Od wczoraj, 31 lipca, do niedzieli, 4 sierpnia, w Telszach potrwają obchody ku upamiętnieniu 600-lecia chrztu Żmudzi. W pierwszych dniach sierpnia odbędą się tu koncerty, Msza św., a w sobotę 600 pielgrzymów rozpocznie podróż pielgrzymkową do Rzymu.
Pielgrzymka do Rzymu jest jednym z najważniejszych akcentów obchodów: celem tej podróży jest zgromadzenie 600 Żmudzinów na wspólnej modlitwie w Rzymie.
Obchody rozpoczęły się od środowej Mszy św. w katedrze pw. św. Antoniego Padewskiego w Telszach, po której odbyła się naukowa konferencja teologiczna. W muzeum żmudzkim „Alka” została otwarta wystawa, poświęcona rocznicy, zaś po wieczornej Mszy św. w katedrze odbył się ewangelizacyjny koncert księży.
W piątek w samorządzie telszewskim odbędzie się naukowa konferencja historyczna, będzie otwarta archiwalna wystawa poświęcona 600-leciu chrztu Żmudzi, zaś wieczorem odbędzie się koncert muzyki sakralnej.
W sobotę w Telszach będzie miała miejsce wystawa-sprzedaż krzyży i wyrobów ludowych, odbędzie się konferencja z udziałem rzemieślników i otwarcie wystawy poświęconej twórcom wyrobów sakralnych. Wieczór uwieńczy opera rockowa „Zmartwychwstały”. Obchody świąteczne zakończą się w niedzielę, wtedy też zostanie uroczyście odsłonięta tablica pamiątkowa, zostanie przeczytane pozdrowienie papieża Franciszka.
Ostatnie pogańskie ziemie Wielkiego Księstwa Litewskiego — Żmudź — wielki książę Witold oraz król polski Jagiełło zaczęli chrzcić 3 lata po zwycięstwie grunwaldzkim i przyłączeniu Żmudzi do Litwy — w 1413 roku. 23 października 1417 roku została założona Diecezja Żmudzka w Varniai, jej biskupem został Motiejus Trakiškis.
Jakie znaczenie dla Litwy i samej Żmudzi miał chrzest tego regionu?
— Dla samej Żmudzi to było włączenie się do przestrzeni kultury chrześcijańskiej — powiedział w rozmowie z „Kurierem” historyk, prof. Alfredas Bumblauskas. — Pojęcie kultury europejskiej nierozerwalnie łączy się z chrześcijaństwem. Miało to ogromne znaczenie zarówno dla Żmudzinów, jak i całej Litwy. Żmudzini byli ostatnimi subiektami (a Żmudź ostatnim regionem), którzy w Europie przyjęli chrzest, dlatego elementarnie weszli w krąg cywilizacji. Odtąd skończył się proces formowania się chrześcijańskiej Europy. Nieprzypadkowo zagadnienie chrztu Żmudzinów odnalazło się na ówczesnym forum „narodów zjednoczonych”, na Soborze w Konstancji — Europa również zrozumiała znaczenie europejskie chrztu Żmudzinów. Odtąd rozpoczęło się wkraczanie Żmudzinów w krąg europejskiej kultury i oświaty. Nie byłoby studentów ze Żmudzi na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie, gdyby Żmudź nie przyjęła chrześcijaństwa.
Jak został przyjęty chrzest przez Żmudzinów?
— Tak jak wszędzie chyba — byli tacy, którzy rozumieli znaczenie procesu chrystianizacji, którzy byli lojalni wobec Witolda, rozumiejąc jego politykę i chęć utrzymania Żmudzi w składzie Litwy. Na wspomnianym już Soborze w Konstancji pojawiło się 60 Żmudzinów, którzy z entuzjazmem zapewniali o chęci przyjęcia chrztu i złożyli słynną żmudzką skargę na przeszkody w przyjęciu chrztu czynione przez zakon niemiecki. Ale były też nastroje pogańskie — jak na przykład powstanie 1418 r. W sowieckich podręcznikach było ono określane jednostronnie jako chłopskie, ale wyjaśnia się, że udział w buncie brała też żmudzka elita. Wyraźne były akcje antychrześcijańskie, były palone kościoły. Witold wtedy dość okrutnie to powstanie zdławił — wyciął 60 ludzi. Ale czy powstanie 1418 r. wykazuje pogańskie nastroje wśród Żmudzinów? Raczej nie, gdyż działali oni jako agenci niemieccy. Nieprzypadkowo historycy twierdzą, że na Żmudzi istniała partia proniemiecka — mówi prof. Alfredas Bumblauskas.
Przed przyjęciem chrztu na przeciągu wieków Żmudzini byli na przemian poddanymi wielkich książąt litewskich lub mistrzów zakonu krzyżackiego. Długi okres zmiennej przynależności państwowej i kulturowej, częste odstępstwa Litwy od Żmudzinów, ciągłe walki przeciw najeźdźcom ukształtowały w nich poczucie niezależności od ludów sąsiednich, w tym od Litwinów.
Mimo że byli ostatnim narodem, który przyjął chrześcijaństwo w Europie (prawie ćwierć wieku po chrzcie Litwy), właśnie na Żmudzi znajdują się jedne z najważniejszych obiektów sakralnych na Litwie, jak na przykład Góra Krzyży pod Szawlami, czy też Ośrodek Maryjny w Szydłowie (Šiluva). Miejsca te odwiedził papież Jan Paweł II w czasie swej pielgrzymki na Litwie w 1993 roku.
OBIEKTY SAKRALNE ZE ŹMUDZI
NA LIŚCIE ZABYTKÓW UNESCO
Kościół katedralny w Worniach, kościół i zespół klasztorny Bernardynów w Telszach i drewniany XVIII-wieczny kościół św. Stanisława w Berżorach koło Płungian (Plungė) są pierwszymi obiektami ze Żmudzi, które znalazły się w Światowym Rejestrze Zabytków UNESCO.
Budowę świątyni worniańskej, powstałej na miejscu wcześniejszego średniowiecznego kościoła, finansował przedstawiciel najbardziej wpływowej na Litwie w XVII wieku rodziny — biskup żmudzki Kazimierz Pac. Według legendy pierwszy kościół w Worniach został wybudowany w miejscu, gdzie istniała jedna z ważniejszych na Żmudzi świątyń pogańskich. Zburzenie jej nakazali przybyli w 1413 roku z akcją chrystianizacyjną na Żmudź król Władysław Jagiełło i wielki książę Witold, którzy w 1417 roku ustanowili tu siedzibę biskupów żmudzkich.
W podziemiach kościoła spoczywają biskupi żmudzcy — między innymi Marceli Giedroyć, Szymon Michał Giedroyć, Józef Arnulf Giedroyć i Kazimierz Pac. Przypuszcza się, że pochowano tam również w tajemnicy matkę biskupa Macieja Wołonczewskiego (Motiejus Valančius) — orędownika litewskiego odrodzenia narodowego.