Z okazji stulecia przyłączenia Kłajpedy do Litwy Sejm Litwy ogłosił rok 2023 Rokiem Kraju Kłajpedzkiego. „Przed 100 laty Kłajpeda i cały kraj zostały przyłączone do wielkiej Litwy. Od tego czasu Litwa stała się prawdziwym państwem morskim” — oświadczył w swym pozdrowieniu z okazji kolejnych urodzin mer Kłajpedy Arvydas Vaitkus, który w swej mowie życzył mieszkańcom miasta, aby tworzyli przyszłość Kłajpedy taką, „jaką widzą we własnych marzeniach”. „Tak, aby tutaj każdy odnalazł swoje miejsce. Miejsce pracy, możliwość życia i realizacji własnych pomysłów” — zaznaczył polityk.
Czytaj więcej: 100. rocznica przyłączenia Kłajpedy do Litwy
Najważniejsze wydarzenie XX w.
Dzisiaj litewskość Kłajpedy nie wywołuje żadnych pytań. Trzeba pamiętać, że przez stulecia miasto było związane z Niemcami. W 1252 r. Krzyżacy wznieśli tutaj zamek Memelburg, który dwa lata później uzyskał lokację na prawie lubeckim. Po zakończeniu wojny trzynastoletniej w 1466 r. Kłajpeda, wchodząca w skład państwa zakonu krzyżackiego, stała się lennem Królestwa Polskiego. Później kolejno funkcjonowała jako port Prus Książęcych, Królestwa Prus oraz Cesarstwa Niemieckiego. Sytuacja zmieniła się po zakończeniu I wojny światowej. Na mocy ustaleń konferencji pokojowej w Paryżu Okręg Kłajpedy został oddzielony od Niemiec i stał się terytorium administrowanym z ramienia Ligi Narodów przez Francję.
Pretensje do portu zgłaszały zarówno Polska jak i Litwa. W 1923 r. Litwa zainicjowała akcję wojskową, która przeszła do historii pod nazwą powstania kłajpedzkiego. 8 maja 1924 r. została podpisana między Litwą a Radą Ambasadorów Konwencja Kłajpedzka, która oficjalnie zatwierdziła przynależność miasta do Litwy. W okresie międzywojennym Kłajpeda i Okręg Kłajpedy były jednostką autonomiczną w ramach państwa litewskiego.
— Przyłączenie Kłajpedy do Litwy oraz późniejsze międzynarodowe uznanie tego przyłączenia było jednym z najważniejszych wydarzeń międzywojennej Litwy. Być może nawet było to jedno z najważniejszych wydarzeń w XX-wiecznej historii Litwy. Można to porównać do „odzyskania” Wilna w latach 1939–1944. Przyłączenie Kłajpedy w pewien sposób zmieniło litewską orientację geopolityczną. Musimy pamiętać, że wówczas granica z Polską była zamknięta do roku 1938. Droga rzeczna przez Niemen, mimo prób jej nacjonalizacji, była również zamknięta. To oznaczało, że żadnych relacji gospodarczych ze Związkiem Sowieckim nie mogło być. Natomiast po przyłączeniu Kłajpedy Litwa mogła eksportować drogą morską swą produkcję rolną. Port w Kłajpedzie był wówczas ciągle doskonalony i porządkowany przez władze — mówi „Kurierowi Wileńskiemu” prof. Vygantas Vareikis z Uniwersytetu Kłajpedzkiego.
Wzmocnienie gospodarki
W niektórych latach okresu międzywojennego to właśnie w okręgu kłajpedzkim wytwarzano do 30 proc. litewskiego PKB. Kłajpeda w składzie Litwy była do marca 1939 r., kiedy została zaanektowana przez III Rzeszę. Zdaniem Vareikisa niezależnie od tego faktu okres międzywojenny zasadniczo zmienił oblicze Litwy.
— Przyłączenie Kłajpedy wzmocniło litewską gospodarkę. Wyobraźmy sobie, czym byłaby ówczesna Litwa bez Wilna i Kłajpedy. To byłaby jakaś wąska Litwa kowieńska, która byłaby bardzo zależna od Niemiec. Zależna od niemieckiej polityki i gospodarki. W takiej sytuacji to Niemcy byłyby podstawowym krajem importu i eksportu. Natomiast, gdy pojawił się port w Kłajpedzie, to wówczas Litwa mogła orientować się również na inne rynki. Na przykład na Anglię lub Palestynę — oświadcza historyk.
Czytaj więcej: Skvernelis: Rezygnacja z portu w Kłajpedzie zaszkodzi Białorusi
| Fot. Marian Paluszkiewicz
Morska tradycja litewska
Do 1923 r., zaznacza rozmówca, relacje Litwy z morzem były fragmentaryczne. Natomiast po tzw. powstaniu kłajpedzkim zaczyna się rozwijać morska tradycja litewska. Litwa była wtedy w o wiele gorszej sytuacji niż sąsiednia Łotwa, gdzie marynarka zaczyna rozwijać się już w II poł. XIX w. W Litwie poza małymi wyjątkami tego nie było. Przykładem morskiej kariery na przełomie XIX i XX w. był urodzony w 1871 r. Liudvikas Stulpinas, który w wieku 15 lat zaciągnął się na statek żaglowy w ówczesnej Lipawie i dosłużył się stopnia kapitana. W latach 1909–13 był kapitanem rosyjskiego statku „Birma”. W 1912 r. jego ekipa brała udział w ratowaniu tonącego „Titanica”. Po odzyskaniu przez Litwę niepodległości stał się konsulem w Lipawie, a w 1923 przeniósł się do Kłajpedy, gdzie objął stanowisko dyrektora portu.
— Właśnie wtedy Litwini stali się narodem morskim. Oczywiście, co do samej definicji, czym jest naród morski, możemy dyskutować. Dzisiaj jednak widzimy rezultat tamtego wydarzenia. Litwini są kapitanami dużych morskich statków — podkreśla w rozmowie z naszym dziennikiem prof. Vygantas Vareikis.
Od 1992 r. w Kłajpedzie mieści się podstawowa baza litewskiej marynarki wojennej. W 1991 r. został założony Uniwersytet Kłajpedzki. Obecnie w mieście mieszka niecałe 160 tys. osób. Większość mieszkańców, ponad 73 proc., stanowią Litwini. Największą mniejszością narodową w mieście stanowią Rosjanie, których jest ponad 19 proc. Polacy stanowią 0,3 proc. mieszkańców portu.