2019 został ogłoszony Rokiem Stanisława Moniuszki. W ten sposób upamiętniono 200. rocznicę urodzin kompozytora, dyrygenta, dyrektora Teatru Wielkiego w Warszawie i twórcy polskiej opery narodowej.
W Muzeum Teatru, Muzyki i Kina w Wilnie z okazji zaszczytnego jubileuszu przygotowano wystawę monograficzną poświęconą Moniuszce. – W Roku Moniuszkowskim zapraszamy wszystkich do obejrzenia wyjątkowej ekspozycji. Zastanawialiśmy się, w jaki sposób na wystawie, która ma z natury charakter wizualny, pokazać imponujący dorobek twórczy kompozytora, organisty, ojca licznej rodziny, twórcy oper, pieśni oraz wybitnych kompozycji muzyki religijnej – wprowadza nas w temat Auksė Kapočiūtė-Vaitkuvienė, wicedyrektor muzeum.
Wystawa została przygotowana przez pracowników tej placówki, którzy dotarli do różnych instytucji gromadzących zbiory moniuszkowskie, m.in. Biblioteki Akademii Nauk im. Wróblewskich, Litewskiego Muzeum Sztuki, Narodowej Biblioteki im. Martynasa Mažvydasa, Muzeum w Czerwieniu na Białorusi oraz kolekcji prywatnych. Wykorzystano materiały z książki autorstwa Liliany Narkowicz „Stanisław Moniuszko w Wilnie” (2014). Wiele eksponatów pochodzi też z bogatych zbiorów Muzeum Teatru, Muzyki i Kina, które liczą 450 tys. obiektów.
– Ekspozycja ukazuje najważniejsze dzieła kompozytora, miejsca, w których mieszkał, jego europejskie podróże, działalność jako dyrygenta, dyrektora Opery Narodowej, wydawcy własnych utworów. Przedstawia także rodzinę, która miała ogromny wpływ na jego postawę społeczną i artystyczną. Znajdziemy tu mało znane rysunki ze szkicownika jego ojca, Czesława Moniuszki, fotografie rekwizytów i kostiumów z wystawianych oper i wiele innych szczegółów z życia artysty – wylicza Auksė Kapočiūtė-Vaitkuvienė.
Można posłuchać, jak brzmiał Moniuszko
Na wystawie prezentującej dorobek kompozytora można m.in. podziwiać reprodukcje oryginalnych afiszów słynnej „Halki”, karty tytułowych śpiewników czy „Litanii ostrobramskich”, zapisów nutowych jego utworów. Są także portrety rodzinne i dokumenty związane z okresem wileńskim kompozytora, a także listy pisane przez Moniuszkę do żony, Aleksandry Müllerówny. Na wystawie udostępniono oryginalną fotografię Jana Bułhaka ukazującą dom Müllerów przy ul. Niemieckiej w Wilnie. To właśnie tam Moniuszko z rodziną spędził 18 lat swojego życia, aż do wyjazdu do Warszawy, i doczekał się dziesięciorga dzieci. Znajdziemy też fotografię Walerii Rostkowskiej, pierwszej wykonawczyni partii tytułowej w dwuaktowej wersji „Halki”.
– Po raz pierwszy wyeksponowana została gipsowa forma, według której przed prawie stu laty rzeźbiarz Bolesław Bałzukiewicz odlewał popiersie kompozytora. Ustawiono ją na postumentach dwóch pomników, poety Aleksandra Puszkina i carycy Katarzyny II. Obydwa pomniki zostały wywiezione z Wilna na początku XX w. Gipsowej formy używano kilkakrotnie, gdy wandale niszczyli rzeźbę, łamiąc głowę – informuje wicedyrektor placówki.
Wśród prezentowanych eksponatów znalazły się też instrumenty muzyczne pochodzące z okresu, gdy żył i tworzył kompozytor. Zobaczymy tu m.in. zapomniany instrument – XIX-wieczną fisharmonię. Wśród eksponatów jest płyta gramofonowa z utworem Moniuszki „Alleluja”. Zwiedzający mogą posłuchać, jak „brzmiał” Moniuszko, oraz udać się w wirtualną podróż jego śladami, wertując strony na ekranie dotykowym. Wyjątkową atmosferę wystawy tworzą stroje z epoki romantyzmu, kiedy tworzył Moniuszko, wypożyczone przez znanego historyka mody i kolekcjonera Aleksandra Wasiljewa.
Gotyk, barok i renesans w tkance muzeum
Ciekawą historią wyróżnia się sam budynek, w którym obecnie mieści się Muzeum Teatru, Muzyki i Kina. Pałac zlokalizowany w centrum Starówki, przy ul. Wileńskiej (lit. Vilniaus g. 41/9), należał do rodziny Radziwiłłów. XVI-wieczny zabytek powstał z połączenia trzech gotyckich budynków. Przypuszczalnie to Michał Kazimierz Radziwiłł przyczynił się do przebudowy pałacu w stylu renesansowym.
Podczas badań archeologicznych na terenie zabytku znaleziono kafle z herbami Zaleckich, Tyzenhauzów, Naruszewiczów, więc możliwe, że przedstawiciele tych rodów też byli właścicielami tej rezydencji. W XVII w. istniała tu posiadłość urządzona z przepychem, z przejściami arkadowymi w podwórku, które zachowały się do naszych czasów. W latach 1795–1810 miał tu swą siedzibę wileński Teatr Miejski, a przeróżne trupy występowały w nim jeszcze do 1845 r. W II połowie XIX w. w budynku urządzono mieszkania, sklepy i aptekę. W latach 1974–1982 w byłym pałacu mieścił się Litewski Teatr Młodzieżowy (Jaunimo Teatras). Od początku lat 90. XX w. mieści się tu Muzeum Teatru, Muzyki i Kina.
Budynki pałacowe noszą cechy stylu renesansowego i barokowego, dziedziniec zaś wyróżnia się unikalną dwupiętrową galerią. Zachowały się ponadto unikatowe gotyckie piwnice.
Wystawa „Stanisław Moniuszko – 18 lat twórczości i miłości w Wilnie” będzie czynna do 27 października.
Od wtorku do piątku o godz. 11 w muzeum można posłuchać wykonywanych na żywo na pianinie utworów polskiego kompozytora. Od września będą się tu odbywały spotkania edukacyjne, podczas których można będzie się przenieść w odległą przeszłość, gdy w Wilnie żył, kochał i tworzył Stanisław Moniuszko.
Publikacja z cyklu „Litewskie dziedzictwo kulturowe – wspólne bogactwo wszystkich narodów”. Projekt jest częściowo finansowany przez departament Mniejszości Narodowych przy Rządzie Republiki Litewskiej.
Artykuł opublikowany w wydaniu magazynowym “Kuriera Wileńskiego” nr 29(141); 27/07-02/08/2019