W okresie międzywojennym ulica ta, obecnie nosząca imię Giedymina, ciągnęła się od katedry do mostu Zwierzynieckiego. Mieściły się tu ważniejsze gmachy publiczne: Bank Polski, Bank Prywatny Handlowy i Bank Ziemski, Kasyno Oficerskie, dom towarowy Braci Jabłkowskich, hotel George’a, gmach Sądu Okręgowego, Gimnazjum im. Elizy Orzeszkowej. Oprócz tego znajdowały się tam słynne kawiarnie i restauracje, kamienice należące do znakomitych wilnian.
Spis ludności
Dom towarowy Braci Jabłkowskich budowano w latach 1913–1923. Przeprowadzony w Wilnie w 1916 r. spis ludności wykazał, że miasto liczyło 140 840 mieszkańców. Polacy stanowili 50,2 proc. ludności (70 450), Żydzi — 43,5 proc, przedstawiciele innych narodowości — 3,7proc. Litwini stanowili zaledwie 2,6 proc., tj. 3 700 osób. Spadek liczby ludności spowodowany był warunkami wojennymi, a przede wszystkim odpływem wielu tysięcy osób do Rosji przed zajęciem miasta przez wojska niemieckie.
W latach międzywojennych okres rozwoju Wilna
„Budowano gmachy użyteczności publicznej, banki, domy ludowe, kina i obiekty sportowe. Brukowano ulice, chodniki wykładano płytami, zakładano parki i zieleńce miejskie, przy reprezentacyjnych ulicach przybywało eleganckich sklepów i lokali gastronomicznych” — pisze w książce „Kresy nowoczesne. Architektura na ziemiach wschodnich II Rzeczypospolitej 1921–1939” Michał Pszczółkowski.
Czytaj więcej: Kawiarnie, restauracje i inne lokale w Wilnie (3)
Bracia Jabłkowscy
W 1884 r. Józef Jabłkowski, warszawski przedsiębiorca i filantrop, założył ze swymi dziećmi nieformalną spółkę rodzinną „Spójnia” i maleńki sklepik galanteryjny. W kolejnych latach spółka zajmowała coraz większe lokale i rozszerzała asortyment. W 1900 r. wynajęła kilkupiętrową kamienicę przy ulicy Brackiej w Warszawie. Po czternastu latach na sąsiedniej parceli stanął pięciopiętrowy gmach domu towarowego zaprojektowany przez znany warszawski tandem — Karola Jankowskiego i Franciszka Lilpopa. Budynek zyskał sławę największego domu handlowego w kraju, stając się symbolem międzywojennego kupiectwa.
Wileński dom towarowy
Wkrótce po zakończeniu pierwszej wojny światowej bracia Jabłkowscy uruchomili filię w Wilnie. Na potrzeby domu towarowego przejęto kilkupiętrowy budynek przy ul. Mickiewicza na rogu ul. Wileńskiej, którego budowa rozpoczęła się jeszcze przed pierwszą wojną światową. Pierwotnie miał się w nim mieścić sklep braci Adama i Władysława Zawadzkich. Wielką zaletą budynku (poza lokalizacją przy najbardziej reprezentacyjnej ulicy w mieście) było usytuowanie, dzięki któremu kilkanaście okien wystawowych wychodziło na trzy ulice. Gmach był w stanie surowym, w związku z czym należało zamontować instalacje, podłogi, windy i centralne ogrzewanie oraz urządzić wnętrza, umeblować i zaopatrzyć w towary. Prace instalacyjne i wykończeniowe rozpoczęto w 1921 r. Posuwały się one dość wolno, trudno było bowiem zdobyć na miejscu odpowiednie materiały i zaangażować wykonawców, środki finansowe pozyskiwano zaś z Warszawy. W 1923 r. prace dobiegły końca.
„Na początku otwarto parter ze sklepem z bielizną i galanterią męską, kapeluszami i konfekcją miarową oraz z porcelaną, szkłem i sztućcami stołowymi. Niewielki kącik zajmował kiosk ze słodyczami. Na pierwszym piętrze można było kupić wełny, bawełny i jedwabie. Wkrótce na drugim piętrze umieszczono stoiska z dywanami, materiałami obiciowymi, kapami, kilimami i meblami oraz otwarto pracownię krawiecką. Na trzecim piętrze znalazła się hurtownia włókiennicza, a na czwartym — ostatnim — biura i administracja. W 1939 r. wileński dom towarowy zatrudniał 120 pracowników. Przy placówce istniała biblioteka, corocznie dotowana kwotą 3 tys. zł, dla pracowników uprawiających sport ufundowano sprzęt narciarski i tenisowy, opłacono abonamenty na kortach tenisowych, składki w klubie wioślarskim oraz trenera dla narciarzy” — pisze Michał Pszczółkowski.
| Fot. Marian Paluszkiewicz
Plac Elizy Orzeszkowej
Dom towarowy mieścił się naprzeciwko placu Elizy Orzeszkowej (obecnie Kudirki). Przed wojną miał tu stanąć pomnik Adama Mickiewicza dłuta Henryka Kuny. W 1939 r. odlany w brązie pomnik zamierzano sprowadzić z Warszawy. Zabrakło jednak poważnej kwoty na transport. Na jej zebranie i dokończenie dzieła Kuny nie starczyło czasu — wybuchła II wojna światowa. W 2009 r. naprzeciwko dawnego domu towarowego Braci Jabłkowskich stanął pomnik Vincasa Kudirki, autora litewskiego hymnu narodowego.
Wywieziono drzwi obrotowe
Po okupacji Wilna we wrześniu 1939 r. władze sowieckie rozpoczęły grabież mienia publicznego i prywatnego. Z urzędów i instytucji powywożono lepsze meble, a z domu towarowego Braci Jabłkowskich wymontowano i wywieziono drzwi obrotowe. W okresie sowieckim mieścił się tu dom towarowy, potocznie nazywany Dietskij mir (lit. Vaikų pasaulis). Obecnie znajduje się tu sklep z odzieżą.
Czytaj więcej: Polskie ślady utrwalone w architekturze Kresów
| Fot. Jan Bułhak
Siedziba PKO w Wilnie
W okresie międzywojennym Wilno gruntownie przeobrażało się i modernizowało. W 1937 r. w pobliżu domu towarowego Braci Jabłkowskich oddano do użytku siedzibę Polskiej Kasy Oszczędności. Siedziba PKO składała się z monumentalnego czterokondygnacyjnego budynku biurowego stojącego szczytem do ulicy i niższego domu mieszkalnego z przyziemiem handlowym. Projekt powierzono tandemowi Juliusz Żórawski — Zbigniew Puget. We wnętrzach dominowała stylistyka z elementami art deco. Przestronną salę operacji bankowych, wysoką na dwie kondygnacje, zdobił tryptyk Praca, Fortuna, Oszczędność. Jego autorem był Ludomir Sleńdziński, czołowy malarz ówczesnego środowiska wileńskiego, wykładowca Akademii Sztuk Pięknych na Uniwersytecie Stefana Batorego. Po II wojnie światowej gmach przekazano na potrzeby Komitetu Centralnego Komunistycznej Partii Litwy. W 1950 r. został tu urządzony instytut historii KPL i archiwum. Obecnie mieści się tu siedziba banku SEB Bankas (al. Giedymina 12).
