Ilona Lewandowska: Jesień to czas podsumowań prac SKOnSR. Co udało się zrobić w tym roku, a jakie prace są jeszcze kontynuowane?
Dariusz Lewicki: W tym roku wspólnymi siłami z mieszkańcami Wilna, rejonu wileńskiego i miłośnikami najstarszej nekropolii Litwy udało się odkrzaczyć większą część terenu na Nowej Rossie. Do komitetu dołączyły się cztery nowe polskojęzyczne przewodniczki, które rozpowszechniają wśród turystów cegiełki na rzecz ratowania zabytku kultury na Rossie. W chwili obecnej jest czternaście przewodniczek płci pięknej współpracujących z naszą organizacją społeczną. Warto też zaznaczyć, że udało się osiągnąć sukces w sprawie tablic informacyjnych na Rossie — samorząd stołeczny przychylnie zaakceptował propozycję komitetu, by na tablicach pojawił się napis w trzech językach: litewskim (państwowym), angielskim i, co bardzo cieszy, polskim. Mniej ciekawie wygląda sytuacja z digitalizacją zabytkowej nekropolii. Chociaż w tym roku udało mi się wskazać podstawowe błędy i brak dokładności w zamieszczonej informacji w internetowym rejestrze wileńskich cmentarzy i grobów, lecz problem nie został rozwiązany. Podejmę wszelkie starania w następnym roku, by żenujące niedociągnięcia zostały naprawione. Warto też zwrócić uwagę, że w roku bieżącym komitetowi udało się odnowić 13 pomników nagrobnych: ze środków zgromadzonych przez komitet — osiem, po jednym pomniku z funduszy Instytutu Pamięci Narodowej, Ambasady RP na Litwie oraz mieszkańców gminy Kadzidło z Polski. Dwa pomniki odrestaurowano przy współpracy z Fundacją „Pomoc Polakom na Wschodzie” im. Jana Olszewskiego z funduszy Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Czternasty żeliwny pomnik Henryka Petrykowskiego na Starej Rossie jest w trakcie odnawiania przez wymienioną fundację.
Czytaj więcej: Dariusz Lewicki: Chciałem przybliżyć historię pomników, których nikt nie zauważa
Na co zabrakło środków?
Od kilku lat SKOnSR planuje wydać papierową mapkę turystyczną cmentarza na Rossie. Składaliśmy wnioski do różnych fundacji i stowarzyszeń w Polsce, dotychczas jednak finansowania nie otrzymaliśmy. Co prawda nie żegnamy się z tym pomysłem i nadal szukamy sposobów wsparcia finansowego.
| Fot. SKOnSR
Społeczny Komitet Opieki nad Starą Rossą odsłonił w niedzielę tablicę upamiętniającą jedną z założycielek tej organizacji Halinę Jotkiałło. Kto zainicjował to upamiętnienie?
Inicjatorką upamiętnienia Haliny Jotkiałło jest prezes honorowa Alicja Klimaszewska, która też w latach poprzednich zainicjowała postawienie tablic pamiątkowych na grobach współzałożycieli SKOnSR: Olgierda Korzenieckiego (zm. 1998 r.) i Jerzego Surwiły (zm. 2009 r.). Tablica pamiątkowa była uzgodniona z córką społeczniczki Justyną Giedrojć, a wykonana przez spółkę Žybartuva pod kierownictwem członka naszej organizacji Andrzeja Orłowskiego.
Jak SKOnSR wspomina Halinę Jotkiałło? Jakie było jej znaczenie dla organizacji?
Niestety, nie zdążyłem nawiązać bliższych kontaktów z Haliną Jotkiałło. Najlepiej ją znała ówczesna prezes SKOnSR Alicja Klimaszewska, która zawsze podkreślała, że była ciekawa życia, niosącego nie tylko te najlepsze odcienie, ale też smutne i bolące. Nigdy nie umiała i nie potrafiła być obojętna wobec przejawów wandalizmu na starych wileńskich cmentarzach, szczególnie wileńskiej Rossie. Wszak to ona, jako współzałożycielka SKOnSR, potrafiła uratować tę wileńską nekropolię, po której miała przejść magistrala. Ileż to listów, skarg, petycji napisała do urzędów, by wreszcie tę drastyczną decyzję odwołano. Co więcej, ponad 20 lat kwestowała na rzecz najstarszej wileńskiej nekropolii na warszawskich Powązkach.
Czytaj więcej: Srebrny jubileusz „Magazynu Wileńskiego”
Niestety, wielki nakład prac ze strony SKOnSR i darczyńców bywa regularnie niweczony przez przyrodę. Jak wygląda obecnie współpraca z wileńskim samorządem? Czy odnowione pomniki będą bezpieczne?
W sektorze 7 na Starej Rossie kilkadziesiąt nagrobków zostało zasłoniętych płachtą, rozpoczęły się prace restauracyjne prowadzone przez firmę „Ekstra statyba”. Prawdopodobnie będą one kontynuowane w następnym roku. Tyle mam wiedzy w tej sprawie. Co dotyczy bezpieczeństwa pomników — w ostatnich latach nasilające się wichury dały do zrozumienia, że nie jesteśmy w stanie przewidzieć, gdzie i kiedy upadnie drzewo lub sęk i zniszczy kolejny nagrobek na zabytkowych nekropoliach. Po prostu samorządowcy powinni jeszcze więcej uwagi zwracać na drzewostan, obcinać gałęzie, pielęgnować je. Ale chyba są to tylko utopijne pragnienia polskich społeczników…
Czytaj więcej: Burza uderzyła w cmentarz na Rossie
Samorząd docenił jednak wysiłki SKOnSR poprzez uhonorowanie komitetu dyplomem pamiątkowym „Za zasługi dla Samorządu Miasta Wilna”. Jak działalność SKOnSR jest postrzegana w litewskim środowisku?
Nie zgadzam się ze stwierdzeniem, że samorząd uhonorował komitet dyplomem i medalem „Za zasługi dla Samorządu Miasta Wilna”. To prezes Dariusz Żybort i członek Adam Błaszkiewicz zostali zauważeni i należycie docenieni za wszechstronną działalność. Trochę się dziwię, że mass media poszły na skróty i przypisały odznaczenia dla SKOnSR. Te nagrody są indywidualne, jak na przykład statuetka św. Krzysztofa, przyznana w 2016 r. dla ówczesnej prezes Alicji Klimaszewskiej. Komitet, jako stowarzyszenie, posiada tylko kilka nagród, m.in. statuetkę Fundacji im. Janusza Kurtyki pt. „Przeszłość / Przyszłość” (2023), statuetkę Instytutu Pamięci Narodowej (IPN) „Semper Fidelis”, medal Sejmu Litwy „Tarnaukite Lietuvai” („Służcie Litwie”) (2019), nagrodę Instytutu Pamięci Narodowej (IPN) „Świadek historii” (2018), medal im. prof. Aleksandra Gieysztora (2014). Dotychczas Komitet otrzymał tylko jedną nagrodę, przyznaną przez Litwę. Marzymy o jeszcze jednej — prestiżowej nagrodzie Prezydenta RL Gitanasa Nausėdy pt. „Lietuvos galia” („Potęga Litwy”).
| Fot. SKOnSR
Zbliża się Dzień Wszystkich Świętych. Jakie akcje na rzecz wileńskich cmentarzy są zaplanowane na okres przedświąteczny i same święta?
Po raz trzynasty ruszyła zbiórka zniczy „Światełko pamięci dla Rossy i Bernardynów”. Akcja potrwa do 29 października godz. 15:00. Ponadto trwa jesienne sprzątanie zabytkowych nekropolii. Swój udział można zgłosić zwracając się do administratorek cmentarzy (kontakty są zamieszczone na www.rossa.lt). Nie zważając na warunki pogodowe, 1 listopada od godz. 14:00 będą zapalane znicze pamięci na Starej Rossie i cmentarzu Bernardyńskim. Ponadto wierni sympatycy wileńskiej Rossy tradycyjnie będą stać u wrót wejściowych cmentarzy Wilna oraz Wileńszczyzny i kwestować na odnowę kolejnych historycznych nagrobków. Serdecznie zapraszamy do pomocy!
Czytaj więcej: Polska młodzież sprzątała cmentarz na Rossie