Masowe mordy dokonywane przez Rosjan na bezbronnej ludności cywilnej na Ukrainie nie powinny pozostać bezkarne. Jest to możliwe, ponieważ w XX w. wypracowane zostały międzynarodowe normy prawne, które umożliwiają pociąganie do odpowiedzialności sprawców takich zbrodni.
Mało kto wie, że kluczową rolę w zdefiniowaniu tego rodzaju przestępstw oraz stworzeniu ram prawnych dla ich ścigania odegrało dwóch prawników, którzy w okresie międzywojennym byli obywatelami Polski. Obaj pochodzili ze spolonizowanych rodzin żydowskich, obaj studiowali prawo na tym samym uniwersytecie we Lwowie i obaj podczas Holokaustu stracili prawie wszystkich krewnych. Pierwszym z nich był Hersch Lauterpacht, urodzony w 1897 r. w Żółkwi. W 1923 r. wyjechał do Wielkiej Brytanii, by uczyć się, a następnie wykładać w London School of Economics. Później został cenionym profesorem prawa na uniwersytecie Cambridge. Podczas II wojny światowej stworzył koncepcję karania zbrodniarzy niemieckich. Był autorem nowego pojęcia i definicji prawnej: „zbrodnia przeciwko ludzkości”. To on opracował podstawy prawne dla działalności Międzynarodowego Trybunału Wojskowego w Norymberdze, przed którym stanęli przywódcy Trzeciej Rzeszy. Jego dziełem był też katalog zbrodni, za które odpowiadali hitlerowscy zbrodniarze wojenni. Drugim ze wspomnianych prawników był Rafał Lemkin, urodzony w 1900 r. w miejscowości Bezwodna niedaleko Grodna. W II Rzeczypospolitej pracował m.in. jako prokurator, adwokat i wykładowca prawa. Po wybuchu wojny uciekł najpierw na Litwę, potem do Szwecji, a w 1941 r. znalazł się w USA.
To tam napisał swoją najważniejszą książkę o niemieckich zbrodniach w okupowanej Europie, która ukazała się w 1944 r. Wspomniana praca jako pierwsza wprowadziła do obiegu publicznego na całym świecie nowe pojęcie: „ludobójstwo”. Podczas procesu w Norymberdze Lemkin został doradcą Roberta H. Jacksona, głównego oskarżyciela reprezentującego USA. To doświadczenie pomogło mu stworzyć prawną definicję zbrodni ludobójstwa, która stała się obowiązująca na forum międzynarodowym. Doszło do tego w 1948 r., gdy państwa należące do ONZ podpisały Konwencję w sprawie zapobiegania i karania zbrodni ludobójstwa, której głównym autorem był właśnie Rafał Lemkin. Obaj prawnicy nie wrócili już do Polski. Lemkin zmarł w 1959 r. w Nowym Jorku, Lauterpacht rok później w Londynie. Cywilizowany świat zawdzięcza im wiele.
Komentarz opublikowany w wydaniu magazynowym „Kuriera Wileńskiego” nr 21 (62) 28/05-03/06/2022