System scentralizowany obejmuje wszystkie szkoły wyższe i zawodowe Litwy, kandydaci mogą wybierać pośród 16 uniwersytetów, 18 kolegiów i 40 szkół zawodowych, które oferują setki programów nauczania.
Szkoły zawodowe
Do szkół zawodowych można się dostać od 14. roku życia. W takim wypadku uczniowie nie tylko uczą się zawodu, ale także realizują podstawowy program edukacji do 16 lat; następnie można kontynuować naukę, wybierając poszczególny program nauczania zawodu z możliwością nauki w szkole średniej.
W taki sposób kandydat może skorzystać z bezpłatnego nauczania zawodu nawet w trójnasób, czyli teoretycznie uczeń, który wybiera zawodówkę, zamiast się udać do gimnazjum, ma możliwość ukończenia podstawowego programu edukacji, zdobyć średnie wykształcenie i kwalifikację do trzech różnych zawodów bezpłatnie.
Natomiast w praktyce wygląda to raczej minimalistycznie (zrealizowany program podstawowy i zawód), ale są także przykłady ciągłości zawodowej, czyli uczeń po szkole zawodowej i zdaniu matury kwalifikuje się do kolegium (za dobre wyniki w szkole zawodowej otrzymuje też dodatkowe punkty przy postępowaniu), następnie kontynuuje studia na uniwersytecie. Najczęściej to są studia kierunku inżynieryjnego.
Co prawda nie brakuje w zawodówkach osobnych grup – klas fakultatywnych (tzw. edukacja kontynuowana) osób po studiach na uniwersytecie (zazwyczaj, ale niekoniecznie, kierunków inżynieryjnych). Takie osoby przychodzą do zawodówki, aby zdobyć wiedzę praktyczną albo chcą zmienić (przekwalifikować się) lub zdobyć zawód. Statystycznie średnia wieku takich uczniów wynosi ok. 40 lat.
Co ciekawe, kilka lat wstecz w realizację wdrożono tzw. moduły zawodów. W klasie I (9) albo III (11) gimnazjum uczeń może wybrać moduł w szkole zawodowej i zaliczyć sobie punkty kredytowe poszczególnego programu zawodu, rezygnując z technologii lub bloku sztuk pięknych w gimnazjum. Taka osoba nie uczęszcza na te przedmioty w gimnazjum, ale udaje się do zawodówki i po ukończeniu otrzymuje zaświadczenie zdobytych kredytów modułu.
Co z tym robić dalej? Zazwyczaj uczniowie kontynuują naukę w zawodówce po ukończeniu gimnazjum, aby zdobyć kwalifikację zawodu; w takim wypadku nauka trwa krócej, bo już mają zaliczone poszczególne moduły. Nie przeszkadza to też wstąpić do szkoły wyższej i równolegle kontynuować naukę w zawodówce.
Moduły są bardzo dobrym pomysłem, ale często niełatwym do zrealizowania administracyjnie, czyli niekoniecznie zajęcia w szkole zawodowej będą się odbywały w tym samym czasie, w którym według rozkładu gimnazjum uczniowie mają technologie lub blok sztuk pięknych. Wtedy pojawiają się różne dylematy w kwestii kółek i zajęć sportowych, na które uczniowie uczęszczają po szkole, dlatego też nie dziwi fakt, że taka możliwość nie jest zbyt popularna.
W ostatnich latach szkoły zawodowe znacznie poszerzyły możliwości wyboru zawodów, pojawiły się m.in. takie zawody jak: sanitariusz, pomocnik w edukacji przedszkolnej, asystent pielęgniarstwa lub niania; nie brakuje też wyborów ze strony komputerowej, takich jak: programista Java, JavaScript, operator komputerowy i inne.
Można się rozejrzeć, co oferują zawodówki w roku 2023 w systemie Lamabpo (lamabpo.lt/profesinis-mokymas/). Tam też można wypełnić formularz postępowania w ramach konkretnych programów nauczania zawodowego (w tym też edukacji kontynuowanej), również w module programów zawodowych przeznaczonym dla gimnazjalistów.
Czytaj więcej: Konkurs stypendialny im. Kazimierasa Bugi dla studentów poza Litwą
Rodzice nie powinni wierzyć w mity, że na Litwie to nierealne dostać się do szkół wyższych na studia bezpłatne
Szkoły wyższe
Rekrutacja do szkół wyższych na Litwie jest organizowana tzw. jednym okienkiem, czyli jednym formularzem można pretendować do różnych uniwersytetów i kolegiów oraz wybierać różne programy nauczania. Najczęstsze dylematy to: uniwersytet czy kolegium?
W roku 2023 uniwersytety w ramach programów nauczania oferują studia od 3,5 do 6 lat, cena za semestr to od 1910 do 17 962 euro. W kolegium natomiast nauka trwa 3–4 lata, a cena to od 1316 do 7690 euro za semestr nauki. Studia nie są tanie i trwa tendencja zwiększania opłaty za naukę, co jest normalnym zjawiskiem.
Tymczasem uczniowie naprawdę mają szansę załapać się na szkoły wyższe bezpłatnie! W tym roku kryteria są następujące: pomyślnie zdany egzamin państwowy z języka litewskiego, matematyki (na wszystkie kierunki oprócz kierunków sztuk pięknych, ponieważ tam jest obowiązkowy egzamin wstępny) i z jeszcze jednego przedmiotu, czyli do wyboru, może to być np. język angielski czy historia; średnia arytmetyczna z ocen rocznych gimnazjum pięciu najlepiej ocenionych przedmiotów z przedmiotów obowiązkowych (średnia kwalifikująca na uniwersytet to 7, do kolegium – 6).
Minister oświaty potwierdza też minimalny limit punktowy, w tym roku przejściówka na uniwersytet to 5,4, a do kolegium – 4,3. Ale proszę nie mylić tego ze średnią arytmetyczną przedmiotów szkolnych, to jest wynik w przeliczeniu z rezultatów egzaminów i rocznych przedmiotów poziomu A na uniwersytety i poziomu B do kolegium. Czyli aby trafić na studia uniwersyteckie średnio i minimalnie trzeba złożyć egzaminy na mniej więcej 40 proc. Warto zwrócić uwagę nie tylko na egzaminy umożliwiające naukę bezpłatną, ale także podstawowe i wymagane egzaminy z poszczególnych kierunków.
Takie wymagania może spełnić każdy przeciętny uczeń uczący się na 7+, dlatego też rodzice nie powinni wierzyć w mity, że na Litwie to nierealne dostać się do szkół wyższych na studia bezpłatne. Realne, i to nawet bardzo, i nawet bez niewygórowanych wymogów. Oczywiście, zależy to też od wybranego kierunku i programu, np. na medycynę załapać się jest naprawdę ciężko – średnia przejściówka wynosi ok. 9,2, czyli mniej więcej egzaminy zdane na kierunek medyczny powyżej 90 proc. Przyrównajmy to z przelicznikiem ok. 5,6 wymaganym np. na inżynierię.
Wymagania na miejsca płatne to zdany egzamin państwowy i zdobyte średnie wykształcenie, przejściówka na uniwersytety jest taka sama jak na miejsca bezpłatne (5,4 w przeliczniku).
Z kolei kolegia same decydują, z jaką najmniejszą przejściówką przyjmują na studia, często też jej w ogóle nie stosują, czyli przyjmują wszystkich chętnych i płacących za naukę. Część szkół wyższych już przyjęła przyszłych studentów na miejsca płatne wcześniej podczas tzw. rekrutacji wstępnej.
Czytaj więcej: Po litewskiej szkole na studia polonistyczne? Czyli o Litwinach studiujących filologię polską
Terminy
W tym roku formularze na rekrutację będzie można wypełniać podczas etapu podstawowego i dodatkowego złożenia dokumentów. Pierwszy etap (podstawowy) rozpoczyna się 1 czerwca i trwa do 28 lipca, formularz zawiera możliwość wpisania 9 pozycji (programów nauczania) we wniosku rekrutacyjnym. 2 sierpnia zostaną opublikowane wyniki.
Podczas drugiego etapu (dodatkowego) – pierwsza edycja 7–10 sierpnia, wyniki 16 sierpnia, druga edycja 21–24 sierpnia, wyniki 28 sierpnia – będzie można wypełnić wniosek z 6 pozycjami. Formularze można redagować i zmieniać do ostatniego dnia konkretnego etapu złożenia dokumentów. Warto pamiętać, że pozycje trzeba uszeregować od najbardziej wymarzonego programu do najmniej, uwzględnić też sposób finansowania i priorytety.
Proces rekrutacji do szkół wyższych i zawodowych przebiega w systemie Lamabpo, ale trzeba wypełnić osobne formularze, czyli jeżeli kandydat ma ochotę spróbować rekrutacji na studia wyższe i zawodowe, musi wypełnić dwa różne formularze. Otrzyma też dwie odpowiedzi, wówczas może z jednej propozycji zrezygnować albo rozpocząć i studia, i naukę zawodu równolegle.
Jest naprawdę wiele możliwości. Czasami może być trudno połapać się w systemie rekrutacyjnym, dokumentach i wymaganiach, dlatego też warto skorzystać z usług konsultanta kariery w gimnazjum lub centrum regionalnym kariery, np. w Wilnie działa placówka Karjeras (karjerastau.lt).
Diana Judkiewicz
Artykuł opublikowany w wydaniu magazynowym „Kuriera Wileńskiego” Nr 22(64) 03-09/06/2023