Tarczyca nie boli, ale niedobór wydzielanych przez nią hormonów może być przyczyną wielu nieprzyjemnych dolegliwości. Mogą objawiać się wiecznym zmęczeniem, drażliwością, sennością, suchością skóry, brakiem humoru i ciągłym głodem. Do częstych symptomów należą również obrzęki, nadwaga. Nie dajmy więc sobie wmówić, że to normalne, bo inni też tak mają. Jeśli wyczujemy guzki w obrębie szyi — zbadajmy tarczycę!
Tarczyca to gruczoł niezwykle istotny dla prawidłowego funkcjonowania całego organizmu. Hormony produkowane przez tarczycę są potrzebne dla każdej komórki naszego ciała.
O konsultację medyczną poprosiliśmy Irenę Cadkienė, lekarza rodzinnego w przychodni Centro Poliklinika w Wilnie.
Brenda Mazur: Co to jest tarczyca?
Irena Cadkienė: Tarczyca jest to gruczoł wydzielający do krwi hormony. Niewiele waży — jej waga nie przekracza 30 gramów, ma wielkość niedużego motyla i kształtem trochę go nawet przypomina, bo składa się z dwóch płatów połączonych ze sobą. I mimo tych niepozornych rozmiarów pełni ogromną rolę w organizmie. Tarczyca zlokalizowana jest z przodu szyi, tuż pod krtanią. Zadaniem tarczycy jest produkcja hormonów tarczycowych, tj. tyroksyny (T4) i trójjodotyroniny (T3).
Hormony te są odpowiedzialne za regulację wielu procesów metabolicznych w naszym organizmie, regulują przemiany energetyczne oraz wpływają na procesy termogenezy, czyli wytwarzania ciepła i utrzymywania prawidłowej temperatury ciała, odpowiadają za prawidłową przemianę materii.
Czynność tarczycy jest kontrolowana przez przysadkę mózgową, która uwalnia hormon tyreotropowy (TSH) pobudzający tarczycę do produkcji hormonów T3 i T4. Do produkcji hormonów niezbędny jest jod.
Czytaj więcej: Wilnianie będą mogli odebrać tabletki jodku potasu
Na co może chorować tarczyca?
Do najczęstszych chorób tarczycy należą choroby związane z nieprawidłową produkcją hormonów przez tarczycę, czyli nadczynność tarczycy i niedoczynność tarczycy. Niedoczynność tarczycy polega na niedostatecznej produkcji hormonów przez tarczycę, natomiast jej nadczynność odwrotnie — polega na nadmiernej produkcji hormonów. Najczęstszą przyczyną niedoczynności tarczycy jest choroba Hashimoto, czyli przewlekłe zapalenie tarczycy podczas którego układ odpornościowy produkuje przeciwciała, które niszczą komórki tarczycy, co powoduje w konsekwencji zbyt małą produkcję hormonów i jej niedoczynność.
Najczęstszą przyczynę nadczynności tarczycy stanowi choroba Gravesa i Basedowa, w której nieprawidłowe działanie układu odpornościowego pobudza tarczycę do nadmiernej produkcji hormonów.
Inne choroby tarczycy to wole, czyli powiększenie tarczycy, w którym mogą występować guzki tarczycy. Ale bywa też tak, że wola nie widać, a pojawiają się objawy sugerujące o ucisku tarczycy na sąsiednie narządy. Te objawy to: duszność, ucisk, trudności w przełykaniu. Są też nowotwory tarczycy, także złośliwe, czyli rak tarczycy. Występować też może zapalenie tarczycy.
| Fot. Freepik.com
Jakie badania trzeba wykonać, aby wykryć schorzenia tarczycy?
Ze swoimi niepokojami zazwyczaj trafiamy do lekarza rodzinnego, który po przeprowadzonym wywiadzie z pacjentem i przedstawieniu przez niego dolegliwości, podejrzewając chorą tarczycę, skieruje na podstawowe badania. Podstawowy zestaw to badania krwi: TSH, FT3 i FT4 oraz USG tarczycy.
Badania krwi TSH warto wykonać zawsze, gdy przez dłuższy czas mamy gorsze samopoczucie. To samopoczucie musi sam w sobie każdy określić, na czym to polega i dokładnie wyjaśnić lekarzowi. Ponadto badania te należy wykonać w razie ujawnienia podwyższonego poziomu cholesterolu lub problemów z utrzymaniem wagi ciała. USG tarczycy należy wykonać ponadto zawsze wtedy, gdy wyczujemy jakąś nieprawidłową strukturę lub guzek na szyi. Gdy lekarz rodzinny stwierdzi nieprawidłowości, dalsza diagnostyka prowadzona jest w poradniach chorób tarczycy lub poradniach endokrynologicznych. Tam przeprowadzone będą szczegółowe badania i ustalona linia leczenia.
Jakie są objawy chorej tarczycy?
Najczęstsze objawy niedoczynności tarczycy to m.in. senność, permanentne zmęczenie, zaparcia, zaburzenia miesiączkowania, niekontrolowany przyrost masy ciała, sucha skóra i włosy, zimne dłonie (nawet w lecie). Niepokojące zmiany mogą się też pojawić na paznokciach (nadmierna łamliwość, plamki). Jeśli choroba zaczyna postępować, mogą się pojawić kolejne objawy, na przykład zatrzymywanie wody w dłoniach i stopach. Można także zauważyć obrzęki twarzy. Z kolei nadczynność tarczycy często objawia się poprzez nadmierną potliwość, nietolerancje ciepła, nagły spadek masy ciała czy przyspieszone bicie serca, drżenie rąk, senność.
Czy dużo osób choruje na tarczycę?
Szeroka dostępność badań hormonalnych i ultrasonograficznych spowodowała, że choroby tarczycy obecnie wykrywane są w bardzo wczesnym stadium, stąd stały się „powszechne”. Nie ma dokładnych danych, ale ocenia się, że ponad 20 proc. osób dorosłych może mieć problemy z tarczycą. Niestety, rośnie też liczba zachorowań na nowotwory złośliwe tarczycy i obecnie stanowi około 2 proc. wszystkich rozpoznawalnych nowotworów.
Co najczęściej jest przyczyną problemów z tarczycą?
Skłonność do chorób tarczycy ma najczęściej podłoże genetyczne. Dotyczy to zarówno nadczynności i niedoczynności tarczycy, jak i niektórych nowotworów, np. raka rdzeniastego. Część zapaleń tarczycy może być efektem przebytej infekcji wirusowej lub urazu. Ostatnio obserwuje się np. podostre zapalenia tarczycy po przebytej infekcji COVID-19.
Coraz częstszą przyczyną zaburzeń funkcji tarczycy są nowoczesne leki, np. te stosowane w leczeniu stwardnienia rozsianego lub wirusowego zapalenia wątroby typu C. Także nowe leki przeciwnowotworowe mogą powodować zarówno nadczynność, jak i niedoczynność tarczycy. Najczęściej po konsultacji z endokrynologiem można ustabilizować funkcję tarczycy bez konieczności przerywania terapii choroby podstawowej.
Kiedy wyczujemy na szyi guzki, jak szybko powinniśmy zgłosić się do lekarza i czy powinniśmy się nimi niepokoić?
Po wyczuciu zmiany guzkowej zawsze należy niezwłocznie zgłosić się do lekarza rodzinnego. Lekarz po zbadaniu może podjąć decyzję, czy skieruje pacjenta na badania we własnym zakresie czy do specjalisty.
W przypadku tarczycy nie należy panikować — ponad 95 proc. zmian guzkowych w obrębie tarczycy to zmiany łagodne. Specjalista oceni, czy przypadkiem nie należymy do tych pechowych 5 proc. pacjentów, którzy wymagać będą leczenia radykalnego.
Jaka dieta jest wskazana w chorobie tarczycy?
Pamiętajmy, że ważnym pierwiastkiem niezbędnym do produkcji hormonów tarczycy jest jod. Gdy w organizmie nie ma wystarczającej ilości jodu, poziom TSH pozostaje podniesiony, co prowadzi do powiększenia tarczycy. Wówczas okolice szyi są opuchnięte i powiększone, a organizm próbuje wyłapać jak najwięcej jodu, żeby móc wyprodukować hormony T4 i T3.
Na szczęście częsty w przeszłości niedobór jodu w zasadzie przeszedł do historii w związku z wprowadzonym obligatoryjnego jodowania soli kuchennej. Aktualnie dodatkowa podaż jodu w ilości 150-200 μg jodu w postaci jodku potasu lub preparatów wielowitaminowych zawierających jod rekomendowana jest wyłącznie dla kobiet planujących ciążę, w ciąży lub karmiących piersią. Warto także zadbać o odpowiednią, ale nie za dużą, podaż selenu. Jeśli lekarz nie zaleci inaczej, należy po prostu zdrowo się odżywiać.
Czytaj więcej: Moc zdrowia z warzyw i owoców
Czy choroby tarczycy można całkowicie wyleczyć?
Zdecydowaną większość można wyleczyć. Aczkolwiek, w przypadku operacji tarczycy i leczenia jodem promieniotwórczym, może być konieczna nawet dożywotnia substytucja, czyli zastąpienie funkcji tarczycy hormonami podawanymi w postaci tabletki. Nie jest to kłopotliwe i w zasadzie wszystkie choroby tarczycy można na tyle skutecznie opanować, żeby nie wpływały na naszą zdolność do pracy czy długość życia.
Jak podają statystyki, zdecydowana większość nowotworów tarczycy jest wyleczalna.
Generalnie: im wcześniej zgłosimy się do endokrynologa, tym większą mamy szansę na skuteczną pomoc.