Na Litwie trwają uroczystości, upamiętniające 70. rocznicę masowych wywózek zorganizowanych przez okupacyjny reżim sowiecki. Właśnie 14 czerwca 1941 roku, o godzinie 3 w nocy sowieckie NKWD rozpoczęło zakrojoną na szeroką skalę akcję represyjną wobec ludności Litwy zajętej przez ZSRR. W pamięć tamtych tragicznych wydarzeń w niepodległej Litwie jest obchodzony Dzień Żałoby i Nadziei.
Jubileuszowe obchody tragicznej daty na Litwie potrwają przez cały tydzień, a rozpoczęły się w sobotę, 11 czerwca, w Skansenie Ludowym w Rumszyszkach (Rumšiškės) w rejonie kowieńskim, gdzie tragiczną rocznicę zesłań obchodzili „Lapteviečiai” — wspólnota zesłańców nad Morze Łaptiwów. Z żyjącymi świadkami tragicznej historii oraz ich potomkami spotkała się prezydent Dalia Grybauskaitė.
— Zesłaniem próbowano złamać kark narodowi, a pozostałych zastraszyć i zmusić do posłuszeństwa. Plan ten nie wypalił. Naród wykrwawił się, ale pozostał przy życiu oraz stał się bardziej odporny. Litewski naród znosił wagony bydlęce, chłód, głód, niewolniczą pracę, kary i poniżenie, lecz nie wyrzekł się swojej prawdziwej Ojczyzny. Nie poddał się i nie tracił nadziei na powrót, że zobaczy wolną Litwę — prezydent Dalia Grybauskaitė mówiła do zebranych w Rumszyszkach uczestników obchodów tragicznego jubileuszu. W ceremonii tej również wzięli udział przedstawiciele organizacji zesłańców oraz Sejmu i rządu. Uczestnicy spotkania mieli okazję poznać, w jakich warunkach mieszkali zesłańcy, którzy przeżyli hekatombę podczas podróży w wagonach bydlęcych z Litwy na daleką Syberię. Na terenie muzeum w Rumszyszkach wybudowano prowizoryczną ziemiankę, w której za okna służyły bryły lodu wstawione w otwory ścienne. W takich właśnie warunkach zesłańcy musieli przetrwać. Przetrwali daleko nie wszyscy.
W Rumszyszkach wspominano, że w tragicznym czerwcu 1941 roku z domów wypędzano całe rodziny. Ludzie musieli zostawić cały dorobek życia i w wagonach bydlęcych byli wiezieni w głąb Związku Sowieckiego, najczęściej właśnie na daleką Syberię i do Kazachstanu. Szacuje się, że tylko w ciągu pierwszego tygodnia represji wywiezionych zostało około 30 tys. osób, z czego ponad połowa w pierwszych dniach wywózek. Tymczasem w okresie represji sowieckich w latach 1941-1952 z Litwy wywieziono około 132 tys. osób, z czego około 30 tys. zginęło. Ku czci ich pamięci i wszystkich osób, których dotknęły sowieckie represje, w niepodległej Litwie dzień 14 czerwca jest Narodowym Dniem Żałoby.
W tym dniu wspomina się nie tylko ofiary zesłań, ale też tych, których tragiczny los spotkał na ziemi litewskiej. Niektórych z nich los upamiętnia wystawa „Tragedia w Rainiai: żywa pamięć”. Ekspozycja otwarta na placu V. Kudirki w Wilnie, która potrwa do 27 czerwca, opowiada o tragicznym losie ponad 70 więźniów politycznych, którzy w czerwcu 1941 roku zginęli z rąk sowieckich oprawców i ich miejscowych pomocników. Po napaści Niemiec faszystowskich na Związek Sowiecki na Litwie rozpoczęły się masowe egzekucje aresztowanych wcześniej więźniów politycznych. 23 i 24 czerwca w lesie w Rainiai zamordowano w okrutny sposób 76 więźniów politycznych przetrzymywanych w okolicach Telšiai (Telsze). Wspominając o ich tragicznym losie i losie tysięcy innych więźniów, którzy zginęli, nie można nie wspomnieć, że ich sowieccy oprawcy nie tylko wciąż żyją, ale też dobrze się mają, jak na przykład, Petras Raslanas. Zgodnie z wyrokiem litewskiego sądu sprzed kilku lat, 87-letni Petras Raslanas powinien spędzić resztę życia w obozie pracy o zaostrzonym rygorze. Mieszka on w pobliżu Moskwy i jest obywatelem Rosji, która odmówiła wydania Raslanasa Litwie.
O ofiarach i ich oprawcach będą wspominali również uczestnicy dzisiejszych obchodów Dnia Żałoby i Nadziei.
14 czerwca odbędzie się, między innymi, uroczyste posiedzenie Sejmu, którego uczestnicy minutą ciszy uczczą pamięć ofiar zesłań i represji. W Sejmie odbędzie się też konferencja naukowa, której tematem będzie okupacja sowiecka krajów bałtyckich i jej skutki.
W Wileńskiej Katedrze, jak też w wielu świątyniach kraju zostaną odprawione uroczyste nabożeństwa, a przy pomnikach ofiar NKWD na Placu Łukiskim oraz pod memoriałem na dworcu kolejowym w Nowej Wilejce, upamiętniającym pierwsze wywózki, zostaną złożone wieńce. W uroczystościach tych wezmą udział przedstawiciele władz oraz organizacji zesłańców.
PROGRAM OBCHODÓW DNIA ŻAŁOBY I NADZIEI
14 czerwca
9.00-16.00 Wystawa „Kronika przemocy” oraz zwiedzanie Memoriału (ul. Žirmūnų 1F, wystawa potrwa do września)
10.00 -17.00 Zwiedzanie Muzeum Ofiar Ludobójstwa oraz wystawa rysunków dziecięcych „Maluję historię” (ul. Aukų 2)
12.00 Ceremonia wciągnięcia flagi państwowej na maszt (Plac Niepodległości)
12.30 Składanie wieńców pod pomnikami ofiar represji na Placu Łukiskim, pod pomnikiem ofiar Obrońców Wolności oraz pod pomnikiem ofiar Powstania Styczniowego
14.00 Godzina Pamięci przed memoriałem w Nowej Wilejce
16.00 Uroczysty koncert (ul. Didžioji 17/1)
17.30 Uroczyste nabożeństwo w Katedrze Wileńskiej