Przed obchodami 100-lecia odrodzenia państwa litewskiego pięciokrotnie wzrosła sprzedaż flag narodowych, co według politologów oznacza, że mieszkańcy chętnie będą brać udział w jubileuszowej inicjatywie społecznej „Vasario 16-ąją iškelk trispalvę” („16 lutego wznieś trójkolor”). Akcja ta została zainicjowana w celu zachęcenia mieszkańców, aby wznosili flagę nie tylko z okazji obowiązkowych świąt państwowych.
Jak zauważają socjolodzy, na Litwie eksponowanie flagi narodowej nie jest zbyt popularną tradycją, w odróżnieniu od większości państw zachodnich, skandynawskich czy Stanów Zjednoczonych.
– Flaga to przedmiot, który określa wspólną więź historyczną, emocjonalną i terytorialną. Na przykład Amerykanie bardzo lubią eksponować swoją flagę, która jest przez nich postrzegana nie tylko jako przedmiot historyczny i polityczny, ale też jako element kultury i nawet mody. Na Litwie czegoś takiego nie zauważymy i są na to obiektywne przyczyny. Przede wszystkim Litwa jest jeszcze młodym państwem, toteż nie mamy tak dawnych, zakorzenionych tradycji związanych z demonstrowaniem flagi państwowej – powiedział w rozmowie z „Kurierem Wileńskim” znany litewski historyk, prof. Alfredas Bumblauskas.
Zaznaczył, że ostatnio tendencja eksponowania trójkolorów staje się coraz bardziej wyraźna – flagi pojawiają się nie tylko podczas uroczystości państwowych, ale też coraz częściej powiewają obok domów prywatnych, są obecne podczas różnych akcji społecznych, sportowych i in.
– Trójkolor staje się coraz bardziej popularny. Jednak nie sądzę, że będzie on kiedyś wszechobecny, ponieważ ma poważnego konkurenta – historyczną flagę Litwy z Pogonią. Inna przyczyna, dlaczego nasi mieszkańcy nie eksponują flagi z byle powodu, jest ta, że nie lubią oni robienia czegoś na pokaz. I to słuszne. Nie sądzę bowiem, że ojczyznę najbardziej kochałby ten, który najgłośniej o tym woła i maluje trójkolor na twarzy. Głęboka miłość zazwyczaj jest opanowana – zauważył prof. Alfredas Bumblauskas.
Jak zaznaczył historyk, narodowe flagi pojawiły się w Europie dość późno. Impulsem ku temu była Rewolucja Francuska z 1789 roku, podczas której wcześniejszą białą flagę królewską zamieniono na trójkolorową niebiesko-biało-czerwoną. Kolor biały nawiązuje do flagi królewskiej, a kolory czerwony i niebieski to tradycyjne kolory Paryża. W czasie wprowadzania obecnie obowiązującej flagi Francji interpretacja znaczenia i symboliki kolorów flagi głosiła, iż barwa biała oznacza króla, barwa niebieska – szlachtę, zaś barwa czerwona – lud. Natomiast kolory te, umieszczone na fladze, symbolizować miały równość tych grup społecznych i wskazywać na ich równorzędny status.
– W XIX wieku już większość europejskich państw miało swoje flagi narodowe, których kolory zazwyczaj były dobierane zgodnie z barwami herbów państwowych. W przypadku pojawienia się trójkolorowej flagi litewskiej sytuacja była skomplikowana, bo będąc w składzie Imperium Rosyjskiego, Litwa dość długo nie mogła zająć się tworzeniem flagi narodowej – powiedział prof. Bumblauskas.
Dyskusje na temat projektu flagi zrodziły się w Wielkim Sejmie Wileńskim, zwołanym w 1905 roku przez litewski ruch narodowy. Jonas Basanavičius proponował, aby flagą Litwy stała się flaga Wielkiego Księstwa Litewskiego, czyli historyczna flaga z Pogonią w czerwonym tle.
– Na ten temat dość długo toczyły się gorące debaty. Flaga z Pogonią nie pasowała, bo tworzyło się wówczas nowe, demokratyczne państwo. Czyli flaga też musiała być nowa. W dodatku, Pogoń w czerwonym tle kojarzyła się w tamtym okresie z rewolucją, co też nie dodawało atrakcyjności temu pomysłowi – wyjaśnił prof. Bumblauskas.
Jak powiedział, do rozważania tematu flagi wrócono dopiero w 1917 roku, gdy pojawiły się realne perspektywy odbudowy państwa litewskiego.
– Rada postanowiła, że na fladze mają być przedstawione kolory, które najlepiej odzwierciedlają naród litewski. Malarz Antanas Žmuidzinavičius otrzymał zadanie – policzyć, jakie kolory najczęściej są spotykane w ludowych strojach litewskich. Zgodnie z otrzymanymi danymi podczas konferencji w Wilnie zaprezentował on projekt flagi czerwono-zielonej. Jednak dla większości uczestników konferencji taka kompozycja kolorów wydawała się zbyt mroczna – wyjaśnił Alfredas Bumblauskas.
Jak zaznaczył historyk, flagę postanowiono ożywić kolorem metalu szlachetnego, czyli żółtym. Dodał również, że końcowy wariant flagi pod względem heraldycznym jest nieprawidłowy – żółty pas musiałby być znacznie cieńszy oraz znajdować się między zielonym a czerwonym, rozdzielając w ten sposób barwy.
– Jednak żółty pasek po prostu postanowiono umieścić nad zielonym i czerwonym. W 1918 roku Litewska Rada zatwierdziła taką wersję flagi jako tymczasową, jednak wkrótce ten właśnie wariant został przyjęty przez społeczeństwo i wszedł do historii. W wyniku tego dziś mamy taką intrygującą i dość egzotycznie wyglądającą flagę, która może kojarzyć się nie z północno-wschodnią Europą, a z krajami południowymi czy nawet afrykańskimi. Ktoś być może nie lubi takiego porównania, ale osobiście sądzę, że jest ono dość miłe. Cieszę się, że nasza flaga narodowa wyróżnia się w tle innych państw naszego regionu i tak świetnie kontrastuje z naszym szarym, nudnym klimatem – powiedział prof. Bumblauskas.
Właśnie ta – jak ją określił historyk – egzotyczna, żółto-zielono-czerwona flaga, 1 stycznia 1919 roku po raz pierwszy zawisła na Wieży Giedymina, toteż obecnie tego dnia obchodzony jest Dzień Flagi Państwowej. Kolor żółty symbolizuje słońce, światło oraz dobrobyt. Kolor zielony – piękno przyrody, wolność i nadzieję. Czerwony – ziemię, odwagę oraz przelaną za ojczyznę krew.
Flaga na Wieży Giedymina została zawieszona za sprawą oddziału ochotników litewskich dowodzonego przez wileńskiego komendanta, Kazysa Škirpy. Zawieszeniu flagi towarzyszyły strzały, po czym ochotnicy odśpiewali hymn Litwy. Byli wśród nich dwaj urzędnicy: Jonas Nistelis i Petras Gužas oraz żołnierze: Albinas Rauba, Romualdas Marcalis, Pranas Plauska, Jonas Norvila, Mikas Slyvauskas, Vincas Steponavičius i Stasys Butkus. Litewska trójkolorowa flaga krótko jednak powiewała nad basztą. Już 6 stycznia zajmujący Wilno bolszewicy porwali ją, zostawiając jedynie czerwony kolor. Do czasu zakończenia drugiej wojny światowej trójkolorowa flaga kilkakrotnie wracała na Górę Giedymina i była z niej zdejmowana. W czasach sowieckich nie była wywieszana w ogóle. Ostatecznie zawieszono ją 7 października 1988 roku i od tego czasu nieustannie powiewa nad miastem.
– To, że trójkolorowa flaga Litwy podczas okupacji sowieckiej nie została wykasowana z pamięci obywateli wskazuje na to, że w ciągu całego tego czasu w ludziach pozostawała żywa chęć odzyskania niepodległości. Tą chęć mieszkańcy pielęgnowali w swoich rodzinach. Trójkolor przede wszystkim był też bardzo aktywnie wykorzystywany przez partyzantów – mówił Bumblauskas.
Jak powiedział, flaga od czasu do czasu była wznoszona na całej Litwie i stała się swoistą metaforą, oznaczającą opór oraz dążenie do wolności.
– Ludzie, którzy to robili, musieli mieć wiele odwagi. Czasem trójkolor był eksponowany nawet poza granicami Litwy. Jako jeden z takich przykładów można wymienić wydarzenie z 1989 roku. Pewien Litwin, który służył wówczas w wojsku sowieckim, uczestniczył w ćwiczeniach na Kaukazie. Musiał wyskoczyć z samolotu ze spadochronem oraz rozwinąć w tym czasie flagę sowiecką. Jednak chłopak wyeksponował flagę litewską… Nie wiadomo, czym to poskutkowało dla niego osobiście, jednak był to prawdziwy gest odwagi – reasumował prof. Bumblauskas.
Natomiast co do historycznej flagi z Pogonią, warto zaznaczyć, że w obecnej formie ma ona status państwowej od 1 września 2004 r. Flaga państwowa została zaproponowana jednocześnie z godłem przez ówczesnego wicemarszałka sejmu, Česlovasa Juršėnasa oraz przewodniczącego komisji heraldycznej, Edmundasa Rimšy, dla uczczenia 750. rocznicy koronacji Mendoga w 1253 roku. Jej historyczne znaczenie polega na tym, że pod tą właśnie flagą wojska litewskie walczyły pod Grunwaldem i była ona flagą rządową Republiki Litwy Środkowej. W latach 1922-39 była ona jedną z kilku flag uważanych za narodowe. Poza Litwą dwie flagi (oficjalną do użytku cywilnego i państwową do użytku publicznego) mają także m.in. Finlandia, Hiszpania, Wenezuela, Niemcy i Tajlandia.
Flaga państwowa Litwy powiewa stale w trzech miejscach: przed Pałacem Władców w Wilnie, przed Zamkiem na Wyspie w Trokach i przed Muzeum Wojny w Kownie.
PROTOKÓŁ FLAGOWY
Wywieszanie trójkolorowej litewskiej flagi narodowej jest pożądane codziennie, a prawnie wymagane od instytucji państwowych oraz samorządowych w następujących dniach: 1 stycznia (Dzień Flagi Państwowej), 13 stycznia (Dzień Obrońców Wolności), 16 lutego (Dzień Odrodzenia Państwa Litewskiego w 1918 r.), 24 lutego (Dzień Niepodległości Estonii), 11 marca (Dzień Odzyskania Niepodległości w 1990 r.), 29 marca (Dzień NATO – rocznica przystąpienia Litwy do NATO w 2003 r.), 1 maja (Dzień Unii Europejskiej – rocznica przystąpienia Litwy do UE w 2004 r.), 9 maja (Dzień Europy), 14 czerwca (Dzień Żałoby i Nadziei – data pierwszych masowych deportacji Litwinów na Syberię w 1941 r.; flaga opuszczona w żałobie ), 15 czerwca (Dzień Okupacji i Ludobójstwa – początek radzieckiej okupacji Litwy w 1940 r.; flaga opuszczona w żałobie), 6 lipca (Dzień Państwowy (rocznica koronacji króla Mendoga w 1253 r.), 15 lipca (Dzień Bitwy pod Grunwaldem), 23 sierpnia (Dzień Czarnej Wstęgi – data podpisania paktu Ribbentrop-Mołotow w 1939 r., flaga opuszczona w żałobie), 31 sierpnia (Dzień Wolności – data wymarszu ostatnich jednostek Armii Czerwonej z Litwy w 1993 r.), 23 września (Dzień Ludobójstwa Litewskich Żydów), 25 października (Dzień Konstytucji – data przyjęcia konstytucji państwowej w 1992 r.), 18 listopada (Dzień Niepodległości Łotwy), 18 listopada (Dzień Wojska Litewskiego).
Oprócz instytucji państwowych wywieszanie flagi Litwy wymagane jest od urzędów, organizacji, firm i domów mieszkalnych w dniach 16 lutego, 11 marca oraz 6 lipca.