczepionek. W związku z tym, że dyskusja często odbiega od faktów naukowych i przeinacza terminy, Ministerstwo Ochrony Zdrowia wyjaśnia, że portale społecznościowe nie są źródłem naukowym. Odniosło się też do samych skutków ubocznych szczepionek.
Najpowszechniejsze fake-newsy na temat szczepień, to że szczepionki powodują autyzm i zawierają microchipy. W XIX wieku dominował pogląd, że po szczepionce wyrastają krowie wymiona i kopyta
| Fot. EPA-ELTA, fotomontaż Ignacy Skrobia-Jaworski
Niestety temat ten często opanowują plotki i sprzeczne ze sobą teorie. W związku z tym Ministerstwo Ochrony Zdrowia Republiki Litewskiej zdecydowało się na apel do mieszkańców, aby sprawdzać dane w źródłach naukowych. Przypomina, aby zwracać się do ośrodków naukowych, lekarzy, a nie tylko do portali społecznościowych.
Lepszym źródłem wiedzy może okazać się nawet lekarz rodzinny, który w przeciwieństwie do filmików na Facebooku przedstawia się pod swoim nazwiskiem i tytułem naukowym, które można sprawdzić.
Ministerstwo apeluje też, aby zauważywszy u siebie skutki uboczne zgłaszać to nie tylko na portalach społecznościowych, ale przede wszystkim do Państwowej Służby Kontroli Leków.
Czytaj więcej: Domorośli eksperci są groźniejsi od wirusa
Czego spodziewać się po szczepieniu?
Ministerstwo przypomina, że skutki uboczne po szczepieniu są przewidziane. W większości są podobne do tych, co występują przy szczepieniu także na inne choroby zakaźne.
Obecnie na Litwie do walki z globalną pandemią stosuje się trzy szczepionki zatwierdzone przez Europejską Agencję Leków (EVA). Są to preparaty firm AstraZeneca, duetu Pfizer i BioNTech oraz Moderna.
Edgaras Kulikauskas, konsultant publiczny ministra zdrowia i lekarz chirurgii brzusznej, w portalach społecznościowych występuje pod pseudonimem „Cyniczny Chirurg”. Chirurg podkreśla, że wszystkie trzy szczepionki mają podobne możliwe skutki uboczne. Są to zmęczenie, ból i obrzęk w w miejscu wstrzyknięcia, ból głowy, ból mięśni i stawów, dreszcze, gorączka.
„Chociaż skutki uboczne po szczepieniu są możliwe i mogą wystąpić, nie są one pewne. Czasami skutki uboczne pojawiają się po jednej dawce szczepionki, a czasami po dwóch. Brytyjska Służba Zdrowia Publicznego, która zaszczepiła miliony obywateli, twierdzi, że skutki uboczne są częstsze po drugiej dawce szczepionki mRNA, Pfizera i BioNTech oraz Moderny. Z kolei po AstraZeneca silniejsze skutki uboczne widoczne są po pierwszej dawce” — mówi lekarz.
I vice versa, działania niepożądane występują rzadziej po pierwszej dawce preparatów Pfizera i BioNTech oraz Moderny. Reakcje po drugiej dawce preparatu AstraZeneca są rzadsze.
Czytaj więcej: Na Litwie zanotowano przewidziane przez producenta skutki uboczne po szczepieniu
Różne szczepionki — różne skutki uboczne?
W badaniach klinicznych ból w miejscu wstrzyknięcia zgłaszano u ponad 80 proc. pacjentów. Jest to wynik ukłucia skóry igłą i najczęściej nie jest efektem samego preparatu. Trochę częściej taki ból zgłaszano po szczepionce Moderny. Dodatkowo, ból może się utrzymywać przez swoistą reakcję układu odpornościowego w miejscu ukłucia i wprowadzenia preparatu.
Drugi najczęściej zgłaszany skutek uboczny doświadczyło ponad 60 proc. zaszczepionych. To ogólne zmęczenie, które więcej osób zgłaszało po preparacie Moderny.
Ból głowy odczuwało ponad 50 proc. zaszczepionych. Najczęściej ból głowy szedł w parze z bólem mięśni. Objawy są podobne, co łagodne objawy zarażenia koronawirusem.
Czytaj więcej: Wirus-mutant – czym różni się od zwykłego koronawirusa?
Alergia na szczepionkę
Reakcje alergiczne mogą wystąpić po szczepieniu, ale najczęściej u osób, które w przeszłości miały ciężkie reakcje alergiczne. Zaleca się uważne obserwowanie swojego organizmu do 30 minut po zaszczepieniu. W najgorszych przypadkach, osoby silnie uczulone mogą potrzebować interwencji farmakologicznej. Pacjenci, którzy miały w przeszłości jakiekolwiek reakcje alergiczne, powinny skonsultować się z lekarzem.
Zdaniem chirurga Edgarasa Kulikauskasa odpowiednie nawodnienie organizmu, luźniejsza odzież i chłodne okłady w miejscu wstrzyknięcia mogą pomóc złagodzić skutki uboczne.
Nie zaleca się stosowania leków przeciwbólowych lub przeciwgorączkowych przed szczepieniem. Mogą one wpływać na zdolność organizmu do wytworzenia odpowiedzi immunologicznej przeciwko patogenowi.
Tak samo nie zaleca się leków z grupy paracetamolu i ibuprofenu w przypadku zakażenia koronawirusem i wystąpieniu tylko lekkich objawów. Leki mogą je złagodzić, ale przypuszcza się, że osłabiają odpowiedź odpornościową organizmu.
Jeśli jednak po szczepieniu temperatura ciała wzrośnie powyżej 38,5 stopni Celsjusza, można podać doustnie leki przeciwbólowe/przeciwgorączowe. Wszystkie skutki uboczne mogą ustąpić w ciągu kilku godzin, a stan zdrowia poprawia się w kilka dni po szczepieniu.
„Po prostu nie martwcie się: jeśli nie odczuwacie skutków ubocznych, nie oznacza to, że szczepionka nie jest skuteczna. Nie trzeba zakładać, że jeśli po szczepieniu nie mamy gorączki, to szczepionka nie będzie skuteczna. Tak nie jest, po prostu organizm każdego człowieka jest inny. Jeśli sąsiadka po szczepieniu miała gorączkę, nie znaczy to, że w twoim przypadku też tak będzie” — mówi lekarz Kulikauskas.
Czytaj więcej: Uwaga: inwazja trującego barszczu Sosnowskiego!
Skąd biorą się skutki uboczne?
Zdaniem Kulikauskasa skutki uboczne są naturalną reakcją organizmu. Wyjaśnił skomplikowany proces reakcji organizmu na szczepionkę.
„Zadaniem szczepionki jest «zapoznanie» układu odpornościowego z patogenem, aby wytworzyły się nie tylko antyciała, ale też cząsteczki pamięci immunologicznej. Objawy uboczne są oznaką, że układ odpornościowy reaguje na szczepionkę. Szczepionka daje «instrukcję», według której organizm sam wytwarza cząstkę wirusa” — wyjaśnia chirurg.
„Układ odpornościowy rozpoznaje ją wtedy jako ciało obce i szybko ją neutralizuje. Powstaje zadanie, aby rozpocząć produkcję przeciwciał, które mogą łatwo pokonać wirusa, zapobiec jego «rozkokoszeniu się» i uchronić się przed nim w przyszłości. Dlatego szczepienie zapobiega chorobie lub powoduje słabszą postać choroby” — mówi lekarz.
Coś, co łączy wszystkie szczepionki
Zauważa, że wszystkie szczepionki stosowane na całym świecie mogą powodować skutki uboczne. W większości skutki te są bardzo podobne.
„Naukowcy próbują znaleźć równowagę między tym, jak silnie dana osoba zareaguje na szczepionkę, a jaką maksymalną ochronę otrzyma przed konkretną chorobą. Częstość skutków niepożądanych zależy od reaktogenności szczepionki, czyli od tego, jak aktywna i jak silna jest odpowiedź układu odpornościowego” — dodaje Kulikauskas.
„Jeśli układ odpornościowy reaguje bardzo gwałtownie — reakcji ubocznych jest więcej, jeśli reaguje łagodniej — mniej” — mówi dr Edgaras Kulikauskas.
Czytaj więcej: Szczepionek jest kilka – czym się różnią?
Ochrona od infekcji lub ciężkiej postaci choroby
Po dwóch dawkach preparatu Pfizera i BioNTech, z przerwą 21 dni pomiędzy szczepieniami, skuteczność ochrony wynosi 95 proc. Skuteczność szczepionki Moderna po dwóch dawkach z 28-dniową przerwą wynosi 94 proc.
AstraZeneca jest skuteczna w 70 proc. już po pierwszej dawce. Po drugiej dawce tej szczepionki po odstępie 12 tygodni oraz po 7 dniach od drugiego szczepienia, w 92 proc. chroni od ciężkiego przebiegu choroby, a w 87 proc. od potrzeby hospitalizacji.
Czytaj więcej: Immunitet zarażonych pomimo szczepienia mieszkańców domu opieki działa
Nadal toczy się dyskusja na temat odpowiedniej grupy wiekowej dla preparatu AstraZeneca. Europejska Agencja Leków, Światowa Organizacja Zdrowia i inne podmioty zatwierdziły rejestrację AstraZeneca w Unii Europejskiej i jej stosowanie do szczepień we wszystkich grupach wiekowych od 18. roku życia. Decyzję podjęto na podstawie wnikliwie przeanalizowanych badaniach klinicznych.
Więcej przydatnych informacji na temat szczepionek i szczepień w kraju można znaleźć na stronie internetowej www.koronastop.lt.
Efekty uboczne po szczepionce COVID-19 można zgłaszać bezpośrednio online, logując się na specjalnej podstronie Państwowej Służby Kontroli Leków, aby zgłosić „podejrzanę reakcję niepożądaną” (lit. ĮNR).
Na podst.: SAM, The New England Journal of Medicine, BNS, EDA, ECDC, WHO, własne