Więcej

    Wątki wileńskie w obrazie Matejki

    Mija 232. rocznica uchwalenia Konstytucji 3 Maja. Polsko-litewska ustawa zasadnicza miała nie tylko znaczenie polityczne, ale również wywarła wpływ na sztukę. Do najsłynniejszych dzieł malarskich nawiązujących do tego wydarzenia zaliczamy obraz Matejki „Konstytucja 3 maja 1791 roku”.

    Czytaj również...

    Konstytucja 3 maja faktycznie funkcjonowała trochę ponad rok. Jej uchwalenie przez Sejm spowodowało niezadowolenie części magnatów. 14 maja 1792 r. w niedużym mieście Targowica, dzisiaj znajdującego się w Ukrainie, oficjalnie została zawiązana konfederacja. Konfederaci, w tym generał artylerii koronnej Stanisław Szczęsny Potocki oraz hetman wielki koronny Franciszek Ksawery Branicki, zwrócili się do Rosji o pomoc wojskową. Faktycznie spisek magnatów został zawiązany kilka tygodni wcześniej w Petersburgu. 18 maja Katarzyna II wydała manifest, w którym m.in. oskarżyła Rzeczpospolitą o prześladowanie Rosjan i prawosławnych oraz obrazę majestatu rosyjskiej cesarzowej. Po wydaniu manifestu wojska rosyjskie przekroczyły granicę. Wojna trwała 2 miesiące. 24 lipca król Stanisław August oficjalnie dołączył do konfederacji, co oznaczało powrót do stanu przed uchwaleniem konstytucji.

    Pomysł malarza

    Widzimy, że sam akt prawny funkcjonował bardzo krótko, tym niemniej został ważnym symbolem w polskiej martyrologii. Jeden z najwybitniejszych polskich malarzy Jan Matejko sięgnął po temat Konstytucji 3 maja w 1891 r., czyli w setną rocznicę uchwalenia ustawy zasadniczej. Malarz nie zdążył ukończyć swego dzieła na jubileusz. Powstawaniu dzieła przyglądał się pisarz Marian Gorzkowski, który był powiernikiem słynnego malarza i kilkakrotnie pozował do obrazów mistrza. „Dnia 3 maja, chociaż obraz konstytucji nie był skończony, to jednak całość jego tak była podmalowaną, że wszystkie szczegóły były już bardzo wyraźne i zrozumiałe; dla uczczenia więc rocznicy konstytucji artysta zrobił więc niebywały dotąd wyjątek i pozwolił ten obraz na półtorej doby w Sali Sukiennic wystawić, gdzie wstęp dla ludu i mieszczan był bezpłatny” — napisał Gorzowski w książce „Jan Matejko. Epoka lat dalszych, do końca życia artysty, z dziennika prowadzonego w ciągu lat siedemnastu”. Praca nad obrazem została zakończona 10 października 1891 r. W roku następnym Jan Matejko udał się do Lwowa i przekazał obraz Sejmowi galicyjskiemu. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości obraz trafił początkowo do Krakowa. Później został przetransportowany do Warszawy i do 1938 r. wisiał w gmachu Sejmu. W roku 1938 został wystawiony w warszawskiej Zachęcie. Po rozpoczęciu się II wojny światowej obraz był przechowywany na strychu Zachęty. W 1945 r. trafił do Muzeum Narodowego w Warszawie.

    Czytaj więcej: Konstytucja 3 Maja Obojga Narodów

    Obecnie obraz znajduje się w zbiorach Zamku Królewskiego w Warszawie
    | Fot. Wikipedia

    Pochód posłów

    Obraz Matejki przedstawia pochód posłów z Zamku Królewskiego w Warszawie do kolegiaty św. Jana, aby dokonać wraz z królem zaprzysiężenia tekstu konstytucji. Centralną postacią płótna wcale nie jest Stanisław August Poniatowski, tylko marszałek Sejmu Stanisław Małachowski.

    „Przeważa interpretacja, że Matejko chciał zmarginalizować rolę Poniatowskiego przez ukazanie w centrum Małachowskiego, a władcę — z boku, jako eleganta śpieszącego ku damom. Według Krawczyka (historyk sztuki i autor książki „Matejko i historia” — przyp. red.)  samo przedstawienie Stanisława Augusta na obrazie przeczy niejako tej tezie, ponieważ król przeszedł do kościoła korytarzami, nie uczestnicząc w pochodzie. Chcąc zachować wierność przekazom, malarz mógł więc całkiem pominąć tę postać” — pisze Karolina Dzimira-Zarzycka w artykule „Jan Matejko, »Konstytucja 3 Maja 1791 roku«” na portalu Culture.pl.

    Marszałek Małachowski został pokazany z laską marszałkowską w lewej ręce oraz tekstem konstytucji w prawej. Małachowski był jednym z sygnatariuszy Konstytucji 3 maja.

    Po przystąpieniu króla do Konfederacji Targowickiej wydał manifest, w którym ogłosił, że „sejm nadal trwa, a będzie zwołany, jak tylko okoliczności na to pozwolą”. Później udał się na emigrację. Do Polski wrócił w 1806 r., czyli po ostatnim rozbiorze Rzeczypospolitej. W 1807 r. został prezesem rady ministrów Księstwa Warszawskiego. Zmarł dwa lata później.

    Zwolennicy i przeciwnicy

    Marszałka na obrazie niosą dwaj posłowie Aleksander Linowski z ziemi krakowskiej oraz i Ignacy Wyssogota Zakrzewski z ziemi poznańskiej, którzy symbolizują Małopolskę i Wielkopolskę. Na obrazie znajdziemy wszystkie ważne postacie z okresu schyłku Rzeczypospolitej. Są zwolennicy konstytucji, jak Hugo Kołłątaj, Kazimierz Nestor Sapieha czy Józef Poniatowski oraz przeciwnicy, późniejsi targowiczanie, Antoni Stanisław Czetwertyński-Światopełk i Antoni Polikarp Złotnicki. Na płótnie jest widoczny Tadeusz Kościuszko, który w tamtym czasie nie był obecny w Warszawie. Jest też postać bezpośrednio związana z Wileńszczyzną. Po lewej stronie obrazu znajduje się Paweł Ksawery Brzostowski twórca Rzeczypospolitej Pawłowskiej nieopodal Turgiel.

    WIĘCEJ NIŻEJ | Reklama na podst. ust. użytkownika.

    Czytaj więcej: Ks. Paweł Brzostowski: Człowiek, który nie bał się wolności

    Ważną postacią na obrazie jest przeciwnik konstytucji i reform Jan Suchorzewski, który próbuje zabić własnego syna. Faktycznie poseł przed głosowaniem nad przyjęciem konstytucji lamentował przed królem, że zabije swojego sześcioletniego synka, nie chcąc, aby „żył w niewoli, jaką daje konstytucja”. Prawdopodobnie na słowa szlachcica odpowiedział biskup kamieniecki Adam Stanisław Krasiński: ogolić łeb wariatowi i odesłać do czubków.

    Obecnie obraz Jana Matejki znajduje się w zbiorach Zamku Królewskiego w Warszawie.


    Afisze

    Więcej od autora

    Historyk: „Zwycięstwo Ukrainy przybliży rekompensatę Rosji dla Polski”

    Wiaczesław Wołodin w minioną niedzielę oświadczył, że Polska istnieje tylko dzięki poświęceniu ZSRS i jej żołnierzy, którzy wyzwolili ją spod nazistowskiej okupacji. Polityk oświadczył, że „za zdradę pamięci historycznej” Polska powinna zwrócić dołączone po II wojnie światowej terytoria oraz...

    Polska obecność literacka na Litwie zobowiązuje

    W tym roku mamy 30. odsłonę festiwalu. Co zobaczymy, komu lub czemu będzie poświęcony? Tegoroczny „Maj nad Wilią”, który odbędzie się w dniach 28–31 maja, upłynie pod hasłem: „30. Festiwal w siedmiu wiekach Miasta Wilna”. Te daty ładnie korespondują ze...

    Nowy rząd — już w tym roku?

    Lider konserwatystów Gabrielius Landsbergis oświadczył we wtorek, 23 maja, że nawet jeśli nie będzie zgody wszystkich frakcji sejmowych, to jego ugrupowanie poda pod obrady Sejmu projekt o przedterminowych wyborach. „Jeśli nie chcą dyskutować (starostowie frakcji sejmowych — przyp. red.),...

    Największa deportacja z terytorium Litwy odbyła się w 1948 roku

    Patrząc na dzień 23 maja w kalendarium litewskiej Wikipedii, zobaczymy taki wpis: „W 1953 r. w ciągu 48 godzin na Litwie zatrzymano i deportowano prawie 37 tys. osób, które odmówiły wstąpienia do kołchozów”. Jest to jednak myląca informacja. — To...