Szczególną rolę odgrywa tu język matki, który nie bez powodu nazywany jest językiem serca. To on towarzyszy dziecku od pierwszych chwil życia, w nim dziecko odbiera pierwsze komunikaty, emocje i bodźce z otoczenia.
Język matki a rozwój mózgu dziecka
Badania potwierdzają, że mózg noworodka jest szczególnie wrażliwy na dźwięki języka słyszanego już w okresie prenatalnym. To kontakt z językiem matki, a nie predyspozycje genetyczne, decyduje o tym, który język dziecko uznaje za ojczysty. Najwcześniejsze doświadczenia językowe kształtują kompetencje komunikacyjne i zdolności poznawcze dziecka.
Przykładem może być sytuacja sześcioletniej dziewczynki z Wilna wychowywanej w domu wyłącznie po polsku przez mamę Polkę i ojca Litwina. Choć dziecko płynnie mówiło po polsku, rodzice zdecydowali się na litewską szkołę, by ułatwić jej funkcjonowanie w społeczeństwie. Obawiali się jednak, że zmiana języka nauki wywoła u córki stres i trudności adaptacyjne.
W poradni pedagogiczno-psychologicznej specjaliści ostrzegli, że nagła zmiana języka może prowadzić do frustracji, wycofania, problemów z koncentracją, a nawet obniżonego nastroju. Zalecono stopniowe oswajanie dziecka z językiem litewskim poprzez książki, bajki, rozmowy z rówieśnikami oraz pomoc logopedy i współpracę ze szkołą.
Dzięki odpowiedniemu wsparciu dziewczynka lepiej poradziła sobie z wyzwaniami, a przykład ten pokazuje, jak ważne jest przygotowanie dziecka do zmiany języka edukacji, by uniknąć problemów w nauce i kryzysów emocjonalnych.
W rodzinach, w których dziecko od urodzenia styka się z dwoma lub kilkoma językami, proces przyswajania mowy jest bardziej złożony. Początkowo dziecko może rozumieć polecenia w różnych językach, lecz na etapie rozwijania mowy czynnej mogą pojawić się trudności w poprawnym formułowaniu zdań, mieszanie słownictwa czy struktur gramatycznych.
Samo zjawisko wielojęzyczności nie jest przyczyną zaburzeń, ale brak spójności i konsekwencji w stosowaniu języków lub brak wsparcia ze strony dorosłych może spowodować opóźnienia rozwojowe. Dzieci w takich sytuacjach często wymagają więcej czasu, by w pełni opanować język środowiska szkolnego.
Trudności w szkole. Wsparcie specjalistów
Jeżeli dziecko od wczesnych lat słyszy głównie język polski lub rosyjski, a rozpoczyna edukację w języku litewskim, może zetknąć się z poważnymi trudnościami. Problemy z rozumieniem poleceń nauczyciela, ograniczony zasób słownictwa, trudności w komunikacji z rówieśnikami, a także obniżona pewność siebie mogą negatywnie wpłynąć na jego wyniki w nauce.
Dziecko często doświadcza frustracji, niechęci do szkoły i spadku motywacji do nauki. Niemożność swobodnego wyrażania myśli czy zrozumienia treści lekcji mogą stać się przyczyną przewlekłego stresu i wycofania.
Taką sytuację opisała mama pięcioletniego chłopca z Wilna, która zwróciła się o pomoc do poradni pedagogiczno-psychologicznej. Matka była Litwinką, ojciec Polakiem. W domu rodzina stosowała podział językowy – mama porozumiewała się z synem w języku litewskim, ojciec w języku polskim, a chłopiec uczęszczał do przedszkolnej grupy polskojęzycznej.
W efekcie dziecko miało trudności z prawidłowym formułowaniem zdań w języku polskim, mieszało wyrazy obu języków, a jego zasób słownictwa w języku polskim był znacznie uboższy niż u rówieśników. Pojawiły się także sygnały niechęci do mówienia w przedszkolu oraz problemy w relacjach z dziećmi.
W poradni wyjaśniono rodzicom, że taka sytuacja jest częsta u dzieci wychowywanych w środowisku dwóch języków bez jasnych reguł ich stosowania. Dziecko czuło się zagubione, nie potrafiło w pełni odnaleźć się ani w rozmowach domowych, ani w sytuacjach przedszkolnych. Specjaliści zalecili wsparcie logopedyczne w celu rozwijania kompetencji językowych w języku polskim, a także ustalenie w domu bardziej konsekwentnych ram stosowania obu języków.
Dzięki współpracy z logopedą, nauczycielami przedszkola i świadomym wsparciu rodziców chłopiec stopniowo poprawił płynność wypowiedzi i zaczął aktywnie uczestniczyć w zajęciach grupowych.
Rola nauczycieli
W takich sytuacjach kluczowe jest szybkie udzielenie dziecku wsparcia. Niezwykle ważna jest pomoc logopedy, który pracuje nad prawidłową artykulacją, wzbogaceniem słownictwa oraz nauką poprawnych struktur gramatycznych. Pedagog specjalny może dostosować metody pracy do indywidualnych możliwości dziecka, pomagając w rozwijaniu umiejętności szkolnych. Psycholog dziecięcy natomiast pomoże dziecku radzić sobie z emocjami i budować poczucie własnej wartości, co jest niezbędne, aby dziecko nie zniechęciło się do nauki i nie utraciło motywacji.
Ważną rolę pełni także szkoła. Nauczyciele powinni być świadomi, że nie każde opóźnienie w rozwoju mowy czy trudności w nauce są objawem braku zdolności. Współpraca z rodziną i specjalistami, odpowiednia diagnoza oraz indywidualne podejście pedagogiczne mogą sprawić, że dziecko przezwycięży trudności i z sukcesem odnajdzie się w szkolnej rzeczywistości.
Język jako fundament tożsamości
Rodzice mogą aktywnie wspierać rozwój językowy dziecka, pielęgnując język matki poprzez codzienne rozmowy, wspólne czytanie książek, słuchanie bajek czy zabawy językowe. Równoczesne wzmacnianie języka środowiska szkolnego poprzez dodatkowe zajęcia czy korepetycje może znacząco ułatwić dziecku start edukacyjny i pomóc mu rozwijać się w dwóch lub więcej językach jednocześnie.
Wielojęzyczność, jeśli jest mądrze wspierana, staje się ogromnym atutem. Badania pokazują, że dzieci posługujące się biegle kilkoma językami wykazują lepsze zdolności do rozwiązywania problemów, szybciej przyswajają nowe treści i wykazują większą elastyczność poznawczą.
Wybór języka nauczania to jedna z ważniejszych decyzji rodziny, ale jeszcze ważniejsze jest stworzenie dziecku bezpiecznego środowiska językowego w domu i w szkole.
Język matki, który od pierwszych chwil życia kształtuje tożsamość dziecka, jego więzi emocjonalne i sposób odbierania świata, stanowi solidną podstawę dla dalszego rozwoju. Jeśli otoczenie rozumie i wspiera jego językowe potrzeby, dziecko z powodzeniem odnajdzie się w edukacji, niezależnie od tego, w jakim języku będzie ona prowadzona.
Czytaj więcej: Wielojęzyczność w realiach Wileńszczyzny
Artykuł opublikowany w wydaniu magazynowym „Kuriera Wileńskiego” Nr 21 (58) 24-30/05/2025