Przed 25 laty: Co mieli Polacy w Litwie
międzywojennej – Kartki historii
Jak wiadomo, Polacy mieszkają na Litwie od dawnych czasów i stanowią jedną z najliczniejszych grup narodowościowych. Mogą oni szczycić się tym, że zawsze, nawet w niesprzyjających warunkach, pielęgnowali swój ojczysty język, kulturę narodową.
W ostatnim okresie życie społeczne i kulturalne Polaków na Litwie szczególnie zaktywizowało się: powstają stowarzyszenia, odbywają się różne imprezy. Przy szukaniu swych korzeni w złożonych współczesnych procesach, reaktywowaniu starych i tworzeniu nowych tradycji spojrzenie w przeszłość jest nie tylko rzeczą interesującą, ale i pożyteczną.
Dlatego spodziewam się, że Czytelników „Kuriera Wileńskiego” zainteresuje ten oto dokument pochodzący ze zbiorów Litewskiego Centralnego Archiwum Państwowego. Na jego treść można byłoby spojrzeć również przez pryzmat polityczny: wcale nie zamierzając idealizować przeszłości, pragnę zwrócić uwagę na dosyć sporą liczbę organizacji polskich w przedwojennej Republice Litewskiej. Świadczy to o tolerancyjnym stanowisku władz względem Polaków, mimo że stosunki Litwy międzywojennej z Polską, głównie z powodu tego, że Wilno i Wileńszczyzna weszła w skład Polski, były napięte.
Dodam jeszcze, że w 1938 roku według danych „Litewskiego Rocznika Statystycznego” w ówczesnej Litwie mieszkało 65 628 Polaków. Stanowili oni 3,04 proc. wszystkich mieszkańców międzywojennej Republiki Litewskiej.
Lista organizacji i instytucji polskich, które działały na Litwie (według stanu na dzień 15 grudnia 1938 r.).
I.ORGANIZACJE I INSTYTUCJE KULTURALNE ORAZ OŚWIATOWE
1.Polskie towarzystwo oświatowo-kulturalne na Litwie „Pochodnia” w Kownie. Utrzymywało gimnazjum i bibliotekę w Kownie.
2. Polskie towarzystwo oświatowe w Poniewieżu „Oświata”. Utrzymywało w tym mieście gimnazjum i bibliotekę.
3. Polskie towarzystwo oświatowe „Oświata” w Wiłkomierzu. Utrzymywało gimnazjum w Wiłkomierzu, bibliotekę, dwie czytelnie.
4. Polskie towarzystwo w Rosieniach „Jutrzenka”. Utrzymywało jedną czytelnię.
5. Polskie towarzystwo oświatowe w Jeziorosach. Utrzymywało jedną czytelnię.
6. Związek Studentów Polaków Uniwersytetu Witolda Wielkiego.
Utrzymywane przez Polaków szkoły początkowe:
1. w Birżach, 2. w Kownie (Wiliampol), 3. w Kownie (w centrum), 4. w Kownie (w centrum), 5. w Babtach, 6. w Poniewieżu, 7. w Korunach, 8. w Rosieniach, 9. w Borejszach, 10. w Żydoniszkach.
II. ORGANIZACJE O CHARAKTERZE GOSPODARCZYM
1. Zjednoczenie Rolników Polaków Litwy z ośrodkiem w Kownie. Działały oddziały w Olicie, Babtach, Betygole, Beniunach, Borejszach, Czekiszkach, Dotnawie, Graużach, Jokalinie, Kampi, Karmiełowie, Kownie, Łobanowie, Lakenach, Łapiach, Laudzie, Pabajsku, Poniewieżu, Poniewieżku, Parnowie, Skaurodach, Truskawie, Wiłkomierzu, Wędziagole, Wiłkawiszkach, Żeimiach, Żoginiach.
2. Pierwsze Towarzystwo Wzajemnych Ubezpieczeń w Kownie.
3. Kooperatywa rolnicza „Syndykat” w Kownie.
4. Akcyjna spółka budowlana „Dompol”.
5. Kowieńskie Polskie Towarzystwo Drobnego Kredytu.
6. Kooperatywy Kredytowe w Paniemuni, Janowie, Kiejdanach, Wiłkomierzu, Jeziorosach, Poniewieżu.
III. TOWARZYSTWA DOBROCZYNNE
1. Polskie Towarzystwo Czerwonego Krzyża w Kownie. Utrzymywało przedszkole w Wiliampolu na 55 miejsc, w centrum Kowna na 51 miejsc, 22 i 52 miejsca w Szańczach, na 35 miejsc ochronkę w Kownie.
2. Polskie Towarzystwo Pomocy Niezamożnym Uczniom w Wiłkomierzu.
3. Polskie Towarzystwo Robotników i Urzędników r. k. w Kownie „Opieka Matki Boskiej”.
4. Polskie Towarzystwo Utrzymywania Ochronki w Poniewieżu.
Laima Braslavskienė
pracowniczka Litewskiego
Centralnego Archiwum Państwowego
„Kurier Wileński”
29 listopada 1990 r.