Nowe zasady w polskiej ortografii. Rada Języka Polskiego ogłosiła zmiany

Rada Języka Polskiego zdecydowała się zmienić zasady polskiej ortografii, aby ta była mniej kłopotliwa. Oceniła, że zmiany przyczynią się do „zmniejszenia liczby błędów językowych oraz — być może — umożliwią piszącym skupienie się na innych niż ortograficzne aspektach poprawności tekstu”.

— Rzeczywiście polska ortografia jest naprawdę bardzo trudna. Na pierwszy rzut oka się wydaje, że tak nie jest, ale bardzo często nawet słownik nie bardzo pomoże pewne problemy z pisownią rozstrzygnąć, ponieważ jest wiele różnych niuansów — ocenia językoznawczyni doc. dr Barbara Dwilewicz. 

Kłopot piszącym może sprawiać na przykład taki wyraz jak „cmentarz” lub „kopiec”, gdyż nie wiadomo, czy jest on elementem nazwy własnej czy nie? Czy obowiązuje w tym przypadku pisownia małą czy dużą literą? Zgodnie z nową zasadą, nazwy obiektów w przestrzeni publicznej będziemy pisali wielką literą. Z jednym wyjątkiem — ulica nadal będzie pisana małą literą. 

— Wydaje mi się, że te wszystkie zmiany, które zostają wprowadzone, są bardzo demokratyczne, ponieważ pozwalają pisać np. zarówno małą, jak i dużą literą, jak np. „poezja miłoszowa” lub „poezja Miłoszowa”. Nie podoba mi się propozycja pisania wielką literą nieoficjalnych nazw etnicznych, które mają pewne nacechowanie negatywne jak np. Kitajec, Żabojad czy Makaroniarz. Ale tutaj też jest zasada demokratyczna, bo można te wyrazy napisać również małą literą — zwraca uwagę naukowczyni.

Czytaj więcej: Język polski na medal

Zmiany zasad pisowni polskiej

Czy uczniowie „nienajgorzej” poradzą sobie z nowymi zasadami? Zaczną one obowiązywać od 1 stycznia 2026 r., a więc jest jeszcze czas, by je zapamiętać. Jak czytamy na oficjalnej stronie Rady Języka Polskiego rjp.pan.pl, Polaków czeka aż 11 zmian:

1. Pisownia wielką literą nazw mieszkańców miast i ich dzielnic, osiedli i wsi, np. Warszawianin, Zgierzanin, Ochocianka, Mokotowianin, Nowohucianin, Chochołowianin.

Dopuszczenie alternatywnego zapisu (małą lub wielką literą) nieoficjalnych nazw etnicznych, takich jak kitajec lub Kitajec, jugol lub Jugol, angol lub Angol, żabojad lub Żabojad, szkop lub Szkop, makaroniarz lub Makaroniarz.

2. Wprowadzenie pisowni wielką literą nie tylko nazw firm i marek wyrobów przemysłowych, ale także pojedynczych egzemplarzy tych wyrobów (samochód marki Ford i pod oknem zaparkował czerwony Ford).

3. Wprowadzenie rozdzielnej pisowni cząstek -bym, -byś, -by, -byśmy, -byście ze spójnikami, np. Zastanawiam się, czy by nie pojechać w góry.

4. Ustanowienie bezwyjątkowej pisowni łącznej nie- z imiesłowami odmiennymi (bez względu na interpretację znaczeniową: czasownikową lub przymiotnikową), tj. zniesienie wyjątku zezwalającego na „świadomą pisownię rozdzielną”.

5. Ujednolicenie zapisu (małą literą) przymiotników tworzonych od nazw osobowych, zakończonych na -owski, bez względu na to, czy ich interpretacja jest dzierżawcza (odpowiadają na pytanie czyj?), czy też jakościowa (odp. na pytanie jaki?), np. dramat szekspirowski, epoka zygmuntowska, koncert chopinowski, koncepcja wittgensteinowska, wiersz miłoszowski.

Przymiotniki tworzone od imion (rzadziej od nazwisk), zakończone na -owy, -in(-yn), -ów, mające charakter archaiczny, będą mogły być zapisywane małą lub wielką literą, np. jackowe dzieci lub Jackowe dzieci; poezja miłoszowa lub poezja Miłoszowa; zosina lalka lub Zosina lalka; jacków dom lub Jacków dom.

6. Wprowadzenie łącznej pisowni członu pół- w wyrażeniach:

• półzabawa, półnauka;
• półżartem, półserio;
• półspał, półczuwał
• oraz pisowni z łącznikiem w połączeniu typu: pół-Polka, pół-Francuzka (odniesionym do jednej osoby).

7. Dopuszczenie w parach wyrazów równorzędnych, podobnie lub identycznie brzmiących, występujących zwykle razem, trzech wersji pisowni:

• z łącznikiem, np. tuż-tuż; trzask-prask; bij-zabij;
• z przecinkiem, np. tuż, tuż; trzask, prask; bij, zabij;
• rozdzielnie, np. tuż tuż; trzask prask; bij zabij.

8. W zakresie użycia wielkich liter w nazwach własnych:

a) w nazwach komet wprowadzenie zapisu wszystkich członów wielką literą, np. Kometa Halleya, Kometa Enckego;

b) wprowadzenie pisowni wielką literą wszystkich członów wielowyrazowych nazw geograficznych i miejscowych, których drugi człon jest rzeczownikiem w mianowniku, typu Morze Marmara, Pustynia Gobi, Półwysep Jukatan, Wyspa Uznam;

c) w nazwach obiektów przestrzeni publicznej wprowadzenie pisowni wielką literą stojącego na początku wyrazu: aleja, brama, bulwar, osiedle, plac, park, kopiec, kościół, klasztor, pałac, willa, zamek, most, molo, pomnik, cmentarz (przy utrzymaniu pisowni małą literą wyrazu ulica), np. ulica Józefa Piłsudskiego, Aleja Róż, Brama Warszawska, Plac Zbawiciela, Park Kościuszki, Kopiec Wandy, Kościół Mariacki, Pałac Staszica, Zamek Książ, Most Poniatowskiego, Pomnik Ofiar Getta, Cmentarz Rakowicki;

d) wprowadzenie pisowni wielką literą wszystkich członów (oprócz przyimków i spójników) w wielowyrazowych nazwach lokali usługowych i gastronomicznych, np. Karczma Słupska, Kawiarnia Literacka, Księgarnia Naukowa, Kino Charlie, Apteka pod Orłem, Bar Flisak, Hotel pod Różą, Hotel Campanile, Restauracja pod Żaglami, Winiarnia Bachus, Zajazd u Kmicica, Pierogarnia Krakowiacy, Pizzeria Napoli, Trattoria Santa Lucia, Restauracja Veganic, Teatr Rozmaitości, Teatr Wielki;

e) wprowadzenie pisowni wielką literą wszystkich członów w nazwach orderów, medali, odznaczeń, nagród i tytułów honorowych, np. Nagroda im. Jana Karskiego i Poli Nireńskiej, Nagroda Nobla, Nagroda Pulitzera, Nagroda Templetona, Nagroda Kioto, Literacka Nagroda Europy Środkowej Angelus, Nagroda Artystyczna Miasta Lublin, Nagroda Literacka Gdynia, Śląska Nagroda Jakości, Nagroda Rektora za Wybitne Osiągnięcia Naukowe, Nagroda Newsweeka im. Teresy Torańskiej, Nagroda Wielkiego Kalibru, Mistrz Mowy Polskiej, Ambasador Polszczyzny, Honorowy Obywatel Miasta Krakowa.

9. W zakresie pisowni prefiksów:

a) uzupełnienie reguły ogólnej: W języku polskim przedrostki — rodzime i obce — pisze się łącznie z wyrazami zapisywanymi małą literą. Jeśli wyraz zaczyna się od wielkiej litery, po przedrostku stawia się łącznik, np. super-Europejczyk;

b) dopuszczenie rozdzielnej pisowni cząstek takich jak super-, ekstra-, eko-, wege- mini-, maksi, midi-, mega-, makro-, które mogą występować również jako samodzielne wyrazy, np. miniwieża lub mini wieża, bo jest możliwe: wieża (w rozmiarze) mini; superpomysł lub super pomysł, bo jest możliwe: pomysł super; ekstrazarobki lub ekstra zarobki, bo jest możliwe: zarobki ekstra; ekożywność lub eko żywność, bo jest możliwe: żywność eko.

10. Wprowadzenie jednolitej łącznej pisowni cząstek niby-, ­quasi- z wyrazami zapisywanymi małą literą, np.

• nibyartysta, nibygotyk, nibyludowy, nibyorientalny, nibyromantycznie;
• nibybłona, nibyjagoda, nibykłos, nibyliść, nibynóżki, nibytorebka;
• quasiopiekun, quasinauka, quasipostępowy, quasiromantycznie,
• przy zachowaniu pisowni z łącznikiem przed wyrazami zapisywanymi wielką literą, np. niby-Polak, quasi-Anglia.

11. Wprowadzenie łącznej pisowni nie- z przymiotnikami i przysłówkami odprzymiotnikowymi bez względu na kategorię stopnia, a więc także w stopniu wyższym i najwyższym, np.

• nieadekwatny, nieautorski, niebanalny, nieczęsty, nieżyciowy;
• niemiły, niemilszy, nienajmilszy;
• nieadekwatnie, niebanalnie, nieczęsto, nieżyciowo;
• nielepiej, nieprędzej, nienajlepiej, nienajstaranniej.

Czytaj więcej: Rozstrzygnięto XV edycję konkursu „Mistrz ortografii”