Minęło 20 lat, odkąd na Litwie zostało powołane Stowarzyszenie Nauczycieli Szkół Polskich „Macierz Szkolna”.
Uroczysta akademia z okazji jubileuszu strażniczki polskiej mowy, kultury i tradycji, czym niewątpliwie przez wszystkie te lata była „Macierz”, była okazją do podsumowania jej działalności i osiągnięć. Była również okazją do omówienia zagrożeń i nowych wyzwań, jakie stawiają dzisiejsze realia, a raczej — obecne władze. To właśnie od przedstawiciela tych samych władz wszyscy obecni podczas piątkowej uroczystości w Domu Kultury Polskiej otrzymali zapewnienia, że rząd Litwy zapewni dzieciom w polskich szkołach naukę w ich języku ojczystym…
Na uroczystą akademię z okazji jubileuszu „Macierzy” przybyli przedstawiciele ambasady Polski na Litwie, rządów RL i RP, organizacji polskich, władz rejonowych, oświatowych, organizacji społecznych. Obecni byli m. in. ambasador RP na Litwie Janusz Skolimowski, europoseł, przewodniczący AWPL Waldemar Tomaszewski, prezes ZPL, poseł na Sejm Michał Mackiewicz, poseł na Sejm Jarosław Narkiewicz, poseł na Sejm RP Joanna Fabisiak, prezes Europejskich Unii Wspólnot Polonijnych Tadeusz Adam Pilat.
— Jubileusz tej organizacji zbiega się z dwudziestoleciem niepodległości Litwy. To bardzo symboliczne. W imieniu premiera Andriusa Kubiliusa pragnę złożyć najszczersze gratulacje organizacji, wszystkim pedagogom i w imieniu rządu Republiki Litewskiej zapewnić, że Litwa zagwarantuje dzieciom w polskich szkołach naukę w ich języku ojczystym — te słowa Deividasa Matulionisa, kanclerza rządu Litwy wywołały zapewne największą burzę oklasków na sali, ale jednocześnie… niedowierzanie. Przecież dziś dla szkolnictwa polskiego największe zagrożenie stanowi właśnie przygotowywana nowa Ustawa o Oświacie, która zakłada nauczanie części przedmiotów w języku państwowym. Sławetny 29 artykuł projektu Ustawy już w szkole podstawowej zakłada obowiązkowe nauczanie dwóch przedmiotów w języku państwowym, w szkole średniej — trzech. Czy tak ma wyglądać polska szkoła w przyszłości?
Czy zapewnienia kanclerza — to tylko ładne słowa w ładnej scenerii, czy pokryją się z naszymi oczekiwaniami — raczej trudno prognozować. Dowiemy się o tym w najbliższej przyszłości. Tymczasem to, że do dziś mamy zachowaną naukę w języku polskim od 1 do 12 klasy, niewątpliwie jest zasługą osób, które tworzyły Stowarzyszenie oraz w ogóle wszystkich pedagogów, którzy tworzyli i nadal tworzą tę szkołę na co dzień.
— Pamiętam, gdy przed 20 latami w Pałacu Radziwiłłów zebrało się około 400 entuzjastów — nauczycieli i wychowawców przedszkoli. Wówczas na Litwie rozpoczął się proces demokratyzacji. Realia odradzającej się niepodległej Litwy wpłynęły na kierunek działalności odradzającej się Macierzy. Na tej fali entuzjazmu delegaci planowali jak ma w przyszłości wyglądać polskie szkolnictwo w naszym kraju. Dziś z dystansu lat zadajemy sobie pytanie, czy nie poszło to wszystko na marne, czy osiągnęliśmy to, do czego dążyliśmy. Mogę stanowczo odpowiedzieć — że osiągnęliśmy, bo zachowaliśmy polską szkołę w pełnym wymiarze, nauczanie w języku ojczystym, z polskich podręczników, szkołę konkurencyjną — mówił podczas uroczystej akademii Józef Kwiatkowski, prezes „Macierzy Szkolnej”, który te obowiązki pełni od 1993 r. Wcześniej pełnił obowiązki wiceprezesa. Przez wiele lat dotrzymuje mu kroku wieloletni niestrudzony wiceprezes Krystyna Dzierżyńska.
— Te dwadzieścia lat — to czas burzliwej walki o zachowanie polskiej szkoły. Na początku należało ustalić cele i kierunki działalności, które by się nie dublowały z innymi organizacjami — powiedziała Krystyna Dzierżyńska. Przedstawiła zarys działalności „Macierzy”.
Ta bardzo ważna dla społeczeństwa polskiego na Litwie organizacja została powołana do życia, a następnie zarejestrowana w Ministerstwie Sprawiedliwości Litwy 11 listopada 1990 roku. Na fali odrodzenia nauczyciele i wychowawcy polskich szkół i przedszkoli zgromadzili się w celu reaktywowania chlubnej działalności przedwojennej Macierzy, jednak z uwagi na ustawodawstwo Republiki Litewskiej nie można było użyć przedwojennej nazwy. Dlatego przedwojenna Polska Macierz Szkolna została Macierzą Szkolną, ale cele jej działalności pozostały te same.
20-lecie było wspaniałą okazją do uhonorowania wszystkich członków Zarządu „Macierzy Szkolnej” pierwszej kadencji. To oni przed dwudziestoma laty włożyli sporo wysiłku i poświęcenia, by stworzyć podwaliny tej organizacji. Medale Komisji Edukacji Narodowej otrzymali również nauczyciele, aktywni członkowie kół „Macierzy”. Radca minister kierownik Wydziału Konsularnego Stanisław Kargul dyplomami wraz z załącznikami uhonorował nauczycieli emerytów, którzy przez wiele lat pracowali na rzecz zachowania szkolnictwa polskiego na Litwie. Dyplomy z załącznikami z rąk kierownictwa „Macierzy” otrzymali również dyrektorzy szkół i przedszkoli, którzy w tym roku odeszli na emeryturę, emerytowani nauczyciele oraz przedstawiciele rejonowych wydziałów oświaty. W ramach obchodów 20-lecia Zarząd „Macierzy” postanowił również uhonorować najbardziej czynnych zawodowo i aktywnych społecznie 120 nauczycieli szkół polskich.
Dziś to stowarzyszenie jednoczy ponad 1 300 nauczycieli i wychowawców przedszkoli. W skład Zarządu wchodzi 19 pedagogów reprezentujących Wilno oraz rejony — wileński, solecznicki, szyrwincki, święciński i trocki. Promowanie szkoły polskiej w litewskim środowisku edukacyjnym i kształtowanie jej pozytywnego wizerunku — te główne cele przyświecają organizacji do dziś. Nadal zajmuje się przede wszystkim aktywizacją środowiska nauczycielskiego i uczniowskiego. Organizuje olimpiady, konkursy i festiwale, kolonie, szkolenia. Do kalendarza imprez Stowarzyszenia na stałe wpisał się najdłużej przez nie realizowany Konkurs Recytatorski „Kresy”, organizowany wspólnie z Podlaskim Oddziałem Stowarzyszenia „Wspólnota Polska”. Kolejne edycje konkursu „Najlepsza szkoła — najlepszy nauczyciel” przyczyniają się do podnoszenia poziomu nauczania w polskich szkołach. Konkurs Poezji Marii Konopnickiej, Festiwal Teatrów Szkolnych — to tylko niektóre przedsięwzięcia, organizowane pod egidą „Macierzy”. Większość organizowanych przez „Macierz” imprez ma wsparcie finansowe polskich organizacji, z którymi współpracuje Stowarzyszenie. Jego działanie jest również skierowane na rzecz umacniania bazy materialno-technicznej szkół poprzez akcentowanie najpilniejszych potrzeb i pozyskiwanie sponsorów.
Niewątpliwie, dwudziestoletni okres działalności Stowarzyszenia świadczy o tym, że stojąc na straży polskich szkół i przedszkoli przyczyniło się ono do niemałych osiągnięć polskich placówek oświatowych. Mimo stałych zagrożeń wynarodowienia polskiej szkoły, stale rzucanych kłód pod nogi dotychczas tę szkołę udało się zachować…
Dzisiejsze realia są inne niż te sprzed pół wieku, dwudziestu lat, jednak próby władz oświatowych uszczuplenia nauczania przedmiotów w języku ojczystym nie dają spocząć na laurach, nadal sprawiają, że należy staczać boje. Dlatego obecnie wysiłki Stowarzyszenia są skierowane głównie na przeciwstawienie się próbom pogorszenia sytuacji szkoły polskiej oraz uszczuplenia obecnego systemu edukacyjnego.
— Władze oświatowe stale nam rzucają kłody pod nogi. Musimy stale czuwać. Naszym priorytetem jest zachowanie pełnej szkoły średniej od klasy 1 do 12 w języku ojczystym. Obecnie bardzo ważną kwestią, do której dążymy, jest przyjęcie przez rząd innych wymogów w kompletowaniu klas w stosunku do szkół mniejszości narodowych — podkreślił w rozmowie z „Kurierem” Kwiatkowski.
Dla szkolnictwa polskiego największe zagrożenie dziś stanowi przygotowywana obecnie nowa Ustawa o Oświacie, która zakłada nauczanie części przedmiotów w języku państwowym. Forsowany z coraz większą siłą model dwujęzycznego nauczania jest przedstawiany jako panaceum i… najlepszy środek integracji. Nowy projekt Ustawy o Oświacie zakłada przymusowe nauczanie dwujęzyczne.
Od lat ubiegamy się o przywrócenie na maturze obowiązkowego egzaminu z języka polskiego i wciąż otrzymujemy zdawkowe odpowiedzi, które o niczym nie mówią. Jesteśmy zbywani najdziwaczniejszymi argumentami, że rzekomo uczniowie polskich szkół są przeciążeni na maturze, pokrzywdzeni, przez to że mają więcej egzaminów — są w gorszej sytuacji od uczniów szkół litewskich…
Niepokoją również plany ujednolicenia egzaminu maturalnego z języka państwowego dla szkół mniejszości i litewskich już w roku 2012. Podczas gdy ani program, ani podręczniki nie są do tego dostosowane.
Obecnie Stowarzyszenie Nauczycieli przede wszystkim czyni starania, by zapobiec przyjęciu przez Sejm dyskryminującej szkoły mniejszości Ustawy o Oświacie, zachować pełną szkołę średnią od klasy 1 do 12 w języku ojczystym, nauczanie wszystkich przedmiotów tylko z podręczników wydanych w języku polskim, wprowadzić obowiązkowy egzamin z języka polskiego w klasach 10 i maturalnych, przełożyć termin ujednolicenia egzaminu z języka litewskiego, aż będą uregulowane różnice programowe, zachować istniejącą sieć szkół polskich, a szczególnie sieć szkół wiejskich oraz zwiększyć finansowanie szkół mniejszości narodowych.