Antanas Baranauskas przyszedł na świat 17 stycznia 1835 r. w rodzinie wolnego chłopa Jonasa. Miał trzech braci oraz dwie siostry. Bracia zmarli we wczesnym dzieciństwie Antanasa. Dwóch z nich, Jonas i Anupras, byli uczestnikami powstania styczniowego i zostali za to zesłani. W dzieciństwie Antanas uczęszczał do szkół z polskim i rosyjskim językiem wykładowym. W 1853 r. ukończył szkołę kancelistów gminnych w Rumyszyszkach, gdzie napisał swoje pierwsze wiersze w języku polskim. Następnie pracował jako kancelista w Wojnuciach, Rosieniach, Surwiliszkach i Siadach.
— Matka Antanasa Baranauskasa była niepiśmienna, natomiast ojciec, jak na chłopa, był człowiekiem dosyć zamożnym i bardzo dbał o to, by jego dzieci zdobyły wykształcenie. Uważał, że synowie muszą umieć pisać i czytać. Co prawda, córek to już nie dotyczyło. Kiedy w latach 50. Antanas pracował jako kancelista, to ojciec mu kazał pisać listy do domu. Te listy były pisane w języku polskim. Natomiast rozmowy w domu odbywały się w obu językach — tłumaczy w rozmowie z „Kurierem Wileńskim” historyk literatury, dr Irena Fedorowicz z Centrum Polonistycznego Uniwersytetu Wileńskiego.
Wiersze pisane po polsku za życia poety nie były znane szerszej publiczności. Przez ponad 100 lat zachowały się tylko w rękopisach.
— Przed latami 90. nie uznawano jego polskojęzycznej twórczości. Dopiero wtedy zostały oficjalnie wydane. To było na początku mojej pracy zawodowej i dano mi je do sprawdzenia. Zatem dopiero od trzydziestu lat ta twórczość polskojęzyczna jest uwzględniana w opracowaniach. Wcześniej te utwory nie były omawiane. Warto podkreślić, że w odróżnieniu od wierszy litewskojęzycznych, te utwory były dosyć niskiej jakości — dodaje Fedorowicz.
Przełomowym momentem w życiu Baranauskasa było poznanie poetki Karoliny Anny Proniewskiej (lit. Karolina Praniauskaitė), która jest uważana za pierwszą litewską poetkę. Proniewska swe wiersze pisała po polsku. Na litewski przetłumaczyła poemat Józefa Ignacego Kraszewskiego „Witolorauda”, będący częścią eposu „Anafielas”, który miał duży wpływ na stanowienie się litewskiej tożsamości. To właśnie ona zachęciła Antanasa do pisania w języku litewskim i interesowaniem się litewskim folklorem.
— Dostrzegła jego talent. Wzajemnie wymieniali się wierszami. Można powiedzieć, że dodała mu odwagi. Chociaż oboje pisali wtedy po polsku, to ona go zachęciła do pisania po litewsku — podkreśla badaczka literatury.
Dzięki protekcji jej brata, Ottona Proniewskiego, w 1856 r. Antanas Baranauskas wstąpił do seminarium duchownego w Worniach. Po dwóch latach został wysłany do Akademii Duchowej w Sankt Petersburgu, którą ukończył w roku 1862. W 1860 r. w ramach kalendarza litewskiego zostało wydane najbardziej jego znane dzieło „Borek oniksztyński”, który teraz jest zaliczany do kanonu litewskiej literatury romantycznej. Jest to jeden z najczęściej tłumaczonych litewskich utworów literackich. Został przetłumaczony m.in. na: ormiański, esperanto, niemiecki i hiszpański.
Święcenia kapłańskie przyjął w 1862 r. Dalej dokształcał się na uczelniach Monachium i Rzymie.
W 1884 r. został biskupem pomocniczym diecezji żmudzkiej. W 1897 r. został biskupem diecezjalnym w Sejnach, gdzie zmarł 26 listopada 1902 r. Robiąc karierę kościelną, Baranauskas raczej zrezygnował z pisania wierszy. Tym niemniej, jego znaczenie dla ówczesnych litewskich literatów było ogromne. Wydany w Krakowie w 1907 r. pierwszy litewski almanach literacki „Gabija” był poświęcony jego osobie.
Czytaj więcej: Stanisław Karczewski: traktat polsko-litewski przełomową chwilą dla obu narodów
