Środy Literackie — tradycja przedwojennego Wilna nadal kultywowana

Środy Literackie zainicjował Witold Hulewicz, polski pisarz, działacz społeczno-polityczny i kulturalny, założyciel Związku Zawodowego Literatów Polskich w Wilnie. Pierwszy wieczór literacko-artystyczny miał miejsce 23 lutego 1927 r.

Kolejne spotkania odniosły ogromny sukces — tym większy, że Hulewicz zadbał o ich zróżnicowany charakter. Poświęcano je na zmianę zagranicznym i miejscowym literatom, ważnym ich elementem stała się muzyka. Pan Witold postawił sobie za cel „europeizację Wilna”. Środy Literackie stały się znane w Polsce.

O tym, jakie były początki spotkań literackich i jak obecnie jest kultywowana ta tradycja, opowiada Alicja Dzisiewicz, kustosz wileńskiego Muzeum Adama Mickiewicza.

Justyna Giedrojć: Tradycja słynnych wileńskich Śród Literackich narodziła się w międzywojniu. Jakie były początki?

Alicja Dzisiewicz: Tradycja ta związana jest ze Związkiem Zawodowych Literatów Polskich w Wilnie, który prężnie działał tu od 1925 r. Jak zachęcić członków do aktywniejszego działania? Powstał pomysł: należy założyć coś w rodzaju klubu spotkań dla zamkniętego grona. Zorganizowano więc pierwszą Środę. Wkrótce spotkaniami zainteresowało się szerokie grono wilnian, więc zaczęto organizować otwarte spotkania — była to świetna okazja, by przyciągnąć nowych członków do Związku, scalić środowisko, podnieść poziom kulturalny miasta.

Czytaj więcej: ŚRODY LITERACKIE 2021 r.

Zbierali się głównie przedstawiciele środowiska literacko–artystycznego, ważne persony ówczesnego Wilna. Gdzie miały miejsce pierwsze spotkania i kto na nich bywał?

Początkowo spotkania odbywały się w bibliotece Wydziału Sztuk Pięknych Uniwersytetu Stefana Batorego. Miejsce to pomógł załatwić Bolesław Bałzukiewicz, który w latach 1919 – 1935 zajmował stanowisko profesora rzeźby na Uniwersytecie. Ogółem w latach 1927–1929 odbyły się tutaj 73 Środy. Bywali tu m. in.: Konstanty Ildefons Gałczyński, Jan Parandowski, Teodor Bujnicki, Witold Hulewicz, no i oczywiście sam wspomniany profesor.

Kiedy zmieniono lokalizację spotkań?

Związek Literatów nie posiadał własnej siedziby. Jednym z ewentualnych miejsc, które mogło się nią stać, był klasztor Bazylianów. Ale o mury pobazyliańskie należało powalczyć — trwał proces. Chciały je sobie zachować dwie strony: prawosławni i państwo — Polska. Mimo, że spór rozstrzygnięto na korzyść państwa, siedziby tu zachowały: Duchowne seminarium prawosławne, Gimnazjum Białoruskie, Towarzystwo Naukowe Białoruskie, Muzeum Białoruskie im. Jana Łuckiewicza. Część historycznych pomieszczeń — celę, gdzie zorganizowano wystawę pamiątek Mickiewiczowskich i Filomackich oraz biblioteczkę, a także salę na większe imprezy (pomieszczenie ok. 6m x 12m) — przekazano w ręce Związku Zawodowego Literatów Polskich w Wilnie. Od 1929 r. Środy Literackie odbywały się tu — w Celi Konrada. 6 czerwca 1939 r. miała tu miejsce ostatnia Środa (nr 371).

Czytaj więcej: Ekspozycja Celi Konrada już otwarta

Czy w czasach sowieckich odbywały się Środy Literackie?

O ile wiem — nie.

Kiedy przedwojenną tradycję wznowiono ponownie?

Środy Literackie doczekały się autorki, która chciała o nich napisać — była to Jagoda Hernik-Spalińska (obecnie dr hab., prof. Instytutu Sztuki PAN). Zebrała ona materiały i zainteresowała tematem Jerzego Giedroycia, twórcę i redaktora „Kultury” paryskiej, a także Związek Literatów Litewskich i Ambasadę Polską w Wilnie. Sprawa nabrała rozgłosu i gdy w 1992 r. do Wilna miał przybyć Czesław Miłosz, władze Litwy się zakrzątnęły: 3 czerwca na terenie klasztoru Bazylianów odbyła się pierwsza powojenna Środa Literacka, której gościem był słynny noblista, a obecni byli przedstawiciele najwyższych władz państwowych, m. in. Vytautas Landsbergis. Tych nowych Śród pod patronatem organizacji litewskich, a w obecności społeczności kulturalnej również polskojęzycznej, w sumie się odbyło ok. 30. Kontynuować tę tradycję przeszkodziły kłopoty z budynkiem i sprawy polityczne.

Po wieloletniej przerwie tradycyjne spotkania literackie zaczęły się odbywać w wileńskim Muzeum Adama Mickiewicza. Kto wówczas zaangażował się w ich organizowanie?

Inicjatorami odrodzenia współczesnych Śród Literackich w 2009 r. stali się ówczesny kierownik Muzeum Adama Mickiewicza przy Bibliotece UW Rimantas Šalna oraz Wojciech Piotrowicz — poeta, dziennikarz, wielki przyjaciel Muzeum. Dziś tradycja spotkań literackich jest kontynuowana. Odbywają się one w różnych pomieszczeniach muzeum: w Sali Filomatów, w Piwnicy Literackiej albo w podwórku wewnętrznym muzeum. Co roku organizujemy około 10 spotkań.

Na jakiej zasadzie wybieracie tematy?

Zawsze pilnujemy ważnych rocznic i jubileuszy związanych z życiem i twórczością Adama Mickiewicza oraz innych romantyków, a także ludzi związanych z Wilnem, z Litwą, z XIX wiekiem. Często też całkiem przypadkowo wypływają ważne tematy bieżące albo ciekawy prelegent, który sam proponuje nam jakiś pasjonujący temat wykładu.

Kogo zapraszacie do wygłaszania odczytów?

To oczywiście profesorowie, doktorzy nauk, ale także zwykli zapaleńcy, którzy lubią widownię i pałają szczerą chęcią spotkania się z żywym odbiorcą, podzielenia się z nim wynikiem swych czasami wieloletnich i żmudnych badań. Jedno z najliczniejszych gron słuchaczy w roku 2021 zgromadził chyba dr Waldemar Wołkanowski — wielki znawca dziejów Wilna, jeden z organizatorów popularnej grupy fb „Wilno”.

Czytaj więcej: „Niezrealizowane wileńskie projekty”. Prelekcje na zapomniane tematy

Kto bierze udział w spotkaniach?

Przede wszystkim przewodnicy wileńscy, nauczyciele oraz pracownicy kultury, również studenci i uczniowie. Mamy też grono słuchaczy dorywczych, których interesuje konkretny temat konkretnej Środy.

Pierwsza w br. Środa Literacka odbędzie się 23 lutego, akurat w dniu, kiedy przed 95 laty w bibliotece Wydziału Sztuk Pięknych USB miało miejsce pierwsze spotkanie. Jakiej tematyce będzie poświęcona?

Temat pierwszej w tym roku Środy jest ściśle z romantyzmem związany — mistyka, a będziemy jej szukać tym razem w życiu i twórczości Aleksandra Puszkina, którego185. rocznicę śmierci akurat obchodzimy. Jego życie i twórczość pełne są tajemniczych znaków: została mu przepowiedziana śmierć, miał listę „nieszczęśliwych dni”, jest pomnik, który „ożył”, słyszeliśmy chyba o słynnych „trzech kartach”, o pierścieniach, które niosły właścicielowi nieszczęścia. Na najbliższym spotkaniu „Mistyka w twórczości i życiu Aleksandra Puszkina” naszym gościem będzie Marija Konickaja — pracownik Muzeum Literackiego im. A. Puszkina.

Jakie epidemiologiczne zasady bezpieczeństwa obowiązują?

Podczas imprezy słuchaczy obowiązuje noszenie maski filtrującej (respiratorów).

O której początek spotkania?

Zazwyczaj zaczynamy o godzinie 17:00. Zapraszamy serdecznie wszystkich chętnych na Środy Literackie, których tematy w tym roku będą poświęcone romantyzmowi, którego kolebką jest Wilno, a „ojcem” Adam Mickiewicz, który w 1822 r. — równo przed 200 laty — w drukarni Józefa Zawadzkiego wydrukował swą pierwszą książkę.

Czytaj więcej: Kartka z drugiej Środy Literackiej