Tablica w dwóch językach, polskim i estońskim, znajduje się przy Muzeum Morskim, przy ul. Pikk 70. Jej polski tekst: „15 września 1939 r. na skutek nacisku Rzeszy Niemieckiej internowany został w Tallinie okręt podwodny polskiej Marynarki Wojennej ORP »Orzeł«, dowodzony przez kpt. mar. Jana Grudzińskiego. Rozbrojony okręt w nocy 17/18 września 1939 r. wsławił się brawurową ucieczką do Wielkiej Brytanii, skąd kontynuował walkę na morzu. Wydarzenia te stały się pretekstem do utworzenia na terenie Estonii sowieckich baz wojskowych, a następnie inkorporacji w skład Związku Sowieckiego. W hołdzie bohaterskim marynarzom ORP »Orzeł« — rodacy”.
Jest też i druga tablica poświęcona temu wydarzeniu. Znajduje się ona w porcie wojskowym (teren zamknięty), obok nabrzeża, gdzie stał i skąd okręt wypłynął. Na tablicy znajduje się następujący tekst: „W Porcie Minowym przycumowany był Polski wojenny okręt podwodny »Orzeł«. Internowany 15 września 1939 r. Uciekł 18 września 1939 r.”.
W Tallinie znajduje się również tablica poświęcona Marii Kruszewskiej — żonie gen. J. Laidonera, dowódcy armii estońskiej — z napisem: „Tu w latach 1923-1940 mieszkała nasza rodaczka Maria z d. Skarbek-Kruszewska, małżonka generała Johana Laidonera, dowódcy Wojsk Estonii w wojnie wyzwoleńczej (1918-1920), męża stanu i dyplomaty. Jej pamięci tablicę tę poświęcają Polacy z Kraju”. W Muzeum gen. Laidonera znajduje się również ekspozycja polska.
W Domu Bractwa Czarnogłowych (Mustpeade Maja) przy ulicy Pikk 26 w Tallinie, na jego frontowej ścianie, wśród rycerzy walczących podczas turnieju oraz postaci zasłużonych dla bractw znajduje się płaskorzeźba króla Zygmunta III Wazy i jego małżonki Anny.
Na tzw. Poolamägi (Polskiej Górce), miejscu po cmentarzu katolickim, którego znaczną część stanowiły groby Polaków, przy ul. Staadioni, na drewnianym krzyżu umieszczono tablicę z napisem: „Ofiarom profanacji 3.11.1990”. Sam cmentarz został zniszczony po II wojnie światowej.
Dalej, przy nabrzeżu portowym stoi zabytkowy lodołamacz „Suur Tõll” zbudowany w roku 1914 w Szczecinie. Wewnątrz jednostki pływającej znajduje się ciekawa ekspozycja. Całość jest filią Muzeum Morskiego.
20 sierpnia 2010 r., na placu Wolności w Tallinie, w związku z obchodzonym Rokiem Chopinowskim została odsłonięta ławka Fryderyka Chopina. Znajduje się na niej następujący napis: „Z okazji dwusetnej rocznicy urodzin kompozytora dla miasta Tallina — Ambasada Polska”. W tym samym roku i w tym samym miejscu odsłonięto tam również pomnik — Kamień Solidarności.
W Muzeum Wojny odsłonięto tablicę Marszałka J. Piłsudskiego z napisem: „Marszałek Józef Piłsudski ur. 5.12.1867 r., zm. 12.05.1935 r. Jeden z twórców niepodległej Polski. Naczelnik Państwa i Naczelny Wódz (1918-1922), Szef Sztabu Generalnego (1922-1923), Minister Spraw Wojskowych oraz Generalny, Inspektor Sił Zbrojnych (1926-1935), Premier Rządu (1926-1928, 1930), Przyjaciel Estonii i Narodu estońskiego, Współtwórca polsko-estońskiej współpracy wojskowej, Kawaler najwyższych estońskich odznaczeń: Krzyża Wolności klasy I pierwszego stopnia (1922), Krzyża Wolności klasy III pierwszego stopnia (1925) i Orderu Krzyża z Orłem i Mieczami klasy I (1930)”.
Czytaj więcej: „Czcimy symbol naszej niepodległości”. Obchody 155. urodzin Józefa Piłsudskiego
Liczne Polonica znajdują się również w Tartu (dawnym Dorpacie), położonym w południowej części Estonii. Jest tam m.in. tablica poświęcona pamięci prezydenta Władysława Raczkiewicza wmurowana w budynku Wydziału Prawa Uniwersytetu w Tartu, odsłonięta w dniu 9 lutego 2010 r. z okazji 125. rocznicy jego urodzin — z napisem: „Władysław Raczkiewicz 1939-1947 Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej. 1909-1911 student prawa Uniwersytetu w Tartu”.
W Tartu jest również tablica pamiątkowa poświęcona królowi Stefanowi Batoremu wmurowana w ścianę gmachu uniwersytetu, odsłonięta w dniu 9 maja 2005 r. Znajduje się na niej napis: „Stefanowi Batoremu, Królowi Polski i Wielkiemu Księciu Litewskiemu, który po zwycięskiej wojnie z Moskwą o Inflanty (1579-1582) obdarzył Tartu w roku 1583 przywilejami oraz nadał mu prawo używania biało-czerwonych barw. Ufundowane przez króla Stefana Batorego Kolegium Jezuickie zapoczątkowało uniwersytecką świetność miasta. W latach 1802-1918, będąc siedzibą Alma Mater Dorpatensis, było miejscem studiów i pracy naukowej ponad 2 300 Polaków. Ambasada Rzeczypospolitej Polskiej w Tallinie Tartu, 3 maja 2005 r.”
Czytaj więcej: Król Batory patronuje polskiemu gimnazjum w Ławaryszkach
Na tamtejszym zaś cmentarzu „Vana Jaani”, w tzw. Kwaterze Polskiej, znajduje się miejsce pochówku Polaków zmarłych tam w XVIII i XIX wieku w trakcie odbywania studiów na Uniwersytecie Dorpackim.
Kolejne Polonica znajdują się w miejscowości Laiuse. Jest tam tablica, odsłonięta 19 lipca 2003 r., w trzech językach: polskim, estońskim i angielskim poświęcona wygranej wojnie z Moskwą. Na tablicy czytamy: „Polski okres w Laiuse (1582-1622). Po wygranej wojnie z Moskwą (1579-1582) Rzeczpospolita przejęła Inflanty podejmując trud odbudowy zniszczonych wojną ziem. W roku 1582 zamek w Laiuse stał się siedzibą najdalej na północ wysuniętego starostwa państwa polsko-litewskiego, Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Z inicjatywy starosty Laiuse, Andrzeja Orzechowskiego, zostały odbudowane zabudowania zamku Laiuse. Na podgrodziu ponownie wyrosła osada, w której zamieszkało ponad 200 mieszkańców. Pośrodku osady stał mały drewniany kościółek, naprzeciwko którego mieściła się plebania. Świadczą o tym zachowane dokumenty historyczne — rejestry królewskie. Starostwo w Laiuse obejmowało ziemie obecnych gmin Jõgeva, Torma, Avinurme i Lohusuu. W 1583 roku, po zawarciu rozejmu pomiędzy Rosją i Szwecją, na ziemiach tych na krótko zapanował spokój. W należącej do Polski części Inflant panowało zainteresowanie szybkim przyrostem ludności i chętnie przyjmowano zbiegłych chłopów z północnej, należącej do Szwecji Estonii. Warunki bytowe chłopów pracujących w należących do państwa folwarkach oraz na ziemiach będących w posiadaniu Kościoła katolickiego były o wiele korzystniejsze niż ich współbraci we włościach prywatnych. Prowadzona przez Szwecję i Polskę w 1600 roku wojna objęła również Inflanty i jesienią tego samego roku wojska szwedzkie okrążyły zamek w Laiuse. Okrążenie trwało 4 tygodnie i dopiero po śmierci ciężko chorego starosty Orzechowskiego, stacjonujący w zamku garnizon skapitulował. Po roku zamek znów znalazł się w rękach Polaków i pozostał siedzibą starostwa do zimy roku 1622, kiedy to Laiuse i całe Inflanty znalazły się pod panowaniem Szwecji. Tablica ta została odsłonięta w dniu 19 lipca 2003 r. podczas Dnia Polskiego obchodzonego na zamku w Laiuse. Organizatorami obchodów była Ambasada Polska w Estonii i władze województwa Jõgeva”.
Tablica poświęcona pamięci Marii Kruszewskiej znajduje się w Haapsalu. Została uroczyście odsłonięta w dniu 19 lipca 2005 r. na ścianie domu przy ul. Jaama 7, w którym w latach 1963-1975 mieszkała Maria Kruszewska. Tablica została ufundowana przez Radę Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa. Na tablicy znajduje się napis: „Marii Skarbek-Kruszewskiej-Laidoner, małżonce naczelnego dowódcy sił zbrojnych Estonii, która po długiej niewoli w Rosji żyła w tym domu w latach 1963-1975. Ambasada Rzeczypospolitej Polskiej w Estonii, Urząd Miejski w Haapsalu, Towarzystwo im. Gen. Johana Laidonera”.
| Fot. Leszek Wątróbski
Na wzgórzu zamkowym, w miejscowości Rakvere, znajduje się pomnik tura. Na postumencie pomnika są napisy w kilku językach, m.in. polskim, przypominając o XVII-wiecznej historii miasteczka. Napis polski: „1602-1605 Gród należał do Rzeczypospolitej Obojga Narodów”.
W Rakvere znajduje się też druga tablica pamiątkowa poświęcona pamięci prof. historii Stanisława Herbsta. Na wmurowanej pamiątkowej tablicy w głaz znajdującym się w parku, odsłoniętym w dniu 17 grudnia 2008 r., wyryto: „Profesor historii Stanisław Herbst — 12.07.1907 — Rakvere — 24.06.1973 — Warszawa – Eesti on alati mu Südames”.
W miasteczku Valga odsłonięto w dniu 15 czerwca 2002 r. tablicę pamiątkową w trzech językach: polskim, estońskim i węgierskim, ufundowaną przez Radę Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa. Znajduje się na niej napis: „W hołdzie Stefanowi Batoremu, Królowi Polski, Wielkiemu Księciu Litewskiemu i Księciu Siedmiogrodu, który w 1584 roku nadał Valdze prawa miejskie”.
W Narvie odsłonięto popiersie Fryderyka Chopina, dłuta Karola Badyna, ufundowane przez miłośnika muzyki Chopina i głównego sponsora Konkursu Chopinowskiego dla Młodych Pianistów w Narvie, Mirosława Pieńkowskiego w roku 2008, przekazane tamtejszej szkole muzycznej.
Ostatnie znane mi miejsce pamięci związane z Polską i Polakami w Estonii znajduje się w miejscowości Kalevi-Liiva. Jest to miejsce martyrologii obywateli Polski, Czechosłowacji i Niemiec narodowości żydowskiej. W latach 1942-1943 rozstrzelano tam prawie 6 tys. osób, a w 60. rocznicę tych wydarzeń, 10 maja 2002 r., odsłonięto tablicę informacyjną w języku estońskim i angielskim.
Czytaj więcej: Naszym celem jest odbudowa jedności Rzeczypospolitej
Leszek Wątróbski