| Fot. Marian Paluszkiewicz
Wilnianie dawny pałac Radziwiłłów nazywali Kardynalią. A wszystko za sprawą Jerzego Radziwiłła, pierwszego litewskiego kardynała.
Początki dziejów pałacu Radziwiłłów, zwanego Kardynalią, sięgają XVI w. W 1541 r. mieszczący się u zbiegu ulic Zamkowej i Świętojańskiej, należący do Kapituły Wileńskiej budynek wynajęto Mikołajowi Radziwiłłowi, pod warunkiem że dokona w nim gruntownego remontu.
Mikołaj Radziwiłł, zwany Czarnym (1515–1565), brat stryjeczny Barbary Radziwiłłówny i Mikołaja Radziwiłła Rudego, był jedną z najbardziej wpływowych i najbogatszych postaci politycznych Wielkiego Księstwa Litewskiego. Początkowo wyznawca luteranizmu, później został kalwinistą. Za jego życia w pałacu mieścił się zbór kalwiński.
| Fot. Marian Paluszkiewicz
300 lat Kardynalii w rękach Radziwiłłów
Po jego śmierci rezydencję odziedziczyli jego synowie: Mikołaj Krzysztof, zwany Sierotką – słynny podróżnik i kartograf – oraz Jerzy, biskup wileński.
Tomas Venclova tak oto opisuje sylwetkę przyszłego kardynała: „Jerzy Radziwiłł (1556–1600) urodził się w Wilnie w Łukiszkach. Pod wpływem jezuitów porzucił kalwinizm i stał się żarliwym katolikiem. Studiował w Rzymie teologię pod opieką Roberta Bellarmina, poźniej kanonizowanego. Pomógł uzyskać od papieża Grzegorza XIII uprawnienia uniwersyteckie dla kolegium w Wilnie. W 1581 r. zapisał uczelni 8 tys. florenów. Został mianowany biskupem wileńskim oraz krakowskim. W 1583 r. został podniesiony do godności kardynalskiej. Był pierwszym litewskim kardynałem, kolejnym został dopiero w XX w. Vincentas Sladkevičius (1920–2000). Istnieją opinie, że rozważany był nawet jako kandydat na papieża. Założył pierwsze seminarium duchowne w Wilnie, które ulokował w swoim pałacu. Zabraniał przyjmowania do seminarium osób nieznających języka litewskiego. Prowadził surową, wręcz fanatyczną politykę kontrreformacyjną. Palił dzieła protestanckie, m.in. wydaną przez swego ojca Biblię Brzeską, zamykał drukarnie. W swoich poczynaniach naśladował Roberta Bellarmina, który przyczynił się do skazania na stos Giordana Bruna. Był też doskonałym dyplomatą. W 1589 r. pogodził w Pradze króla Zygmunta III Wazę z cesarzem Rudolfem II’’.
Czytaj więcej: Album Wilczyńskiego – najsłynniejszy dokument artystyczny prezentujący Wilno
| Fot. archiwum
Jerzy Radziwiłł zmarł w Rzymie w 1600 r. Pochowany został w kościele II Gesù, czyli kościele Najświętszego Imienia Jezus, gdzie w posadzce znajduje się poświęcona mu marmurowa tablica. Dopiero w 1900 r . rodzina ufundowała pomnik kard. Radziwiłła w bazylice wawelskiej.
Radziwiłłowie zarządzali Kardynalią blisko 300 lat. Ostatnią właścicielką była księżniczka Stefania Radziwiłłówna. Po jej śmierci w 1832 r. pałac stał się własnością jej męża, księcia Ludwika Wittgensteina. W 1849 r. Wittgenstein sprzedał dawną siedzibę Radziwiłłów. Pałac nabył rząd rosyjski na pomieszczenia poczty i telegrafu.
„Przy tej sposobności nadbudowano trzecie piętro oraz obdarto pałac ze wszystkich jego ozdób, tak że dziś z trudnością domyśleć się można jego pierwotnego przeznaczenia, patrząc na tę typowo rosyjska fasadę. Obecnie mieści się tam w dalszym ciągu Poczta, Telegraf i Centrala Telefoniczna” – pisał w 1937 r. w przewodniku krajoznawczym po Winie prof. Juliusz Kłos.
| Fot. Marian Paluszkiewicz
150 abonentów wileńskiego telefonu
Pierwsza centrala telefoniczna zaczęła działać w dawnym pałacu przed 125 laty. W marcu 1896 r. pierwsze aparaty telefoniczne zostały zainstalowane w instytucjach państwowych, urzędach oraz domach zamożnych mieszkańców Wilna. Roczna opłata za linię nie dłuższą niż dwie wiorsty (ok. 2 km) stanowiła 75 rubli. Opłata za każdą kolejną wiorstę – dodatkowo 15 rubli. Na początku było tu zatrudnionych 12 pracowników. Z telefonów korzystało wówczas 150 abonentów.
Siedzibę telegrafu po II wojnie światowej przeniesiono do gmachu przy pl. Katedralnym. Obecnie mieści się tu hotel Kempinski.
W 1944 r., podczas II wojny światowej, Kardynalia została częściowo zniszczona. Po wojnie władze sowieckie nie chciały inwestować w odbudowę pałacu. W 1956 r. dawną rezydencję Radziwiłłów zburzono. W 1979 r. na jej miejscu wzniesiono domy mieszkalne z galerią handlową na parterze, biegnącą wzdłuż ul. Zamkowej (Pilies).
Pod nowymi domami, które nie dodają uroku wileńskiej Starówce, zachowały się gotyckie piwnice z czasów Radziwiłłów: Czarnego, Rudego, Barbary… Piwnice są niezwykle cennym zabytkiem architektonicznym. Odzwierciedlają technikę budowy, plan oraz konstrukcje domów budowanych w stylu gotyckim.
Artykuł opublikowany w wydaniu magazynowym “Kuriera Wileńskiego” nr 14(39) 03-04/04/2021