„Traktat wyjątkowy” – ważna publikacja poświęcona relacjom polsko-litewskim 

W związku z przypadającą w tym roku 30. rocznicą podpisania Traktatu o przyjaznych stosunkach i dobrosąsiedzkiej współpracy między Polską a Litwą w Ambasadzie RP w Wilnie została zaprezentowana anglojęzyczna publikacja pod redakcją dr Aleksandry Kuczyńskiej-Zonik i doc. dr. Andrzeja Pukszty. 

– Rok 2024 jest szczególny, zarówno dla Polski, jak i dla Litwy: oba kraje obchodzą 20. rocznicę przystąpienia do Unii Europejskiej, a także 20-lecie członkostwa Litwy i ćwierćwiecze członkostwa Polski w NATO. Ale na płaszczyźnie relacji polsko-litewskich najważniejsza wydaje się inna rocznica, oczywiście 30. rocznica podpisania Traktatu o przyjaznych stosunkach i dobrosąsiedzkiej współpracy między Polską a Litwą. Nasza publikacja jest jedną z niewielu inicjatyw, które zostały zrealizowane w związku z tą rocznicą, więc tym bardziej uważam, że warto się z nią zapoznać – wyjaśnia Pukszto. 

– Ta publikacja nie wyczerpuje tematu, ale mam nadzieję, że przyczyni się do dalszych refleksji na temat stanu współczesnych stosunków litewsko-polskich i promowania dialogu politycznego i społecznego między Polską a Litwą – dodaje politolog.

Trudne sąsiedztwo z Rosją

Andrzej Pukszto zauważa, że na polsko-litewskie relacje warto patrzeć w bardzo szerokim kontekście. – To temat rzeka. W naszej publikacji postawiliśmy zaledwie kilka akcentów dotyczących różnych obszarów i niewątpliwie jest to zaproszenie do dalszych badań. Bezpieczeństwo, gospodarka, media, polityka pamięci i mniejszości narodowe to ważne wymiary współpracy dwustronnej – ocenia. 

Przyglądając się tematom podejmowanym w tomie, można dostrzec, że na plan pierwszy wysuwają się niewątpliwie kwestie bezpieczeństwa. Tego tematu dotyczy pierwszy z artykułów. Krzysztof Żęgota zwraca w swoim tekście uwagę na sąsiedztwo obu krajów z obwodem królewieckim, co jest elementem polityki zagranicznej i bezpieczeństwa zarówno Polski, jak i Litwy. 

W kolejnym tekście Marlena Gołębiowska analizuje stan dwustronnych stosunków gospodarczych, ukazujących dynamikę wymiany handlowej i powiązania inwestycyjne, a także zdolność adaptacji i odporność obu stron gospodarek, biorąc pod uwagę nie zawsze korzystny dyskurs polityczny. 

Artykuł trzeci, autorstwa Barbary Jundo-Kaliszewskiej, dotyczy relacjonowania w mediach stosunków polsko-litewskich na przykładzie tematyki poruszanej w realizowanym przez nią w TVP Wilno programie „Rozmowy w Mackiewiczówce”. 

Rocznica nieco przeoczona

W dwóch kolejnych tekstach Agata Tatarenko i Ramunė Šmigelskytė-Stukienė oceniają, w jaki sposób inicjatywy polskich i litewskich muzeów oraz instytucji zajmujących się popularyzowaniem historii przyczyniają się do kształtowania narracji o wspólnej przeszłości, a tym samym do dialogu pomiędzy sąsiednimi gminami. 

Karolis Dambrauskas w swoim artykule skupia się zaś na problematyce odzyskiwania przez członków mniejszości narodowych na Litwie ziemi odebranej ich rodzinom w czasach sowieckich. 

Kolejny autor, Krzysztof Snarski, przygląda się działaniom Muzeum Okręgowego w Suwałkach dotyczącym tradycyjnej kultury litewskiej Suwalszczyzny i współczesnej tożsamości przedstawicieli społeczności litewskiej w Polsce. Artykuł Mariusza Antonowicza zamyka natomiast monografię rozważaniami na temat aktualnych stosunków polsko-litewskich. 

– Chciałbym szczególnie zachęcić do lektury tego tekstu, gdyż badacz zastanawia się, czy traktat z 1994 r. spełnił oczekiwania swoich autorów i czy wymaga aktualizacji w dobie nowych wyzwań i zagrożeń w dwustronnej współpracy – podkreśla Pukszto. 

– 30-lecie traktatu polsko-litewskiego to rocznica, która według mnie nie została dostatecznie dostrzeżona na Litwie i w Polsce, pozostaje też w cieniu rocznic związanych z europejską integracją. To jednak niewątpliwie bardzo ważne wydarzenie, pewien pomost pomiędzy przeszłością a przyszłością, którą nadal budujemy. Ten dokument odegrał bardzo pozytywną rolę w tworzeniu współczesnych, polsko-litewskich relacji. Dziś czynnikiem, który najbardziej mobilizuje oba kraje do współpracy, jest zagrożenie ze strony Rosji, ale bardzo bym nie chciał, by stał się to jedyny lub przynajmniej najważniejszy powód zacieśniania relacji. Oba kraje mają bardzo bogatą wspólną historię, dziedzictwo kulturowe i jest to ogromny potencjał, z którego możemy czerpać. Pozostają oczywiście kwestie nierozwiązane, widoczne zwłaszcza w obrębie praw mniejszości narodowych, na co zwracam zresztą uwagę w moim wstępie do książki. W tym kontekście tekst traktatu wydaje się szczególnie ważny i przypominanie o nim jest jeszcze bardziej zasadne – podkreśla Pukszto. 

Czytaj więcej: 30-lecie traktatu polsko-litewskiego. Debata była burzliwa: „lepiej rękę uciąć”, ale i „wybierzmy Europę”

Publikację „Unique Treaty. Relation between the Republic of Poland and the Republic of Lithuania (1994–2024)” pod redakcją dr Aleksandry Kuczyńskiej-Zonik i doc. dr. Andrzeja Pukszty można pobrać bezpłatnie w formie elektronicznej ze strony: https://ies.lublin.pl/monografie/unique-treaty-relations-between-the-republic-of-poland-and-the-republic-of-lithuania-1994-2024/

Artykuł opublikowany w wydaniu magazynowym „Kuriera Wileńskiego” Nr 20 (59) 25-31/05/2024