Taka decyzja zapadła w dniu, kiedy Komisja ds. desowietyzacji musiała przedstawić swoje stanowisko w kwestii działalności Kazysa Škirpy oraz usunięcia tablicy pamiątkowej. Sylwetka tego litewskiego wojskowego i dyplomaty wciąż wzbudza wiele dyskusji.
Naruszenie regulaminu
— Zawiesiliśmy prace po tym, gdy dowiedzieliśmy się, że decyzją Centrum Badań nad Ludobójstwem i Ruchem Oporu Mieszkańców Litwy posiedzenie komisji było transmitowane na żywo bez naszej zgody. Jest to naruszenie regulaminu komisji, zasad poufności posiedzeń oraz ogólnego rozporządzenia o ochronie danych. Dopóki autorzy i wykonawcy prowokacji nie zostaną ustaleni, wstrzymujemy działalność — skomentował dla „Kuriera Wileńsiego” Vitas Karčiauskas, przewodniczący Komisji ds. desowietyzacji.
W reakcji na tę sytuację, komisja postanowiła skierować pismo do Sejmu, wyrażając brak zaufania do Centrum Badań nad Ludobójstwem i Ruchem Oporu Mieszkańców Litwy (LGGRTC). Tymczasem Aurelija Juodytė, główna specjalistka LGGRTC, oświadczyła, że komisja została poinformowana o transmisji posiedzenia.
„Przesłuchałam dwukrotnie nagranie z posiedzenia komisji i mogę śmiało stwierdzić, że żadne dane, które mogłyby stanowić zagrożenie dla bezpieczeństwa narodowego, nie zostały ujawnione. Przeciwnie, transmisja miała zwiększyć przejrzystość pracy komisji” — powiedziała specjalistka LGGRTC.
Czytaj więcej: Kończy się romantyzowanie sowieckiego reżimu na Litwie
| Fot. Maironio lietuvių literatūros muziejus, opr. KW
Kontrowersje wokół Nėris
Dzień wcześniej Komisja ds. desowietyzacji podjęła decyzję o usunięciu rzeźby litewskiej poetki Salomei Nėris przy wileńskim Gimnazjum Vyčio („Pogoni”), do niedawna Gimnazjum im. Salomei Nėris. Nieco wcześniej Samorząd Miasta Wilna zapowiedział także zmianę nazwy ulicy noszącej imię litewskiej poetki. Była ona wśród litewskich delegatów Sejmu Ludowego, którzy w 1940 r. w Moskwie prosili o włączenie Litwy w skład Związku Sowieckiego, a w twórczości swej wychwalała władze stalinowskie. Postać Nėris wzbudza kontrowersje w społeczeństwie, nie wszyscy obywatele są zadowoleni z takich zmian. Niektórzy litewscy historycy są zdania, że nie można jednoznacznie oceniać działalności poetki.
Rozbieżne opinie
Historycy mają rozbieżne opinie także w kwestii dotyczącej działalności Škirpy. Zdaniem LGGRTC działalność Škirpy w czasie II wojny światowej jest oceniana niejednoznacznie. Z jednej strony uznawany jest za „patriotę Litwy, który zabiegał o utworzenie niepodległej Litwy i tworzył ruch oporu przeciwko sowieckiemu reżimowi okupacyjnemu”, z drugiej — w latach 1940-1941 w jego działalności „pojawiły się oznaki antysemityzmu”. Škirpie i kierowanej przez niego organizacji Litewski Front Aktywistów można zarzucić, że antysemityzm był w niej podniesiony do poziomu politycznego i „mogło to skłonić część mieszkańców Litwy do udziału w Holokauście”. Powołana przez Škirpę organizacja sugerowała wydalenie Żydów z Litwy. Centrum zaznacza też, że członkom Litewskiego Frontu Aktywistów w przededniu II wojny światowej nic nie było wiadomo o planach nazistów dotyczących Holokaustu.
Usunięciu tablicy towarzyszyły protesty
Tablica pamiątkowa poświęcona Kazysowi Škirpie została odsłonięta 21 czerwca br. na ścianie budynku Sądu Apelacyjnego. Inicjatorem umiejscowienia tablicy było Narodowe Zjednoczenie. Miejsce zostało wybrane nieprzypadkowo — w 1918 r. w gmachu przy al. Giedymina pracował pierwszy, litewski ochotnik, pułkownik Škirpa. Tablicę zawieszono bez zgody stołecznego samorządu. Już 23 czerwca tablica została usunięta przez pracowników samorządowej spółki Grinda. Usunięciu towarzyszyły protesty członków Narodowego Zjednoczenia. Aby zapewnić bezpieczeństwo pracownikom wykonującym zadanie, na miejsce przybyli funkcjonariusze policji. W 2019 r. przemianowano ulicę u podnóża góry Giedymina noszącą imię Kazysa Škirpy — obecnie jest to aleja Trispalvės.
Ustawa o desowietyzacji
Przyjęta przez Sejm ustawa o desowietyzacji weszła w życie w maju 2023 r. Na mocy ustawy ustanowiono zakaz propagowania reżimów totalitarnych, reżimów autorytarnych oraz ich ideologii i powołano Komisję ds. desowietyzacji. Ustawa stworzyła warunki do usuwania z przestrzeni publicznej symboli totalitaryzmu i autorytaryzmu, w tym pomników i innych obiektów użytku publicznego, a także do zmian nazw ulic i placów. „Wznoszone w okresie drugiej okupacji sowieckiej obiekty użytku publicznego dziś odzwierciedlają ideologię komunistyczną, przymusową sowietyzację Litwy, terror, represje, rusyfikację społeczeństwa” — głosi ustawa.
Zgodnie z nią zakazane jest propagowanie reżimów totalitarnych poprzez utrwalanie lub przedstawianie symboli, organizacji oraz osób, jeżeli wiadomo, że działały one lub działają w okupacyjnych strukturach politycznych, wojskowych czy represyjnych. Zgodnie z ustawą decyzje w tych kwestiach ma podejmować Komisja ds. desowietyzacji. Przewodniczącego komisji powołuje Centrum Badań nad Ludobójstwem i Ruchem Oporu Mieszkańców Litwy.
Na początku roku komisja zleciła samorządowi stołecznemu przemianowanie placu Petrasa Cvirki w centrum Wilna oraz ulicy Liudasa Giry. W 2021 r. decyzją władz samorządowych z placu usunięto pomnik litewskiego poety Petrasa Cvirki.
Czytaj więcej: Ostatnie chwile pomnika Cvirki w Wilnie [GALERIA]
