Kanonik wileński ks. Paweł Ksawery Brzostowski nabył majątek Merecz w 1767 r. W swych dobrach powołał chłopską republikę, którą nazwał Rzeczpospolita Pawłowską. Swoiste państwo w państwie liczyło ponad 3 tys. hektarów. Obecnie jest miejscem licznych wycieczek. – Samorząd planuje odbudowę nie samego pałacu, tylko oficyny, ponieważ ten obiekt z całego kompleksu najlepiej się zachował do naszych czasów. Jest to bardzo ważny obiekt historyczny, dlatego chcemy zachować go dla przyszłych pokoleń. Chcemy, aby ten budynek ponownie zaczął funkcjonować. Odnośnie pozostałych obiektów to mamy w planach je zakonserwować i bardziej dostosować dla odwiedzających – wyjaśnia „Kurierowi Wileńskiemu” Paweł Sawiel, starszy specjalista wydziału budownictwa i architektury samorządu rejonu solecznickiego.
Odbudowa oficyny
Oficyna był to obiekt budowlany leżący obok pałacu lub dworu przeznaczony dla służby. Teraz samorząd ogłosił konkurs na projekt dotyczący remontu budynku. – Mamy nadzieję, że w ciągu miesiąca zostanie wyłoniony zwycięzca. Przygotowanie projektu, planuję, potrwa około roku. Na podstawie tego projektu będziemy prowadzili podstawowe prace. Ciężko oszacować, ile czasu potrwają prace, ponieważ bez projektu nie znamy konkretnej jej objętości. Zakładamy, że na realizację projektu będziemy potrzebowali minimum dwa lata. Trzeba pamiętać, że jest to obiekt wpisany na listę dziedzictwa kulturowego i pewne procesy technologiczne wymagają czasu – podkreśla Sawiel.
Na przygotowanie projektu samorząd rejonu solecznickiego przeznaczył 190 tys. euro. Po rekonstrukcji budynek oficyny będzie przeznaczony na działalność kulturalną. – Na razie nie ma końcowej decyzji, do czego konkretnie będzie przeznaczony budynek. Sądzimy, że w czasie szykowania projektu projektanci nam pomogą podjąć odpowiednią decyzję. Na obecnym etapie sądzimy, że obiekt ma służyć do konferencji, warsztatów dla młodzieży, organizacji spotkań. Ma też tam być ekspozycja – oświadcza nasz rozmówca. Remont ma zostać sfinansowany z budżetu samorządu. Samorząd będzie również ubiegał się o środki unijne do pokrycia większości wydatków.
| Fot. Marian Paluszkiewicz
Historia Rzeczpospolitej
Powołana przez ks. Brzostowskiego Rzeczpospolita Pawłowska posiadała własną konstytucję, herb, milicję, pieniądze, parlament, skarb, kasę samopomocy oraz szkołę. Chłopi zostali uczynszowani i otrzymali wolność osobistą. „Poglądy Brzostowskiego dotyczące rozwiązania kwestii chłopskiej można streścić następująco. Ksiądz referendarz piętnował przede wszystkim poddaństwo chłopów i krytykował ustrój folwarczno-pańszczyźniany. Dążył do zamiany stosunków między dworem a wsią. Potępiał m.in. powszechnie praktykowane przez ziemian łamanie umów ze szkodą dla chłopów” – pisze w pracy naukowej „Paweł Brzostowski (1739–1827). Twórca Rzeczpospolitej Pawłowskiej” Janusz Skodlarski z Uniwersytetu Łódzkiego.
Ks. Brzostowski korespondował z ówczesnym królem Polski i wielkim księciem Litwy Stanisławem Augustem Poniatowskim, któremu doradzał zniesienie poddaństwa chłopów w całym kraju. „Niech wam to Bóg nadgradza, a mnie raczy dać sposobność z czasem tak uszczęśliwić cały kraj jak w mc. pan swoich poddanych… czuję w sercu radość, gdy zacny obywatel oświecenia swego na ten koniec używa i powszechności udziela” – pisał w 1775 r. Poniatowski do Brzostowskiego.
Konstytucja Rzeczpospolitej Pawłowskie, czyli „Ustawy stosujące się do dobrego porządku i powinności osiadłych ludzi w dobrach Pawłowie, czyli Mereczu”, ukazała się drukiem w 1771 r. Sejm czteroletni 4 kwietnia 1791 r. zatwierdził oficjalnie istnienie republiki chłopskie oraz jej konstytucję. To oznacza, że konstytucja pawłowska została oficjalnie zatwierdzona wcześniej niż Konstytucja 3 Maja.
| Fot. Marian Paluszkiewicz
Ścieżki i lodownia
W trakcie insurekcji kościuszkowskiej milicja chłopska walczyła po stronie powstania. Ks. Paweł Brzostowski w 1794 r. sprzedał swój majątek i udał się na emigrację. Po kilku latach wrócił na Litwę. Ponownie został proboszczem w Turgielach. Po kilku latach objął parafię w Rukojniach, gdzie w 1827 r. zmarł. W czasie tłumienia powstania listopadowego jego grób został zdewastowany przez wojska carskie.
W 1811 ks. Brzostowski wydał w formie książki „Pawłów od r. 1767 do r. 1795 od jednego domowego przyjaciela opisany”, w której pisał: „Nie moiem to jest dziełem uszczęśliwienie wasze: tak Bóg chciał, a wy na to zasłużyli. Ani się za zyskiem s pracy waszey chciwie ubiegam: biorę to, co mi słusznie podług umowy z wami, należy. Bądźcież wdzięczni Bogu, który na nas łaskawie dotąd iescze pogląda, i bliźnich s pracy waszey wspieraycie: tym sposobem możecie bydź pewnymi, że przy każdey robocie dni wesoło przepędzać będziecie”.
W 2013 r. samorząd rejonu solecznickiego, korzystając ze środków funduszy strukturalnych UE w ramach programu „Rozwoju wsi litewskiej 2007–2013”, na terenie kompleksu pałacowego urządził ścieżki, wybudował parking, ustawił ławki oraz śmietniki. Zostały również zamontowane tablice informacyjne. Kilka lat później odnowiono lodownię.
Czytaj więcej: Ks. Paweł Brzostowski: Człowiek, który nie bał się wolności
