Brązowe popiersie wieszcza
Kiedy w 1898 r., z okazji setnej rocznicy urodzin Adama Mickiewicza, odsłonięto pomniki poety w Krakowie i Warszawie, Polacy Wilna również rozpoczęli starania o zezwolenie na wzniesienie pomnika. Udało się jedynie w 1899 r. ustawić brązowe popiersie wieszcza w akademickim kościele św. Janów.
Komitet Budowy Pomnika
Wilnianie nie przestali jednak myśleć o pomniku wieszcza. Po wybuchu rewolucji 1905 r. uznano, że nadszedł odpowiedni czas na budowę pomnika. Do realizacji zamiaru nie doszło z powodu nieprzychylnego nastawienia lokalnych władz rosyjskich. Sprawa ucichła do 1921 r. Wtedy powołano Komitet Budowy Pomnika na czele z prof. Ferdynandem Ruszczycem. W 1924 r. kierownictwo komitetu przejął gen. Lucjan Żeligowski, wielki entuzjasta budowy pomnika. Polski rzeźbiarz Zbigniew Pronaszko zgłosił gotowy projekt pomnika Mickiewicza. Artysta nadał monumentowi formę kubistyczną. Tymczasowa wersja pomnika, wysokości 12,5 m, powstała z drewna. Zaszokowani nowoczesną formą pomnika wilnianie nie wyrazili zgody na jego przyjęcie.
| Fot. domena publiczna
Projekt Kuny
W 1931 r. komitet zaproponował realizację pomnika według projektu rzeźbiarza Henryka Kuny. Adam Mickiewicz miał zostać przedstawiony jako pielgrzym patrzący w dal. Odlana z brązu 6-metrowa postać wieszcza miała stanąć na 13-metrowym granitowym cokole. Na czterech jego ścianach miało się znajdować 12 płaskorzeźb przedstawiających sceny z „Dziadów”.
Czytaj więcej: Niezrealizowane wizje architektów wileńskich – pomniki Adama Mickiewicza
| Fot. Marian Paluszkiewicz
Porzucił judaizm
Henryk Kuna (1879–1945) urodził się w Warszawie w ortodoksyjnej rodzinie żydowskiej. „W wyniku zainteresowania rzeźbiarstwem porzucił judaizm, który zabrania przedstawiania postaci ludzi i zwierząt, w 1915. r. przyjął wiarę katolicką” — pisze prof. Tomas Venclova. Kuna studiował w Krakowie i Paryżu, był jednym z założycieli Stowarzyszenia Artystów Polskich „Rytm”. W latach 1932–1939 był profesorem Wydziału Sztuk Pięknych Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie.
Profesor USB
Do pracy na Wydziale Sztuk Pięknych USB Kunę zaprosił Ferdynand Ruszczyc, inicjator otwarcia wydziału oraz dziekan. Wśród wykładowców było wielu wybitnych artystów i pedagogów, m.in.: Bolesław Bałzukiewicz, Zbigniew Pronaszko, Ludomir Sleńdziński, Jan Bułhak, Juliusz Kłos. Wydział przetrwał do 1940 r. W 1945 r. przeniósł się do nowej siedziby na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika. Po wojnie uczelnia toruńska stała się kontynuatorem tradycji USB.
Niedokończone dzieło
Od 1931 r. Henryk Kuna pracował nad pomnikiem Adama Mickiewicza dla Wilna. Rozważano dwa rozwiązania lokalizacji pomnika. W pierwszym, miałby on stanąć pośrodku placu Elizy Orzeszkowej (obecnie Vinco Kudirkos), w drugim — na ulicy Mickiewicza (obecnie Giedymino), frontem do katedry. Prace nad pomnikiem szły jednak bardzo wolno. Dopiero w 1939 r. odlany w brązie pomnik zamierzano sprowadzić z Warszawy. Zabrakło jednak poważnej kwoty na transport. Na jej zebranie i dokończenie dzieła Kuny nie starczyło czasu — wybuchła II wojna światowa. W 1939 r. hitlerowcy zniszczyli w Warszawie odlany w brązie posąg i uzyskany w ten sposób metal wywieźli do fabryki zbrojeniowej.
| Fot. domena publiczna
Wrócono do tematu pomnika
Rimantas Šalna, były dyrektor wileńskiego Muzeum Adama Mickiewicza, zauważa, że ponownie do tematu wzniesienia pomnika poety wrócono w 1955 r.
— Był to rok bogaty w wydarzenia poświęcone postaci wieszcza. Z okazji setnej rocznicy śmierci poety wznowiona została działalność wileńskiego Muzeum Adama Mickiewicza, otwarto Bibliotekę Publiczną im. Adama Mickiewicza w Wilnie. W 1955 r. przypomniano też o niezrealizowanych projektach pomnika w Wilnie. Co prawda, pomnik poety został odsłonięty dopiero w roku 1984, ale pierwsze po wojnie kroki zostały poczynione akurat wtedy — opowiada Šalna w rozmowie z „Kurierem Wileńskim”.
Czytaj więcej: Wileńskie Muzeum Adama Mickiewicza wzbogaciło się o nowe eksponaty
Płaskorzeźby
Pomnik Adama Mickiewicza stanął na placyku pomiędzy kościołem św. Anny i bernardyńskim. Uroczyste odsłonięcie granitowego monumentu o wysokości 4,5 m odbyło się 18 kwietnia 1984 r. W założeniu autora projektu, Gediminasa Jokūbonisa, u stóp Mickiewicza miało się znaleźć sześć płaskorzeźb z niezrealizowanego do końca przedwojennego pomnika dłuta Kuny. Przedstawiały one nie tylko sceny z „Dziadów”, ale też zawierały treści religijne. Ówczesne władze nie wyraziły zgody na przeniesienie granitowych płyt z placyku przy Instytucie Sztuk Pięknych (obecnie ASP), gdzie leżały od ponad pół wieku. Jokūbonis jednak stale zabiegał o umieszczenie płaskorzeźb przy pomniku. Stało się to dopiero dziesięć lat później. Dzieła dwóch rzeźbiarzy odtąd tworzą jedną całość.
Czytaj więcej: Wileńskie ślady polskich romantyków: Adam Mickiewicz
Dorobek artystyczny Kuny
W okresie okupacji hitlerowskiej Kuna ukrywał się w Warszawie i innych miejscowościach. W 1945 r. został mianowany profesorem rzeźby na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu, ale podczas wojny podupadł na zdrowiu i nie mógł już podjąć pracy. Został pochowany na cmentarzu przy ul. św. Jerzego w Toruniu, w 1951 r. jego szczątki przeniesiono na cmentarz Stare Powązki w Warszawie. Jedną z jego rzeźb – „Rytm” można obejrzeć w parku Skaryszewskim w Warszawie. W 1938 r. w parku Praskim odsłonięto pomnik Elizy Orzeszkowej jego autorstwa. Siódma płaskorzeźba do wileńskiego pomnika wieszcza znajduje się obecnie w parku Radziejowicach. W Rzymie przy Viale Maresciallo Pilsudski odsłonięto w 1937 r. popiersie marszałka Piłsudskiego autorstwa Henryka Kuny.
