Według Światowej Organizacji Zdrowia w Europie otyłość dotyka przeciętnie jednego na trzech chłopców i jedną na pięć dziewczynek w wieku od sześciu do dziewięciu lat. Wiąże się to ze wzrostem liczby zachorowań na choroby związane z otyłością. Odnosząc się do tempa wzrostu otyłości, przewiduje się, że w 2025 r. ok. 12 mln dzieci będzie miało nieprawidłową tolerancję glukozy, 4 mln zachoruje na cukrzycę typu 2, 27 mln będzie miało nadciśnienie, a u 38 mln dojdzie do stłuszczenia wątroby lub nagromadzenia tłuszczu w tym organie.
Czytaj więcej: Jak ty-jemy, czyli o przyczynach otyłości, błędach żywieniowych i „efekcie jo-jo”
Statystyki budzą niepokój
Problem otyłości wśród dzieci i młodzieży na Litwie także jest aktualny. W ubiegłym roku szkolnym 2022/2023 na Litwie jeden na pięciu (19,1 proc.) uczniów w wieku 2–17 lat miał nadwagę i/lub otyłość. Wskaźnik ten opiera się na danych z Systemu Informacyjnego Monitorowania Zdrowia Dzieci, który gromadzi dane dotyczące zdrowia profilaktycznego dzieci uczęszczających do placówek edukacyjnych, zarządzanych przez Instytut Higieny.
Gdy spojrzy się na sytuację dotyczącą masy ciała w podziale na grupy wiekowe, widać, że najwyższy odsetek uczniów z nadwagą w latach 2022–2023 występował w grupie wiekowej 7–17 lat (22,4 proc.), podczas gdy odsetek uczniów z nadwagą w grupie wiekowej 2–6 lat wynosił 9 proc. W ciągu siedmiu lat (od roku szkolnego 2016/2017), kiedy zaczęto zbierać dane dotyczące profilaktycznych badań przesiewowych dla uczniów w wieku 7–17 lat, odsetek uczniów z nadwagą wzrastał każdego roku, ale tylko nieznacznie, ze średnim wzrostem o 1 proc. na rok szkolny. Wyjątkiem był rok szkolny 2020/2021, kiedy wskaźnik wzrósł o 2,1 proc. – poinformowano nas w Instytucie Higieny.
W roku szkolnym 2020/2021 odnotowano najwyższy odsetek uczniów z nadwagą – jedna czwarta uczniów w wieku 7–17 lat (25,7 proc.) miała nadwagę i/lub była otyła. Na wzrost tego wskaźnika w latach 2020–2021 mogła mieć wpływ nauka uczniów na odległość z powodu globalnej izolacji w następstwie pandemii covid-19. Możemy jednak być zadowoleni, że w latach 2021–2022 odsetek uczniów z nadwagą zaczął spadać, np. odsetek uczniów z nadwagą zmniejszył się o 1,7 proc. w roku szkolnym 2022/2023 w porównaniu z 2021/2022.
W latach 2016–2017 odsetek uczniów z nadwagą w wieku 7–17 lat wynosił 21,2 proc., w latach 2017–2018 – 21,4 proc., w latach 2018–2019 – 22,2 proc., w latach 2019–2020 – 23,6 proc., w latach 2020–2021 – 25,7 proc., w latach 2021–2022 – 24,8 proc., w latach 2022–2023 – 19,9 proc.
Czynniki ryzyka
Zarówno Światowa Organizacja Zdrowia, jak i niezależni od niej badacze wskazują, że głównymi przyczynami nadwagi i otyłości są nadmierne spożycie kalorycznej żywności bogatej w cukry i tłuszcze oraz niewystarczająca aktywność fizyczna. Jednak inne czynniki, takie jak genetyka, niektóre choroby (np. niedoczynność tarczycy) lub stosowanie niektórych leków itp., również odgrywają pewną rolę.
Jak zaznacza w swoich materiałach Instytut Higieny, nadwaga i otyłość to nie to samo. Nadwagę definiuje się jako wartość wskaźnika masy ciała (BMI) pomiędzy 25,0 a 29,9. Osoba z nadwagą niekoniecznie będzie miała współistniejące problemy zdrowotne związane z nadmierną masą ciała, ale BMI tej wielkości jest już sygnałem, że mogą one wystąpić. W przeciwieństwie do tego otyłość jest diagnozowana, gdy BMI wynosi powyżej 30, w którym to przypadku dana osoba zwykle ma już szereg problemów zdrowotnych związanych z nadmierną masą ciała. Ponadto sama otyłość jest uważana za chorobę i jest uwzględniona w Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób.
Zarówno nadwaga, jak i otyłość są szczególnie ważnymi czynnikami ryzyka szeregu przewlekłych chorób niezakaźnych, takich jak cukrzyca typu 2, choroby układu krążenia i nowotwory. Ponadto nadmierna masa ciała zwiększa obciążenie kości i stawów, co może prowadzić do powiązanych z tym problemów zdrowotnych.
– Aby utrzymać prawidłową masę ciała, ważne jest, aby dieta danej osoby była zgodna z zaleceniami dotyczącymi zdrowej diety, tj. wystarczające spożycie warzyw, owoców, produktów pełnoziarnistych oraz ograniczenie tłuszczów (zwłaszcza tłuszczów nasyconych) i cukrów. Ponadto ważna jest regularna aktywność fizyczna – radzą specjaliści.
Czytanie etykiet popłaca
Należy zauważyć, że aktywność fizyczna jest ważna nie tylko w czasie wolnym (sport), ale powinna być również częścią codziennego życia (np. chodzenie pieszo lub jazda rowerem do pracy zamiast jazdy samochodem, chodzenie po schodach zamiast jazdy windą itp.). Należy zauważyć, że w przypadku niektórych osób z nadwagą wystarczy zacząć przestrzegać pewnych ogólnych zasad, takich jak: zapewnienie zdrowej i zbilansowanej diety oraz wystarczającej aktywności fizycznej, aby osiągnąć prawidłowy wskaźnik masy ciała. Jednakże jeśli problem nadwagi lub otyłości jest zaawansowany, dana osoba powinna skonsultować się z lekarzem przed dostosowaniem swojego stylu życia i utratą wagi – nie kryją specjaliści Instytutu Higieny.
Jednym z głównych narzędzi promowania zdrowego żywienia i aktywności fizycznej jest edukacja. Biura zdrowia publicznego w litewskich samorządach organizują różne szkolenia i działania mające na celu poprawę wiedzy ludzi na temat zdrowego żywienia i aktywności fizycznej oraz zachęcanie ich do dokonywania zdrowszych wyborów żywieniowych i większej aktywności fizycznej.
Specjaliści ds. zdrowia publicznego pracujący w instytucjach edukacyjnych również odgrywają ważną rolę w zapewnieniu, że dzieci od najmłodszych lat rozumieją korzyści zdrowotne wynikające ze zdrowej diety i aktywności fizycznej dla ich zdrowia oraz zapobiegania nadwadze i otyłości.
W celu zmniejszenia częstości występowania chorób układu krążenia, chorób onkologicznych, cukrzycy typu 2, a także nadwagi i otyłości w populacji litewskiej producenci żywności są zachęcani do oznaczania swoich produktów, które spełniają zatwierdzone kryteria, symbolem „dziurki od klucza”. Żywność opatrzona tym symbolem to produkty konwencjonalne, ale zawierające mniej cukru, soli, tłuszczów nasyconych, tłuszczów trans, bez dodatku substancji słodzących, a produkty zawierające zboża zawierają więcej błonnika pokarmowego.
Czytaj więcej: Cukrzyca – „słodki” problem
Rząd robi co może
W Ministerstwie Ochrony Zdrowia RL panuje świadomość, że nadwaga i otyłość to poważny i narastający problem, który ma duży wpływ na zachorowalność i niepełnosprawność u dzieci, a później u dorosłych, a także stanowi obciążenie dla budżetu państwa. Na występowanie otyłości u dzieci i innych przewlekłych chorób niezakaźnych mają wpływ: nieodpowiednia edukacja żywieniowa dzieci i ich rodziców, nawyki rodzinne, marketing i presja reklamowa na dzieci w zakresie niezdrowej żywności (o wysokiej zawartości tłuszczów nasyconych, cukrów lub soli) oraz inne przyczyny.
Rozporządzenie Ministra Ochrony Zdrowia RL z 11 listopada 2011 r. zakazuje sprzedaży produktów bogatych w węglowodany (słodycze, wyroby cukiernicze, napoje bezalkoholowe itp.) w placówkach oświatowych. Sprzedaż napojów energetycznych (które zawierają nie tylko kofeinę, ale także dużo cukru) dzieciom jest zabroniona, dotyczy to całej UE. Wyżej wymienione rozporządzenie określa, wśród innych przepisów dotyczących zdrowej diety, obowiązkową ilość warzyw, które powinny być podawane na stołówkach szkolnych.
– Jednym z głównych kierunków zdrowego stylu życia, zarówno na poziomie krajowym, jak i samorządowym, jest edukacja jednostek, oparta na rozwijaniu dobrych nawyków, wartości i zachowań od dzieciństwa – najważniejszego czynnika poprawy zdrowia. Wiedza, umiejętności i wzory do naśladowania są potrzebne do rozwijania pozytywnych postaw oraz poczucia odpowiedzialności za swoje zdrowie i doceniania go – informuje MZ.
Według badania z 2019 r. dotyczącego aktualnych nawyków żywieniowych i aktywności fizycznej oraz wiedzy na temat żywienia i aktywności fizycznej wśród dorosłych Litwinów i osób starszych, głównymi kryteriami wyboru produktów spożywczych wśród dorosłych Litwinów są smak (39,0 proc.) oraz korzyści zdrowotne lub zapobieganie chorobom (27,4 proc.), podczas gdy tylko jeden na siedmiu respondentów stwierdził, że wybiera produkty spożywcze na podstawie ceny (14,3 proc.) lub wpływu rodziny (15,0 proc.).
Na Litwie od 2019 r. wśród społeczności szkolnych jest promowany model aktywnych szkół. Aktywna szkoła skupia więcej czasu i uwagi na promowaniu aktywności fizycznej wśród uczniów, włączaniu aktywności fizycznej w codzienne życie uczniów i innych członków społeczności szkolnej oraz dbaniu o środowisko fizyczne szkoły. Aktywna szkoła zachęca do większej aktywności fizycznej, oferując bezpłatne kluby aktywności fizycznej, organizując ćwiczenia fizyczne przed, w trakcie lub na przerwach, zachęcając do korzystania z technologii informatycznych do aktywności fizycznej (np. krokomierze, tablety z aplikacjami, tablice interaktywne lub podłogi itp.), ograniczając czas siedzący, zwiększając liczbę i jakość lekcji wychowania fizycznego oraz podnosząc kompetencje nauczycieli. Obecnie aktywnych jest 247 szkół w 37 miejscowościach.
Ministerstwo Ochrony Zdrowia, koncentrując się na promocji zdrowia, w tym zapobieganiu otyłości, przeznaczyło 23 mln euro na lata 2022–2030, aby zapewnić dostępność kompleksowych i zintegrowanych, opartych na nauce usług w zakresie zdrowia publicznego. Oddzielne modele usług zdrowia publicznego zostaną zaprojektowane dla grup docelowych, takich jak dzieci, rodziny z dziećmi, budowanie zdrowych społeczności itp.
Czytaj więcej: Nie ile jemy, a co jemy, czyli lekkie życie podane na talerzu
Artykuł opublikowany w wydaniu magazynowym „Kuriera Wileńskiego” Nr 09 (28) 09-15/03/2024