Ilona Lewandowska: W ubiegłym tygodniu w Janowie otrzymała Pani Nagrodę Literacką im. Grigorija Kanovičiusa za książkę „Jehudit. Życie mogło być takie piękne”, która opowiada o losach Judit (Dity) Zupavičienė-Sperlingienė — Żydówki, która przeżyła Holocaust na Litwie i Polki — Hanny Strużanowskiej- Balsienė, której matka ukrywała zagrożonych Żydów. Co oznacza dla Pani ta nagroda?
Aneta Anra: Nagroda im. Grigorija Kanovičiusa jest dla mnie ważna przede wszystkim ze względu na postać samego pisarza. Moja znajomość z Kanovičiusem jest długa, choć niestety jednostronna i na odległość — poprzez jego twórczość. Jeszcze jako uczennica często chodziłam na oparty na powieści tego autora spektakl „Uśmiechnij się do nas Panie”, który był wystawiany w Akademickim Teatrze Dramatycznym, a w obsadzie byli Vytautas Šapranauskas i Vytautas Grigolis… Widziałam ten spektakl wiele razy, zdarzało się, że nie miałam pieniędzy na bilet, więc przemykałam dopiero na drugą część z publicznością, która wracała po przerwie na papierosa… Już wówczas bardzo podziwiałam twórczość tego pisarza. Ważny jest dla mnie również fakt, że Kanovičius pochodzi z Janowa, tak jak Julius Zupavičius, mąż bohaterki mojej dokumentalnej opowieści, Dity. Kanovičius opowiadał, że kiedy po wojnie wrócił do rodzinnego miasta (przeżył Holokaust, uciekł z Litwy w momencie wybuchu wojny), zaniemówił, bo w Janowie nie pozostał ani jeden Żyd. Wśród tych, których już nie było, był także Julius, zamordowany w IX Forcie w Kownie, ponieważ nie zdradził kryjówek dzieci z getta podczas hitlerowskiej „dziecięcej akcji”. Kiedy powiedziałem o nagrodzie Dicie (bohaterka mojej książki nadal żyje, niedawno skończyła 100 lat), natychmiast poprosiła mnie, abym wspomniała o Juliusie w swoim przemówieniu i abym powiedziała, że jest wdzięczna losowi za to, że mnie poznała, bo dzięki temu świat pozna jej historię …
Czytaj więcej: Międzynarodowy Dzień Pamięci o Ofiarach Holokaustu
— Z jakim odbiorem czytelników spotkała się książka? Czy litewscy czytelnicy chcą opowieści o Holokauście i nielitewskich bohaterach?
— Tak, książka ta spotkała się z dużym zainteresowaniem. Może nawet było to zaskakujące, bo kiedy się ukazała, wydawcy nie planowali nawet prezentacji. Pomyślałam wtedy — no tak to już jest, nikt tej książki nie zauważy… W końcu sama zorganizowałam prezentację w Narodowej Galerii Sztuki, osobiście zaprosiłem wiele osób, zarówno intelektualistów, artystów, jak i historyków i wiadomość się rozeszła. Ukazały się cztery znakomite recenzje książki (w tym jedna autorstwa Tomasa Venclovy), byłam zapraszana na prezentacje do innych miast, bibliotek, na spotkania z gimnazjalistami, brałam także udział w kilku dyskusjach. Myślę, że w naszym kraju jest ogromne zapotrzebowanie na książki o Holokauście. Świadczy o tym sukces książki. Moja książka niczego nie ocenia, nie wyciągam wniosków. Nie jestem historykiem, więc chciałem stworzyć opowieść z osobistej perspektywy. Najważniejsze dla mnie było przekazanie doświadczenia Dity, Żydówki, która przeżyła getto w Kownie, Marsz Śmierci, obóz koncentracyjny Stutthof, oraz doświadczenia pani Hanny — w czasie wojny małej dziewczynki, której rodzina ratowała Żydów. Przekazuję również moje własne emocje, myśli i doświadczenia podczas słuchania tych historii.
— Jakie ma Pani dalsze plany związane z książką?
— Pod koniec września wezmę udział w „Forum Kultury Litwaków” organizowanym przez Kowno — Europejską Stolicę Kultury. Przedstawię prezentację i wezmę udział w dyskusji. Będę też jeździć do bibliotek w innych miastach.
Czytaj więcej: III Światowy Kongres Litwaków
— Myśli Pani o tłumaczeniu książki na inne języki? Może na polski?
— Przekład na inne języki to oczywiście spełnienie mojego wielkiego marzenia. Na razie fragmenty książki zostały przetłumaczone na język polski i angielski, co zostało sfinansowane przez Instytut Kultury Litewskiej. Na język polski część książki przełożyła Paulina Ciucka. Teraz najważniejsze jest więc zainteresowanie książką wydawców w Polsce… Gdyby tak się stało, byłabym najszczęśliwszą osobą na świecie. Byłoby to również o wiele bliżej spełnienia marzenia Dity, by jej historię mógł poznać cały świat…
