Święta Wielkanocne to wyjątkowy czas, w którym obrzędy religijne, tradycja ludowa i świat przyrody splatają się w jedno. – Symbolika baranka wielkanocnego mocno zakorzeniła się w tradycji chrześcijańskiej. Baranek symbolizuje ofiarę Jezusa na krzyżu, którą złożył dla odkupienia ludzkości. Często przedstawiany jest z czerwoną chorągiewką – to z kolei symbol zwycięstwa Chrystusa nad śmiercią – mówi „Kurierowi Wileńskiemu” Edita Preglauskienė, kuratorka wystawy „Kelkis, kelkis – jau Velykos!” (Wstawaj, wstawaj – już Wielkanoc). Ekspozycja w Litewskim Muzeum Narodowym przybliża zwyczaje i tradycje wielkanocne, które zostały ocalone przed zapomnieniem i od dziesiątek pokoleń są kultywowane na Litwie.
Stosunkowo niedawno na świątecznych stołach mieszkańców Litwy pojawił wielkanocny zajączek – symbol płodności. Znajdziemy go także na wielkanocnych kartkach czy ozdobach. Powszechnie uważa się, że przywędrował do nas ze Stanów Zjednoczonych – właśnie tam oraz w innych krajach anglosaskich jest szczególnie popularny jako symbol Wielkiej Nocy. Tymczasem to w Niemczech, najprawdopodobniej w XVI w., powstał zwyczaj obdarowywania dzieci kolorowymi jajkami przez wielkanocnego zająca.
– Zajączek wielkanocny, w odróżnieniu od baranka, nie ma znaczenia religijnego, ale jest obecny w folklorze litewskim. Podanie głosi, że kiedyś mieszkała na Litwie pewna staruszka, która w poranek wielkanocny obdarowywała dzieci pisankami. Rozkładała je w różnych miejscach: wkłada do kłumpi czy umieszczała na parapecie okiennym. Ponieważ pisanek było dużo, roznosić je pomagały zajączki. One też towarzyszyły kobiecinie przy malowaniu jajek – opowiada Edita Preglauskienė.
Ważnym symbolem święta jest palma. W większości regionów Litwy tradycyjnie jest to pęk gałązek jałowca z dodatkiem witki z baziami. Jałowiec symbolizuje wieczną zieleń, przywołującą w symbolice wieczne życie, ponowne narodziny. Żywe gałązki z baziami symbolizują odradzające się życie i są zapowiedzią kwitnienia i owocowania.
– Jałowiec od dawien dawna odgrywał duże znaczenie w wierzeniach mieszkańców Litwy, był krzewem magicznym i kultowym. W litewskiej tradycji ludowej uważany jest za roślinę wysławiającą życie, jedyną, która zielenieje przez cały rok. Zimą na jałowcu pojawiają się jagody, które służą pokarmem dla ptaków. Gałązki tego iglastego krzewu są stałym elementem w obrzędach wielkanocnych– zaznacza nasza rozmówczyni.
Wierzono, że dobroczynne właściwości jałowca mogą się udzielić ludziom poprzez uderzanie palmą. – Dlatego podczas świąt Wielkiej Nocy tradycyjnie uderza się gałązkami jałowca ze słowami: „To nie ja biję, to wierzba bije”. Takie symboliczne uderzanie w święta ma zapewnić dobrobyt i zdrowie, pobudzać moce życiowe i służyć przekazywaniu energii ludziom i zwierzętom – wyjaśnia kuratorka wystawy.
Palmy uwite z zasuszonych, malowanych kwiatów to tradycja podwileńska. – Początkowo palmy w tym regionie Litwy były papierowe, z czasem do ich wyrobu zaczęto używać suchych roślin. Tradycja wicia palm przekazywana była z pokolenia na pokolenie. Obecnie znamy już palmiarki w siódmym pokoleniu. Osobny rozdział wystawy jest poświęcony palmom podwileńskim – opowiada pracowniczka muzeum.
Dawniej poświęconą w kościele palmę przechowywano za obrazami świętych, okadzano krowy po ocieleniu, bydło w Wielki Piątek i zwierzęta przy pierwszym wypędzeniu na pastwisko.
Jajko, symbol nowego życia, jest nieodłącznym elementem świąt. Setki wielkanocnych pisanek, dekorowanych w różnych technikach, wyeksponowano w przezroczystej gablocie przypominającą swoim kształtem piramidę. Po raz pierwszy wśród wielu eksponatów znalazło się XIII-wieczne jajko z kamienia. Takie kamienne jajka w okresie wiosennym ludzie układali pod podłożem swoich domostw, kiedy jeszcze Litwa była krajem pogańskim.
Wystawa „Kelkis, kelkis – jau Velykos!” będzie czynna w oddziale Litewskiego Muzeum Narodowego w Nowym Arsenale (ul. Arsenalo 1, Wilno) do 2 maja.
Czytaj więcej: Kiermasz wielkanocny w Jaszunach
Fot. Marian Paluszkiewicz
Artykuł opublikowany w wydaniu magazynowym „Kuriera Wileńskiego” Nr 14(41) 08-014/04/2023