Nazwa dzielnicy
— Zwierzyniec od XVI w. należał do Radziwiłłów, którzy mieli tu rezerwat przeznaczony na polowania. W lesie trzymano żubry, łosie i inną zwierzynę — stąd nazwa miejsca. Las rósł tu jeszcze w XIX w. W 1893 r. ówczesny właściciel Zwierzyńca kupiec Martinson podzielił cały ten obszar na działki, które zaczął sprzedawać wilnianom — opowiada „Kurierowi Wileńskiemu” historyk Paweł Giedroyć.
Wtedy pojawiły się tu pierwsze drewniane i murowane domy oraz domki letniskowe. W 1901 r. przedmieście mieszczące się na prawym brzegu Wilii dołączono do miasta. Obecnie Zwierzyniec jest prestiżową dzielnicą Wilna. Jego główna arteria, ul. Adama Mickiewicza (A. Mickevičiaus g.) jest przedłużeniem alei Giedymina.
Czytaj więcej: Pływanie po Wilii. Statki, katamarany i kajaki czekają na pasażerów
Spadek po panowaniu Rosjan
Pierwszy most łączący Zwierzyniec z aleją Giedymina, wówczas prospektem św. Gieorgija, zbudowano w 1892 r. Obecny żelazny most z kamiennymi podporami pochodzi z 1906 r. Przy moście Zwierzynieckim wznosi się wybudowana w 1903 r. cerkiew Znamieńska.
— Jej bizantyjskie kopuły zamykające panoramę alei Giedymina są jakby przeciwstawione katedrze, stojącej przy drugim końcu alei — zaznacza rozmówca.
Prawosławna świątynia została zbudowana na pewnej wyniosłości, aby była widoczna na całej długości prospektu św. Gieorgija. Cerkiew to spadek po panowaniu Rosjan po powstaniu styczniowym. U wylotu ulicy Stanisława Moniuszki (S. Moniuškos g.) znajduje się miniaturowa, biała cerkiewka św. Katarzyny. Cerkiew poświęcona czci św. męczennicy Katarzyny, zbudowana została w 1872 r. Fundatorem był ówczesny generał-gubernator Wilna Aleksander Potapow, który wzniósł świątynię chcąc uczcić pamięć swej żony Jekateriny Potapowej.
Wileńska kienesa
Nieco na południe od ul. Adama Mickiewicza przy ul Liubarto mieści się kienesa. Jedyną w Wilnie świątynię karaimską wzniesiono w 1922 r.
Czytaj więcej: Rok 2022 został ogłoszony Rokiem Karaimów Litewskich
| Fot. Marian Paluszkiewicz
Pierwsza msza
W listopadzie 1922 r. w kościele pw. Niepokalanego Poczęcia NMP odbyła się pierwsza msza. Co prawda, budowa kościoła jeszcze nie była wtedy całkowicie ukończona.W 1907 r. władze Wilna przekazały ziemię pod budowę kościoła. Zaprojektowanie świątyni powierzono architektowi Wacławowi Michniewiczowi. W dwa lata później projekt był gotowy, a w 1911 r. rozpoczęto prace przy budowie kościoła. Kierował nimi proboszcz kościoła św. Rafała Jan Adamowicz, jako że nowy kościół miał powstać na terenie tej parafii.
W 1914 r. wybudowano ściany kościoła, a dalsze prace przerwał wybuch I wojny światowej.
W 1923 r. biskup Jerzy Matulewicz podzielił dotychczasową parafię św. Rafała, utworzył nową parafię Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny. Wznowiono też prace przy budowie kościoła. Do 1925 r. wymurowano sklepienia, otynkowano i pobielono ściany. Kryzys gospodarczy z lat 1929–1930 i ogólne trudności finansowe spowodowały, iż nie udało się ukończyć budowy kościoła — nie zostały wybudowane wieże i kopuła na skrzyżowaniu naw, jak przewidywał projekt Michniewicza. Podczas II wojny światowej kościół był czynny bez przerwy.
Poświęcenie kościoła
W 1956 r. biskup Julijonas Steponavičius konsekrował kościół. W dwa lata później przeprowadzono jego remont. W latach 1969–1990, za probostwa ks. Stanisława Lidysa wyposażono kościół w główny ołtarz i witrażowe obrazy św. Kazimierza, św. Cecylii i bł. Jerzego Matulewicza. Uporządkowano też teren wokół kościoła. W 1994 r. arcybiskup wileński i późniejszy kardynał, Audrys Bačkis powierzył Księżom Marianom opiekę duszpasterską nad parafią Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny. W latach 1994-2004 zamontowano witraże z tajemnicami różańcowymi oraz wyremontowano pomieszczenia pomocnicze i system grzewczy. Msze św. w kościele odprawiane są po polsku i po litewsku.
Budowla bazylikowa
Kościół Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny jest budowlą bazylikową, trójnawową, z transeptem, wzniesioną w stylu neoromańskim na planie krzyża łacińskiego o długości 50 m, szerokości 32 m. Wysokość nawy głównej wynosi 23 m. Fasadę z trójkątnym szczytem flankują dwie niedokończone, niezadaszone wieże. Fasada góruje nad dachami wież. W bocznej fasadzie znajduje się m.in. kopia rzeźby św. Jacka dłuta Bolesława Bałzukiewicza. Wnętrze kościoła, przedzielone rzędami potężnych kolumn, jest typowo romańskie. W ołtarzu głównym znajduje się wielofiguralna rzeźba z białego marmuru przedstawiająca Ostatnią Wieczerzę, wzorowana na znanym obrazie Leonarda da Vinci. Powyżej są umieszczone marmurowe płaskorzeźby wileńskich kościołów. W ołtarzach transeptu umieszczone są kopie obrazów Madonny — Ostrobramskiej i Częstochowskiej. Okna zdobią witraże. Podstawowy materiał budulcowy stanowiła żółta cegła.
Mieszkańcy dostarczali budulec
Na terytorium rezerwatu przyrody Karolinek, wzdłuż obecnej ul. Teodora Narbutta (Teodoro Narbuto g.) biegła kiedyś brukowana wąska droga, która prowadziła do Zwierzyńca. Mieszkańcy pobliskich terenów opowiadają, że w 20. latach ub. wieku tą drogą ze Smolnicy i okolicznych miejscowości dostarczano cegły z tamtejszej cegielni przeznaczone na budowę zwierzynieckiego kościoła.
— Dostarczano też kamienie potrzebne głównie do budowy fundamentów. Wozami przywozili je mieszkańcy okolicznych wsi — Smolnicy, Wirszuliszek, Zameczka — dodaje Paweł Giedroyć.
| Fot. domena publiczna
Autor projektu
Warto jeszcze wrócić do sylwetki autora projektu kościoła na Zwierzyńcu. Polski inżynier i architekt znany jest głównie z licznych projektów kościołów, m.in. kościoła św. Michała Archanioła w Oszmianie, kościoła Trójcy Świętej w Widzach i kościoła św. Antoniego Padewskiego w Birsztanach. Poza tym Michniewicz zaprojektował między innymi Teatr na Pohulance (wspólnie z Aleksandrem Parczewskim), rynek pod Halą w Wilnie. Pochowany został w Żejmach (miasteczko w okręgu kowieńskim) w kościele swojego projektu, przed którym stoi też jego pomnik.
Czytaj więcej: Litwa/ Teatr na Pohulance obchodzi 100-lecie powstania
