W Wilnie i na Wileńszczyźnie odbywają się uroczystości ponarskie. Głównym organizatorem uroczystości jest ogólnopolskie Stowarzyszenie Rodzina Ponarska, które zrzesza obecnie około 100 osób. Celem Stowarzyszenia jest upowszechnianie wiedzy o zbrodni ponarskiej i ocalenie jej od zapomnienia. Prezesem Stowarzyszenia Rodzina Ponarska jest urodzona w Wilnie Maria Wieloch.
– Po raz piąty organizujemy uroczystości ponarskie we wrześniu. Staramy się być tu w dniu 23 września w czasie obchodów Dnia Zagłady Żydów i uczcić pamięć ofiar, które ginęły w tych samych dołach co nasi ojcowie, bracia, krewni – chociaż ginęli z innego powodu. Żydzi ginęli w ramach zaplanowanego holokaustu, zaś nasi krewni ginęli za obronę ojczyzny. Zależy nam na tym, by władze litewskie i Żydzi wiedzieli, że nie tylko Żydzi ginęli w Ponarach, a ginęli też Polacy. Bardzo ładnie zachował się pan Emanuelis Zingeris, który w swoim przemówieniu specjalnie podziękował Polakom za udział w tych uroczystościach. W ramach tego pobytu weźmiemy udział w trzech konferencjach ponarskich. Odwiedziliśmy już więzienie na Łukiszkach oraz dawną siedzibę gestapo i KGB. Złożyliśmy tam kwiaty i zapaliliśmy znicze. Ponary powinny istnieć w świadomości narodowej – powiedziała dla „Kuriera Wileńskiego” Maria Wieloch, prezes Stowarzyszenia Rodzina Ponarska.
Członkom stowarzyszenia towarzyszą przedstawiciele Instytutu Pamięci Narodowej, Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego RP i konsul RP na Litwie Marcin Zieniewicz.
– Wileńskie Muzeum Ludobójstwa, które zwiedzimy, zrobiło ukłon w naszą stronę, bo mimo że dzisiaj jest zamknięte, zostało specjalnie dla nas otwarte przez godzinę. Z kolegą Zbigniewem Sienkiewiczem pokażemy grupie okna cel, w których siedzieli nasi ojcowie. Zbigniew przychodził pod okna jako dziecko, z mamą i bratem; moja mama ze mną w ciąży i z moją siostrą, która głośno grzechotała i wtedy tata w celi wiedział, że my jesteśmy. Będziemy też składać kwiaty w Zułowie pod stellą i krzyżem ponarskim, zaśpiewamy Marszałkowi Piłsudskiemu „Pierwszą Brygadę”. Będziemy też na cmentarzu Bernardyńskim, przy symbolicznym grobie zamordowanego w Ponarach AK-owca, harcerza Henryka Pilścia oraz na Zarzeczu, pod tablicą poświęconą profesorowi Kazimierzowi Pelczarowi – zaznaczyła Maria Wieloch.
Zbigniew Sienkiewicz do wiosny1945 roku mieszkał z rodziną w Wilnie.
– Skończyłem tu trzy oddziały szkoły podstawowej. Chodziłem do szkoły na ulicy Szkaplernej, gdzie wówczas mieszkała moja rodzina. 1 września 1942 roku gestapo aresztowało mojego ojca. Miałem 7 lat, byłem uczniem pierwszej klasy. W gestapo tata był więziony prawie do końca 1942 roku, następnie trafił do więzienia na Łukiszkach. Stamtąd wywieziono go i zamordowano w Ponarach. Wydano nam dokument informujący o tym, że został rozstrzelany 18 stycznia 1943 roku. Trzy razy byłem w gestapo, gdy tata był tam więziony. Pamiętam, jak w październiku 1942 roku przyszedł do naszego domu człowiek i powiedział, w którym okienku na Ofiarnej siedzi ojciec. Było to trzecie lub drugie okienko z brzegu. Mówił, by mama krzyczała: „Zbysiu, Józiu” – tak miał na imię mój brat – żeby ojciec zrozumiał, że tam jesteśmy i wyjrzał. Zobaczyłem wtedy swego tatę w oknie celi. Był siwiutki i płakał… Mama udawała, że zapina bucik, to trwało nie więcej niż półtorej minuty… Od razu nas aresztowali i wprowadzili do siedziby gestapo na Ofiarnej. Z mamą i bratem przesiedzieliśmy tam dzionek. Pamiętam, jak wprowadzili nas do gabinetu, gdzie siedział mężczyzna, za jego biurkiem wisiały pejcze do bicia. Tylko na nie patrzyłem… Byłem też w gestapo, gdy przeczytano nam wyrok skazujący mego ojca na karę śmierci. Tata miał 41 lat. W 1945 roku z mamą i bratem wyjechaliśmy do Białegostoku… Do Wilna po raz pierwszy od chwili wyjazdu przyjechałem w 1974 roku. Teraz przyjeżdżam tu często, także w ramach obchodów jako członek Stowarzyszenia Rodzina Ponarska – dzielił się wspomnieniami Zbigniew Sienkiewicz.
Wanda Wódkowska z domu mieszka Bielska obecnie mieszka w Gdańsku, ale jako dziecko mieszkała z rodziną w Dolnych Ponarach.
– Słyszałam codziennie w okresie kaźni strzały, gdy ginęli tam ludzie. Przez lasy było dobrze słychać… Pamiętam też rok 1941, jak wchodzili Niemcy od ulicy Legionowej. Widziałam jak Żydów, i sądzę też Polaków, pędzono do Ponar pieszo. Gestapowcy szli z psami i mieli karabiny. Było to widać z okna domu, w którym mieszkaliśmy. W 1946 roku moja rodzina opuściła Wilno i wyjechała na Ziemie Odzyskane do Białogardu – opowiedziała pani Wanda, członkini Stowarzyszenia.
***
W czasie 24 lat istnienia Stowarzyszenia i dzięki jego staraniom powstało kilkadziesiąt tablic i pomników upamiętniających ofiary w Ponarach, uruchomiona została strona internetowa, nadal zbierane są informacje oraz materiały pozwalające na dokonywanie kolejnych wpisów o zamordowanych na tablicy upamiętniającej rozstrzelanych Polaków.
