Litewski publicysta i krajoznawca Romualdas Beniušis wystąpił z inicjatywą upamiętnienia tego wydarzenia. Z taką propozycją zwrócił się do wydziału kultury Samorządu Miasta Połągi. Tam przyklaśnięto tej inicjatywie.
Nic nie przypomina o Reymoncie
Dziś w Połądze nic nie przypomina o pobycie tu polskiego pisarza noblisty. – Willa „Olga”, w której Reymont spędził dwa letnie miesiące 1905 r. nazywa się teraz na willa „Gražina”. Ulicy, która jeszcze przed II wojną światową nosiła imię Władysława Reymonta, nadano imię Vytautasa Kernagisa. Uważam, że 120. rocznica pobytu wybitnego pisarza w Połądze jest doskonałą okazją do nagłośnienia i upamiętnienia tego faktu – mówi w rozmowie z „Kurierem Wileńskim” Romualdas Beniušis.
Dodaje, że dzieje nadbałtyckiego kurortu oraz pobyt tu polskiego pisarza w książce pt. „Nadbałtyckie Zakopane. Połąga w czasach Tyszkiewiczów” znakomicie opisała prof. Małgorzata Omilanowska, była minister kultury i dziedzictwa narodowego RP, obecnie dyrektor Zamku Królewskiego w Warszawie, honorowa obywatelka Połągi.
Pracę nad swoim największym dziełem, cyklem „Chłopi”, rozpoczął Reymont w 1902 r. Powieść pochłaniała mu wiele czasu, autor był wciąż niezadowolony z jego formy i nieustannie nanosił poprawki. Ostatni tom pt. „Lato” ukazał się dopiero w 1909 r. W 1924 r. za ten utwór pisarz otrzymał literacką Nagrodę Nobla.
| Fot. domena publiczna
Bałtyckie Zakopane
Władysław Reymont z żoną Aurelią, siostrzenicą Zofią Jakimowiczówną oraz Marią Maciejowską przyjechał do Połągi na początku lipca 1905 r. Wiadomo, że towarzystwo wynajęło pokoje w willi „Olga”.
W liście, datowanym na 2 lipca 1905 r., do szwagra Wincentego Szacsznajdera Reymont pisał: „Siedzimy już od przeszłej środy w Połądze, jest nam nadzwyczajnie. Morze cudowne, wybrzeże olbrzymie, lasy, piaski cieszą, ja robię z taką aktywnością, z jaką dawniej nie robiłem. Dość, że prócz »Chłopów« i inne rzeczy jąłem skrobać”. W kolejnych listach pisał o sprawach finansowych oraz o wrażeniach z pobytu nad Bałtykiem. Zachwycał się pięknem morza, czystym powietrzem i ciszą.
Pisał też o tym, że w Połądze odpoczywa ponad 2 tys. wczasowiczów, wspominał o zorganizowanym przez letników konkursie piękności, który wygrała jego żona Aurelia. W jednym z listów napomknął szwagrowi, że zostanie w Połądze do końca sezonu, do dnia 5 września.
Podczas pobytu nad Bałtykiem Reymont pracował nad III tomem „Chłopów”, pt. „Wiosna”. Poeta i krytyk literacki Tomasz Jodełka-Burzecki oraz literaturoznawczyni Barbara Koc, wydawcy listów Reymonta, ustalili, że w Połądze pisarz pracował także nad opowiadaniami: „Ave Maria”, „Tęsknota”, „Burza”, „Na krawędzi” i zbiorem nowel „Z konstytucyjnych dni”.
Majątek Połąga hrabia Michał Tyszkiewicz kupił od gen. Ksawerego Niesiołowskiego w 1824 r. Tyszkiewiczowie zadbali o rozkwit rybackiej osady. W 1889 r. ukończono budowę molo. W 1897 r. na zlecenie hrabiego Feliksa Tyszkiewicza wzniesiono rodzinną rezydencję (od 1963 r. w dawnym pałacu mieści się Muzeum Bursztynu), francuski architekt krajobrazu Édouard André rozplanował pałacowe ogrody i park.
Połąga stopniowo przekształcała się prawdziwie europejski kurort. Na początku XX w. była jednym z centrów polskiej kultury. Mówiono, że jest to bałtyckie Zakopane. Wypoczywali tu i tworzyli: Henryk Sienkiewicz, Stanisław Ignacy Witkiewicz, Lucjan Rydel, Tadeusz Miciński, malarz Leon Wyczółkowski. Witraże w kościele wykonał słynny warsztat Żeleńskich z Krakowa. Zaprojektował je Stefan Matejko, bratanek Jana.
| Fot. domena publiczna
Mickiewicz odkrywcą litewskiego kurortu
Adam Mickiewicz był jednym z pierwszych turystów odwiedzających Połągę w poszukiwaniu ciszy i słońca. Przeżycia, których nad Bałtykiem doświadczył, utrwalił w „Konradzie Wallenrodzie”. „Na wybrzeżach Połągi,/Gdzie grzmiącymi piersiami białe roztrąca się morze/I z pienistej gardzieli piasku strumienie wylewa” – pisał poeta w powieści historycznej z dziejów litewskich i pruskich.
Tyszkiewiczowie nie zapomnieli o obecności w Połądze wieszcza, Na przełomie XIX i XX w., w miejscu rybackich chatek zaczęto budować wille, dwóm nadano imiona bohaterek Mickiewiczowskich poematów – Aldony i Grażyny. Około 1902 r. ówcześni lokatorzy przemianowali willę „Aldona” w willę „Olga”.
W 2019 r. Romualdas Beniušis publicznie wystąpił z propozycją upamiętnienia 200-lecia pobytu poety nad Bałtykiem. W 2024 r. z okazji obchodów 200-lecia pobytu w Połądze Adama Mickiewicza odsłonięto tam tablicę pamiątkową. Litewskojęzyczna tablica mieści się na ścianie budynku pod nr 35 przy ul. Vytauto, obok zabytkowej drewnianej apteki, jednej z najstarszych budowli miasteczka. Budynek ten stoi w miejscu dworku, w którym wybitny polski poeta się zatrzymał.
Obecnie litewski krajoznawca zapobiega o upamiętnienie w Połądze polskiego pisarza noblisty. Na razie nie wiadomo, kiedy i w jaki sposób zostanie to zrobione.
— Być może dzięki zaangażowaniu Samorządu Miasta Połągi uda się umieścić tablicę pamiątkową na willi, w której zatrzymywał się Władysław Reymont – zauważa Romualdas Beniušis. Dodaje, że ważne jest, żeby fakt pobytu pisarza w Połądze nie poszedł w zapomnienie.
Czytaj więcej: Zwięzła biografia Władysława Reymonta. Pisarz, organista, aktor
Artykuł opublikowany w wydaniu magazynowym „Kuriera Wileńskiego” Nr 25 (70) 21-27/06/2025
