Justyna Giedrojć: Co Was zainspirowało do zorganizowania wydarzenia?
Dariusz Lewicki: Idea zrodziła się z mojej inicjatywy, z potrzeby stworzenia czegoś niebanalnego, co przyciągnęłoby uwagę do jednej z najpiękniejszych i najbardziej symbolicznych nekropolii wileńskich. W tym roku obchodzimy 35-lecie działalności Społecznego Komitetu Opieki nad Starą Rossą (SKOnSR), co stanowiło świetną okazję, by uczcić ten jubileusz czymś wyjątkowym. W poprzednich latach SKOnSR organizował wiele wydarzeń i konkursów promujących dziedzictwo Rossy, m.in. konkurs poetycki poświęcony zabytkowej nekropolii, a także konkurs fotograficzny dotyczący historycznych cmentarzy. Tym razem, jako członek organizacji non profit, postawiłem na legendę – formę literacką, która daje nieograniczone pole dla fantazji, a jednocześnie pozwala osadzić opowieść w realiach lokalnej historii i kultury.
Co jest celem konkursu?
Głównym celem konkursu była promocja cmentarza Na Rossie – nie tylko jako miejsca pamięci, lecz także jako źródła inspiracji twórczej i kulturalnej. Konkurs miał zachęcić do kreatywnej interpretacji historii oraz atmosfery Rossy poprzez napisanie legendy w języku polskim i jej nagrania. Chciałem, by zabytek pod gołym niebem przemówił nie tylko z marmuru i archiwów, lecz także z serc autorów, którzy tchnęli w niego nowe życie. Udało się.
| Fot. archiwum D.L.
Kto wziął udział w konkursie?
Wpłynęło 35 legend. Zgłoszenia przybyły z różnych zakątków Polski: 31 prac reprezentowały miasta, miasteczka i wsie od Bałtyku po Podkarpacie. Cztery prace zostały nadesłane z Litwy, co nadało konkursowi wymiar ponadgranicznego dialogu o wspólnym dziedzictwie. Wiek uczestników wahał się od 15 do 74 lat, co potwierdza, że legenda może być pisana zarówno przez młodzież, jak i pokolenie z doświadczeniem. Jeśli chodzi o płeć uczestników, zauważalna była dominacja „płci pięknej” – 24 autorki i 11 autorów.
Jakie tematy zostały poruszone w legendach?
Uczestnicy sięgnęli po niezwykle szeroką paletę tematów, tworząc opowieści, które przeplatały się od początków założenia cmentarza aż po czasy powojenne. Autorzy często łączyli fakty historyczne z elementami fantastyki, tworząc sugestywne obrazy przeszłości. Szczególną uwagę zwrócono na postać Czarnego Anioła na nagrobku Izy Salmonowiczówny, który stał się niemal wizytówką cmentarza. Nie zabrakło opowieści o żołnierzach, powstańcach i patriotach, których groby znajdują się na cmentarzu. W legendach pojawiali się jako duchy czuwające nad Wilnem, jako postacie tragiczne, ale też jako inspiracja dla współczesnych pokoleń. Naturalnie wśród legend nie mogło zabraknąć marszałka Józefa Piłsudskiego. Jego obecność była często punktem wyjścia do refleksji nad historią Polski i Litwy, nad ideą niepodległości i pamięci narodowej. W pracach pojawiali się także wybitni twórcy: archiwista Towarzystwa Filomatów Onufry Pietraszkiewicz, hrabia Ignacy Korwin-Milewski, czy też architekt-rzeźbiarz Antoni Wiwulski.
| Fot. archiwum D.L.
Kto oceniał nadesłane prace?
Prace konkursowe oceniane były przez pięcioosobowe jury, którego członkowie zostali starannie dobrani ze względu na swoje kompetencje, doświadczenie i wrażliwość na piękno słowa. Wśród nich znalazły się Aleksandra Akińczo, dziennikarka i korespondentka Polskiej Agencji Prasowej na Litwie, oraz dr Irena Fedorowicz – wykładowczyni z Centrum Polonistycznego Uniwersytetu Wileńskiego, autorka książek o życiu kulturalnym Wilna. Do grona jury dołączyła Joanna Wilk-Yaridiz – założycielka i prezes Fundacji dla Rodaka. Swoją obecnością zaszczycili nas dr Mariusz Kolmasiak, adiunkt w Dziale Badań Naukowych w Muzeum Łazienki Królewskie w Warszawie, specjalista od historii Polski i biografii Józefa Piłsudskiego, oraz Albert Wołk – nauczyciel historii, archiwista, genealog, współprowadzący program „Z historią na Ty” w TVP Wilno. Jury, czytając legendy i słuchając nagrane prace, kierowało się wrażliwością na piękno oraz siłę przekazu literackiego. Oceniano, czy legenda oddaje ducha miejsca, czyli atmosferę i historię wileńskiej Rossy. Ważne było, aby twórczość ożywiała minione wieki, ukazując bohaterów i ich opowieści w sposób oryginalny, poruszający.
| Fot. archiwum D.L.
Proszę przedstawić teraz wyniki konkursu.
Jury wyłoniło zwycięzców w dwóch formach: pisemnej i nagranej. W obu kategoriach triumfowały te same osoby, choć w innej kolejności. W legendzie pisemnej pierwsze miejsce zajęła Donata Kowal-Witkowska ze Starachowic za poruszającą pracę „Czarny Anioł”. Drugie miejsce przypadło Agacie Kornackiej z Krakowa za opowieść „Pogrzebane złoto”, a trzecie – Agnieszce Masalytė z Wilna, autorki subtelnej historii „Rosa, Rasa i Rossa”. W wersji nagranej najwyższe noty zdobyła Agata Kornacka, drugie miejsce zajęła Agnieszka Masalytė, trzecie Donata Kowal-Witkowska. Laureatki otrzymały tablety, statuetki oraz dyplomy. Nagrody sfinansowała Ambasada RP w Wilnie. Dodatkowo Fundacja dla Rodaka ufundowała trzy statuetki, które zostały rozdysponowane w głosowaniu wszystkich uczestników konkursu. Po raz kolejny zwyciężyła Donata Kowal-Witkowska z legendą „Czarny Anioł”. Drugie miejsce zajął Ksawery Muciński z Józefowa, autor legendy „Dziewczyna z fiołkami”, a trzecie – Aneta Lejwoda-Zielińska z Bogorii za „Legendę o aniele śmierci z wileńskiej Rossy”.
W gronie członków Społecznego Komitetu Opieki nad Starą Rossą podjęliśmy decyzję o wydaniu e-booka pt. „Wileńska Rossa: wiersze, legendy i fakty wyrzeźbione w czasie”, który ukaże się w pierwszej połowie 2026 r., z okazji 225. rocznicy założenia Rossy. Pomysł ten zainspirowała jedna z laureatek naszego konkursu literackiego, Agata Kornacka. Publikacja będzie zawierała wybrane wiersze z poprzednich edycji konkursu, legendy zgłoszone w tegorocznej odsłonie, stare zdjęcia oraz interesujące fakty związane z historią tego niezwykłego miejsca. Jako członek Społecznego Komitetu Opieki nad Starą Rossą podjąłem się opracowania całości e-booka. Za korektę i płynność tekstu odpowiadać będą Kinga Geben, członkini Komitetu, oraz dr Irena Fedorowicz, ceniona jurorka konkursu.
Czytaj więcej: Dariusz Lewicki o pracach SKOnSR i nowych wyzwaniach
Wywiad opublikowany w wydaniu magazynowym dziennika „Kurier Wileński” Nr 30 (84) 26/07-01/08/2025
