Dr Aleksander Daszczyński: „Udar nie jest chorobą starszych. Dotyczy nawet dzieci”

10 maja przypada Europejski Dzień Profilaktyki Udarowej. W rozmowie „Kuriera Wileńskiego” z doktorem Aleksandrem Daszczyńskim, lekarzem internistą z Pogotowia Ratunkowego o wszystkim, co należy wiedzieć o udarze mózgu.

Brenda Mazur: Panie doktorze, temat udaru mózgu nie jest Panu obcy. Często to Pan właśnie jako pierwszy diagnozuje udar u pacjenta po wezwaniu karetki.

Aleksander Daszczyński: Udar to ogromny problem współczesnych czasów. Coraz częściej słyszymy o znanych, pełnych zdrowia osobach, u których udar pojawił się zupełnie niespodziewanie. I myli się ten, kto myśli, że udar jest chorobą ludzi starszych.

Co to jest udar mózgu? Kogo dotyczy?

Udar mózgu to nagłe, miejscowe zaburzenie krążenia krwi w mózgu. Według definicji Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) udar mózgu to nagłe wystąpienie ogniskowego lub uogólnionego zaburzenia czynności mózgu, trwającego dłużej niż 24 godziny i wynikającego wyłącznie z przyczyn naczyniowych. Udar występuje, gdy główne naczynie tętnicze w mózgu pęka i zaczyna krwawić (udar krwiotoczny mózgu) lub gdy dochodzi do zablokowania dopływu krwi do mózgu (czyli udar niedokrwienny mózgu, który stanowi ok. 80 proc. przypadków udaru mózgu u pacjentów). Może on dotyczyć wszystkich bez wyjątku, nawet dzieci.

Jakie są najczęstsze jego objawy? Co powinno nas zaniepokoić?

Najpierw mogą wystąpić objawy ostrzegawcze, to jest tak zwany „mały udar” (znany także pod nazwą przemijającego niedokrwienia mózgu). Objawy małego udaru trwają zwykle 15-60 minut, najdłużej 24 godziny i całkowicie ustępują same. To właśnie powinno zaniepokoić, ponieważ co piąty chory ma objawy ostrzegawcze, zanim zachoruje na udar dokonany. Najczęstsze objawy w tak zwanej ostrej fazie udaru mózgu to są drętwienia lub niedowłady kończyn, ręki lub nogi, albo jednocześnie górnej i dolnej kończyny najczęściej po tej samej stronie. Objawem udaru jest także asymetria dolnej części twarzy w zakresie ust, kiedy kącik ust jest obniżony po jednej stronie, co również może powodować bardziej niewyraźną mowę. Objawem udaru mózgu są zaburzenia mowy i problemy z porozumiewaniem się. Czasami mogą wystąpić zawroty głowy i zaburzenia równowagi, zaburzenia świadomości.

Nagły, ostry ból głowy bez uchwytnej przyczyny może wskazywać na udar krwiotoczny mózgu!

Czytaj więcej: Stowarzyszenie Medyczne ma nową prezes — Eleonora Kvaščevičienė, radiolog

Komu się może przydarzyć, kto jest szczególnie narażony?

Mimo tego, że udar mózgu może pojawić się u każdego, niezależnie od wieku i płci, to znacznie częściej chorują osoby po 65. roku życia i osoby z obciążeniem rodzinnym w tym kierunku. Czynnikami ryzyka, sprawiającymi, że osoba jest bardziej podatna na wystąpienie udaru mózgu, są: choroby naczyń krwionośnych (miażdżyca), choroby serca (najczęściej migotanie przedsionków), nadciśnienie tętnicze, cukrzyca; nadwaga i otyłość, zaburzenia gospodarki lipidowej, brak aktywności fizycznej, palenie tytoniu, niezdrowa dieta (tłuszcze nasycone, bogata w sól, cholesterol), nadużywanie alkoholu, etc.

Czytaj więcej: Cukrzyca – „słodki” problem

Jakie są główne jego przyczyny?

Do udaru niedokrwiennego mózgu dochodzi, gdy zostaje zablokowany dopływ krwi do mózgu, który diagnozowany jest u 80 proc. pacjentów. Przyczyny to miażdżyca, migotanie przedsionków, cukrzyca, nadwaga i otyłość, zaburzenia gospodarki lipidowej.

Do udaru krwiotocznego dochodzi, gdy naczynie tętnicze w mózgu pęka i zaczyna krwawić. Udar krwiotoczny mózgu stanowi około 15 proc. wszystkich przypadków. Przyczyny: 2/3 takich przypadków spowodowane jest nadciśnieniem tętniczym oraz nadużywaniem alkoholu.

Jak rozpoznać, że to jest udar mózgu i kiedy dzwonić po pomoc?

Zawroty głowy i zaburzenia równowagi mogą być często pierwszymi objawami,na co już powinniśmy odpowiednio reagować. Zdecydowanie tak szybko, jak to jest możliwe, pacjent potrzebuje pomocy, jeśli są takie objawy jak: niedowłady kończyn, asymetria dolnej części twarzy, niewyraźna mowa lub zaburzenia mowy oraz problemy z porozumiewaniem się.

Jak postępować z pacjentem z podejrzeniem udaru, oczekując na karetkę?

W przypadku, gdy pierwszej pomocy udziela lekarz, powinien się on skupić na zabezpieczeniu podstawowych funkcji życiowych oraz na zapewnieniu jak najszybszego kwalifikowanego transportu medycznego do najbliższego oddziału lub centrum udarowego. To, co można zrobić w domu, to wezwać pogotowie ratunkowe, nie podawać poszkodowanemu ani picia, ani jedzenia, zapewnić pacjentowi wygodną pozycję i spokój, jeśli pacjent jest przytomny. Unikać schylania się, przenoszenia przedmiotów! Jeśli pacjent jest nieprzytomny, ułożyć go w pozycji bocznej ustalonej.

Czytaj więcej: O wilnianach ratujących Pogotowie Ratunkowe

Czy to prawda, że ważne są pierwsze godziny?

Bezwarunkowa prawda — pacjenci z objawami występującymi nie dłużej niż 3 godziny (od początku objawów!) powinni być traktowani jako potencjalni kandydaci do leczenia trombolitycznego i należy ich transportować w pierwszej kolejności jak najszybciej. Prognozy dotyczące wyzdrowienia pacjenta są silnie uzależnione od udzielenia tej pomocy w tych pierwszych godzinach.

Jak wygląda transport pacjenta z udarem? Czy można samemu swoim pojazdem zawieźć go do szpitala?

Transport chorego z udarem powinien mieć charakter kwalifikowany (karetka reanimacyjna) ze względu na możliwość wystąpienia rozmaitych powikłań udaru (zaburzeń oddechowych, napadów padaczkowych). Przede wszystkim ważne jest, aby transport chorego do placówki leczniczej był bezpieczny i szybki oraz żeby można było zapobiec wtórnym zmianom w ośrodkowym układzie nerwowym w trakcie transportu. Procedury podczas przewożenia chorego mogą obejmować: zapewnienie drożności dróg oddechowych (intubację), efektywną tlenoterapię, obwodowy dostęp dożylny oraz ocenę glikemii. Wstępne leczenie farmakologiczne na tym etapie jest prowadzone w ograniczonym zakresie. Nie zaleca się intensywnego leczenia nadciśnienia. Podczas drogi do szpitala trzeba chronić chorego przed wychłodzeniem, uspakajać i monitorować czynności życiowe. Działania lecznicze prowadzone na wstępnym etapie choroby mają znaczny wpływ na jej późniejszy przebieg i możliwe konsekwencje. W oparciu o powyższą informację, transport osobisty do szpitala nie jest zalecany i może być wykorzystany tylko w wyjątkowych przypadkach (w przypadku braku dostępu do specjalistycznej natychmiastowej pomocy). Notabene niewskazane jest przewożenie pacjenta własnym transportem ze względu nawet na taki prosty fakt, że w szpitalu są przyjmowani w pierwszej kolejności pacjenci dostarczeni przez Pogotowie Ratunkowe.

Jak wygląda leczenie udaru mózgu?

W leczeniu udaru, jak już mówiłem, najistotniejszy jest czas — im wcześniej pacjent trafi do szpitala, tym większe są jego szanse na pełne wyzdrowienie. Udar potwierdza się i określa jego charakter (krwotoczny lub niedokrwienny) wykonując tomografię komputerową lub rzadziej rezonans magnetyczny. Dodatkowo w celu ustalenia przyczyny udaru mogą być wykonane również inne badania: elektrokardiogram (EKG), USG Doppler naczyń krwionośnych dogłowowych, badanie echokardiograficzne serca oraz, w podejrzeniu padaczki, elektroencefalografia (EEG). Jeśli przyczyną udaru mózgu jest niedokrwienie, wtedy stosuje się leki poprawiające ukrwienie i rozpuszczające zator (tromboliza) lub chirurgicznie usuwa się skrzeplinę (trombektomia). Szybka i skuteczna interwencja daje pacjentowi szanse na odzyskanie mowy i siły mięśniowej w porażonych kończynach. Można w dużym stopniu zapobiec uszkodzeniu mózgu, jeśli pacjent trafi do szpitala w ciągu około dwóch godzin od wystąpienia udaru. Jest jeszcze szansa na udrożnienie zamkniętego naczynia mózgowego i przywrócenie krążenia w obszarze, który jest niedokrwiony, ale wciąż jeszcze żywy. Po 5–6 godzinach dochodzi do trwałych i nieodwracalnych zmian w tym obszarze mózgu, który uległ niedokrwieniu. Jeżeli chory otrzyma lek w ciągu około trzech godzin od wystąpienia objawów udaru, istnieją duże szanse na zminimalizowanie neurologicznych powikłań choroby, głównie niedowładów i zaburzeń mowy. Gdy mamy do czynienia z udarem krwotocznym, wówczas podstawową metodą leczenia jest zabieg neurochirurgiczny.

Czy pojawiający się niedowład u każdego pacjenta jest taki sam?

Nie, to zależy od rozległości i lokalizacji uszkodzenia mózgu.

Czy możliwy jest całkowity powrót do zdrowia?

Tak, możliwy jest całkowity powrót do zdrowia. Im wcześniej pacjent trafi do szpitala, tym większe są jego szanse na pełne wyzdrowienie („czas to mózg”).

Czy fizjoterapia jest pomocna przy udarach?

Tak, bardzo pomocna — rehabilitacja jest szansą dla wielu pacjentów dotkniętych udarem mózgu na powrót do normalnego i aktywnego życia. Przy obu rodzajach udarów bardzo ważnym elementem terapii jest rehabilitacja narządów ruchu i mowy. Najczęściej opieka nad chorym odbywa się w specjalistycznych oddziałach udarowych, a jej celem jest poprawa stanu neurologicznego, a w konsekwencji powrót do normalnego funkcjonowania w życiu codziennym. Kompleksowa rehabilitacja pacjenta po udarze łączy w sobie terapię fizykalną, zajęciową oraz rehabilitację mowy. Istotne jest też przekazanie wiedzy rodzinie chorego i edukacja odnośnie stanu zdrowia neurologicznego i zapobieganiu powikłaniom, głównie związanych z przykurczami i odleżynami.

Jak zapobiegać udarowi?

Należy zadbać o obniżenie ciśnienia krwi, często wystarczy tylko zmienić dietę i zacząć się ruszać. Ciśnienie nie powinno przekraczać wartości 140/90. Regularne przyjmowanie leków obniżających ciśnienie tętnicze pozwala zmniejszyć ryzyko o kolejne 25 — 30 proc. Kolejną ważną rzeczą jest zrzucenie nadwagi: zrezygnowanie z białego pieczywa, słodyczy, mniej słonego i pikantnego, więcej aktywności fizycznej! Nie żałujcie sobie warzyw, owoców, grubych kasz, roślin strączkowych, razowego pieczywa, unikajcie tłuszczów zwierzęcych, do minimum ograniczcie czerwone mięso. Poza tym należy kontrolować poziom glukozy we krwi. Nie palić — palenie jest bezpośrednią przyczyną zawału serca i udaru mózgu, ponieważ niszczy ścianki naczyń i zwiększa krzepliwość krwi, mózg otrzymuje mniej tlenu, niż potrzebuje. Ważne jest umiarkowane używanie alkoholu (nadużywanie alkoholu poważnie zwiększa ryzyko wystąpienia udaru krwotocznego).

Czytaj więcej: Prewencyjny zakaz sprzedaży „przyjemnych” e-papierosów

Czy udar może być dziedziczony? Czy inni członkowie rodziny mogą mieć predyspozycje?

I tak, i nie. We współczesnej nauce nie ma potwierdzenia faktu bezpośredniego związku między udarem a dziedzicznością. Lecz znane czynniki ryzyka chorób naczyniowych oraz istniejąca genetyczna predyspozycja do rozwoju pewnych chorób, które mogą prowadzić później do udaru, nasuwa myśl, że może istnieć jakiś pośredni związek. Biorąc to pod uwagę oraz fakt, że członkowie rodziny zwykle prowadzą podobny styl życia, spożywają tę samą dietę, możemy założyć, że ryzyko jest prawdopodobnie stosunkowo wyższe niż w populacji losowej. Odpowiedź byłaby bardziej tak niż nie — to jest też moje osobiste założenie. Nauka na to mówi, że istnieją sugestie naukowe, że ryzyko udaru może być także związane z predyspozycją genetyczną oraz wystąpienie udaru może być częściowo uwarunkowane zmiennością genetyczną (około 1 proc. udarów występuje w przebiegu rzadkich jednogenowych chorób systemowych).

Jeśli więc zauważymy u siebie lub u kogoś w naszym otoczeniu niepokojące objawy, które mogą wskazywać na udar mózgu, należy jak najszybciej wezwać pogotowie ratunkowe i poinformować o swoich podejrzeniach. W tym wypadku każda sekunda się liczy — szybkie i sprawne przetransportowanie chorego do szpitala może ocalić jego życie i uchronić go przed ciężką niepełnosprawnością.