Kościół św. Anny (ul. Maironio 8) to jeden z najsłynniejszych, a może nawet najsłynniejszy zabytek Wilna. Gotycka świątynia została wybudowana dokładnie przed 520 laty.
| Fot. Marian Paluszkiewicz
— Jest dziełem późnego tzw. płomienistego gotyku, mającego niewiele sobie równych na świecie. Dotrwał do naszych dni w prawie niezmienionym kształcie. Zmianie uległo tylko otoczenie. W drugiej połowie XIX w. wybudowano drogę wzdłuż fasady kościoła. Kościół odrestaurowano na początku XX w., w latach 70. fasadę umocniono — opowiada „Kurierowi Wileńskiemu” historyk Paweł Giedrojć. Do ozdobienia fasady użyto 33 rodzajów cegieł. Na portalu nie ma żadnych płasko murowanych powierzchni, jedynie pilastry, ażurowe arkady oraz zwieńczone metalowymi krzyżami wysmukłe wieżyczki. Obecnie msze są tu odprawiane wyłącznie w języku litewskim.
Czytaj więcej: Sylwetka Wspólnoty — wileński kościół pw. św. Anny
Renowacja kościoła
Ostatnio kościół św. Anny został odrestaurowany w latach 2009–2010. Przedtem gruntowną renowację przeprowadzono w latach 1902–1909, w latach 1969–1971 przeprowadzono remont. Wtedy m. in. wzmocniono metalowymi konstrukcjami upadające wieże, wymieniono pęknięte fragmenty elewacji. — W 2009 r. rozpoczęto kolejną renowację kościoła. Najczęściej odwiedzany przez turystów zabytek dosłownie kruszył się w oczach. Budowla przez pewien czas była ogrodzona, by kawałki cegieł nie spadały na głowy przechodniów. Dach kościoła i wieżyczki znajdowały się w opłakanym stanie. W trakcie prac odremontowano dach, zamieniono okna, zainstalowano system kanalizacji deszczowej, odrestaurowano i umocniono elewację, ocieplono wnętrze — mówi w rozmowie z „Kurierem Wileńskim” Gerda Ožiūnaitė, kierowniczka wileńskiego działu Departamentu Dziedzictwa Kulturowego.
Wnętrze kościoła
Wnętrze kościoła nie dorównuje oryginalności i fantazyjności szaty zewnętrznej. Ołtarze są już w stylu barokowym, co nie harmonizuje z gotycką architekturą. Obok kościoła, w 1873 r., wzniesiono neogotycką dzwonnicę, według projektu rosyjskiego architekta Nikołaja Czagina.
| Fot. Marian Paluszkiewicz
Legendy i podania
Istnieje wiele legend związanych z kościołem św. Anny. Szczególne popularne jest podanie, że Napoleon, ujrzawszy wileńską świątynię, zapragnął przenieść ją do Paryża. Rzeczywistość jednak była bardziej prozaiczna — cesarz przekazał ją na potrzeby kawalerii francuskiej, przez co wnętrze zostało uszkodzone.
Czytaj więcej: Wielka klęska Napoleona Bonaparte
Zakątek gotycki
Kościół św. Anny tworzy oryginalną parę z kościołem św. św. Franciszka i Bernarda, zwanym Bernardyńskim. Stanowi on jedną z największych sakralnych budowli gotyckich, której w XVIII w. nadano cechy stylu renesansu i baroku. Pierwszą drewnianą świątynię w tym miejscu wileńscy bernardyni wznieśli w drugiej połowie XV w. W końcu tego samego stulecia stała tu już murowana świątynia. Później była ona wielokrotnie odnawiana i odbudowywana, szczególnie po wojnie z Moskwą, w latach 1655–1661. Wtedy Kozacy splądrowali kościół, wymordowali zakonników i mieszczan, szukających tu schronienia. W czasach sowieckich kościół był zamknięty i przekazany Instytutowi Sztuki (obecnej Wileńskiej Akademii Sztuk Pięknych).
| Fot. wikipedia
Wystrój kościoła Bernardyńskiego
W 1994 r. kościół odzyskali franciszkańscy bracia mniejsi. Obecnie trwa tu renowacja. „Ciągle odnawiane wnętrze kościoła Bernardyńskiego jest niezwykle cenne. W bocznych nawach zachowały się oryginalne sklepienia kryształowe i siatkowe, ściany naw pokryte są gotyckimi freskami. Malarstwo ścienne pochodzi z początku XVI w. i stanowi unikat na skale światową — kompozycja i sposób przedstawienia tematu są typowe dla renesansu, stylistyka zaś jest jeszcze gotycka. Podczas kolejnego etapu renowacji wnętrza kościoła, wyeksponowano fragmenty malowideł z reliktami wcześniejszej warstwy malarskiej. Pozwalają one prześledzić dzieje świątyni i zmiany zachodzące w jej wystroju” — pisze prof. Tomas Venclova.
Czytaj więcej: Tomas Venclova specjalnie dla „Kuriera”: Czas zaleczy rany
11 ołtarzy
Nawę główną zdobi jedenaście ołtarzy. Wszystkie późnobarokowe ołtarze w czasach sowieckich, gdy świątynię zamieniono w magazyny, były zdewastowane. Współcześni litewscy artyści odtworzyli dawne ołtarze na podstawie zachowanych przedwojennych fotografii. Wykonali je z drzewa klonowego. W kościele znajduje się też najstarsza na Litwie, XV-wieczna rzeźba Ukrzyżowanego. Niezwykle cenne są dwa marmurowe nagrobki: Stanisława Radziwiłła Wielkiego Marszałka Litwy (1559–1599) oraz Piotra Wiesiołowskiego, starosty Mścibowskiego i Metelskiego (umarł w 1556 r.).
Klasztor
Przylegający do kościołów św. Anny i Bernardyńskiego klasztor w 1864 r. zamknięto i urządzono tu koszary. Od 1919 r. w poklasztornych budynkach mieścił się Wydział Sztuk Pięknych Uniwersytetu Stefana Batorego, obecnie Wileńska Akademia Sztuk Pięknych.
Dwie świątynie tworzą unikatowy zespół gotycki. Obszar, dzielący ten malowniczy zakątek od Wilenki, zajmuje Ogród Bernardyński.
Czytaj więcej: Ogród Bernardyński – ulubione miejsce spacerów i odpoczynku wilnian
