Rok po roku, miesiąc po miesiącu, granica wieku emerytalnego przesuwała się do przodu. W 2026 r. ten proces dobiega końca — osiągamy 65 lat. Punkt, który miał być granicą, od której nie odchodzi się ani w jedną, ani w drugą stronę. Ale czy naprawdę możemy powiedzieć: „To koniec. Dalej nie idziemy? Czy możemy komukolwiek obiecać, że wieku emerytalnego nigdy już nie podniesiemy?” — pyta retorycznie w rozmowie z „Kurierem Wileńskim” prof. Teodoras Medaiskis z Wydziału Ekonomii i Zarządzania Uniwersytetu Wileńskiego.
Matematyka, której nie da się oszukać
Litwa starzeje się szybciej niż wielu z nas chciałoby przyznać. Dziś żyje nas około 2,85 miliona, w wieku produkcyjnym jest 1,83 mln osób, seniorów — 586 tys. To wciąż trzy osoby pracujące na jednego emeryta.
— Wystarczy kilka lat, by ta proporcja zaczęła się chwiać. Wystarczy, że pokolenie wchodzące na rynek pracy będzie mniejsze niż to, które z niego odchodzi. To nie są suche liczby, to ostrzeżenie. Droga do 65 lat była długa i trudna, ale konieczna. Od 1995 r., gdy powstawał system emerytalny, było jasne: jeśli więcej ludzi pracuje, a mniej pobiera świadczenia, emerytury są wyższe, stabilniejsze i bezpieczniejsze. To matematyka, której nie da się oszukać. Dlatego przesuwaliśmy granicę powoli, ostrożnie, żeby ludzie mieli czas przywyknąć. I to działało. Ale Litwa nie jest już krajem młodych. Jesteśmy krajem, który musi walczyć o każdą parę rąk do pracy — tłumaczy prof. Teodoras Medaiskis.
Gdzie tkwi problem?
Profesor podkreśla, że prawdziwy problem zaczyna się w momencie, gdy starsze osoby wciąż są praktycznie odcinane od rynku pracy. Zbyt mało ofert, zbyt mało elastycznych form zatrudnienia, zbyt duże uprzedzenia.
— A przecież to właśnie doświadczenie i wiedza tych ludzi mogą uratować równowagę między pracującymi a emerytami. Bez ich realnej, a nie teoretycznej obecności na rynku pracy, każda rozmowa o podnoszeniu wieku emerytalnego jest nieuczciwa. Musimy działać teraz, nie jutro — mówi ekonomista.
Według profesora pracodawcy muszą zrozumieć, że starszy pracownik to nie problem, to zasób. Państwo powinno wspierać ich zatrudnianie, a sami pracownicy — w każdym wieku — potrzebują możliwości rozwoju, przekwalifikowania i nauki. Jeśli tego nie zrobimy, uprzedza nasz rozmówca, rynek pracy stanie przed murem: coraz więcej emerytów, coraz mniej pracujących, coraz niższe świadczenia. Wtedy nikt nie będzie pytał, czy podnieść wiek emerytalny — pytanie będzie brzmiało: kiedy i o ile.
Zacząć działać już dziś
— Technologia może pomóc, ale nie wyręczy. Rozwój technologii i sztucznej inteligencji daje nadzieję, że mniejsza liczba pracujących utrzyma większą liczbę seniorów. Ale to scenariusz optymistyczny. Odpowiedzialność wymaga przygotowania się również na ten mniej wygodny. Dlatego musimy zacząć działać już dziś. Nie w 2030, nie w 2050. Nie możemy po prostu powiedzieć: „65 lat i koniec”. Bo to byłoby kłamstwo, nawet jeśli wypowiedziane w dobrej wierze. Jeśli kiedyś trzeba będzie podnieść wiek emerytalny — a być może tak będzie — musi to być proces powolny, uczciwy, przewidywalny i jasny. Taki, jak ten, który właśnie kończymy. Musimy stworzyć Litwę, w której starszy pracownik nie jest ciężarem, lecz naturalną częścią rynku pracy. Litwę, w której pokolenia się uzupełniają. Litwę, w której każdy ma swoje miejsce — niezależnie od tego, czy ma 30, 50, czy 67 lat. Bo jeśli nie zbudujemy takiego systemu, żaden system emerytalny nie przetrwa — podkreśla prof. Medaiskis.