— W 2013 r. budynek byłej szkoły, której historia sięga 1927 r., został przekazany dla Muzeum Etnograficznego Wileńszczyzny. Rozpoczęły się prace remontowe. W 2015 r. zaczęliśmy się zastanawiać, jak najbardziej racjonalnie możemy go wykorzystać dla potrzeb społeczności. Uznaliśmy, że skoro już istnieje muzeum etnograficzne, powinno powstać coś nowego. Po naradzie z Algimantem Baniewiczem, dyrektorem muzeum w Niemenczynie, uznaliśmy, że najlepiej byłoby w Orzełówce otworzyć ekspozycję, która przedstawi historię oświaty na Wileńszczyźnie. Tak zaczęła powstawać wizja przyszłej placówki, która miała stać się filią Muzeum Etnograficznego Wileńszczyzny w Niemenczynie — opowiada „Kurierowi Wileńskiemu” Marian Dźwinel, kierownik Muzeum Szkolnictwa na Wileńszczyźnie.
Badanie historii oświaty na Wileńszczyźnie
Za początek działalności muzeum uważa się dzień 30 września 2021 r., kiedy odwiedziła je pierwsza, zorganizowana grupa uczniów z gimnazjum w Zujunach, w rejonie wileńskim. Przez ten okres placówkę odwiedziło około 3 500 zwiedzających w grupach, nie licząc gości indywidualnych.
— Głównym kierunkiem działalności muzeum jest badanie historii oświaty na Wileńszczyźnie i ochrona dziedzictwa kulturowego. Wraz ze zmianami ustrojowymi system oświaty ulegał reorganizacji — wiele zabytkowych szkół o bogatych tradycjach zostało zamkniętych, w ich miejsce powstały nowe, a pokolenia nauczycieli się zmieniły. Misją Muzeum Szkolnictwa na Wileńszczyźnie jest gromadzenie, ochrona i prezentowanie przedmiotów, dokumentów, zbiorów i innych obiektów odzwierciedlających rozwój i historię oświaty na Wileńszczyźnie. Wśród wielu eksponatów są stare ławki szkolne z odchylaną klapą, mundurki uczniowskie, podręczniki. Na zwiedzających czeka dużo niespodzianek — kontynuuje rozmówca.
Placówka prezentuje ekspozycje szkolnych pomocy naukowych z wielu przedmiotów: fizyki, chemii, biologii, geografii, astronomii, matematyki, geometrii, sportu a także pomoce techniczne, materiały metodyczne i dydaktyczne.
— Biblioteka muzealna przechowuje ponad 300 podręczników szkolnych, które można przeglądać i z których można korzystać. W archiwum muzealnym przechowywane są beletrystyka, czasopisma, encyklopedie i inne książki. W krótkim czasie, dzięki wysiłkom miłośników i pracowników muzeum, zbiory muzeum zostały znacznie wzbogacone. Ciągle jest uzupełniana fototeka, zbiory numizmatyczne, zbiory starych pocztówek, zabawki, nuty, pisma oraz kolekcja płyt winylowych — mówi Marian Dźwinel.
W zbiorach muzeum znajduje się około 30 tys. przedmiotów, które są prezentowane na wystawach, a ich cyfrowe obrazy są dostępne na platformie internetowej systemu Limis (lit. Lietuvos integralioji muziejų informacinė sistema), co umożliwia oglądanie na całym świecie. Przygotowanie przedmiotów do ekspozycji, do wystaw, ich opisy, skanowanie i fotografowanie odbywają się w muzealnej pracowni digitalizacji.
| Fot. Muzeum Szkolnictwa na Wileńszczyźnie
Programy edukacyjne dla różnych grup wiekowych
Prowadzone w muzeum zajęcia edukacyjne obejmują edukację kulturową i etniczną, promowanie kreatywności, rozwój umiejętności społecznych i emocjonalnych.
— Programy edukacyjne są dostosowane do różnych grup wiekowych. Współpracujemy również z domami opieki dla osób starszych, gdzie również prowadzimy zajęcia. Zwiedzający muzeum, a zwłaszcza dzieci, mają niepowtarzalną okazję nie tylko zobaczyć, ale i dotknąć przedmiotów z przeszłości. Mogą usiąść w starych szkolnych ławkach, przejrzeć stare podręczniki, skorzystać ze starych kalkulatorów i zadzwonić autentycznym dzwonkiem. Mogą również oglądać filmy i przezrocza na starych projektorach, badać przedmioty pod mikroskopem, identyfikować nasiona, układać części ciała człowieka, grać na starym pianinie i wypróbować maszynę do pisania lub starą wagę. Mamy też kącik uczniowski, w którym organizujemy zajęcia tematyczne — można m.in. dowiedzieć się, jak w dawnych czasach wyglądał dzień dziecka, które wracało do domu ze szkoły, jakie miało obowiązki, jak wyglądało odrabianie lekcji — opowiada kierownik muzeum.
Muzeum organizuje spotkania sąsiednich społeczności wiejskich, konferencje dla nauczycieli, wystawy.
— Eksponaty przywołują wspomnienia z lat szkolnych — czasu, w którym przez około dekadę wszyscy stawiali pierwsze kroki na drodze wiedzy. Odwiedzamy też szkoły, które już nie istnieją. Dosłownie przed tygodniem byliśmy z emerytowaną nauczycielką panią Czesławą Klimaszewską w szkole w Liczunach, w której ona zaczynała pracę nauczycielki. Znajdująca się niedaleko Podbrzezia szkółka zbudowana była w okresie międzywojennym w ramach projektu Marszałka Józefa Piłsudskiego „100 Szkół na Wileńszczyźnie”. Z panią Czesławą odwiedziliśmy także szkołę w Sprejniach, w której też wykładała. Budynki szkolne w tych miejscowościach zachowały się, ale dziś mieszkają w nich ludzie, są to domy prywatne. Robiliśmy też kartotekę nieistniejących już dziś szkół, ale bardzo trudno jest zdobyć jakąkolwiek informację. Mamy zamiar dowiedzieć się m.in., czy zachował się dom we wsi Purnuszki, niedaleko Jęczmieniszek, w którym kiedyś mieściła się szkoła. Podczas jednego z takich wyjazdów mieliśmy bardzo przyjemne spotkanie. Okazało się, że w Sprejniach, w domu, w którym kiedyś mieściła się szkoła, mieszka była uczennica pani Czesławy Klimaszewskiej. Spotkanie to było bardzo miłe i pełne dobrych wspomnień. W taki sposób po trochu zdobywamy informację o dawnych szkołach Wileńszczyzny — opowiada Marian Dźwinel.
| Fot. Muzeum Szkolnictwa na Wileńszczyźnie
Pamiątki przekazują mieszkańcy
Muzeum w języku polskim i litewskim prowadzi stronę na Facebooku.
— Właśnie tam ogłaszamy różnorodne akcje. Na przykład, gdy poszukujemy podręczników z okresu do roku 2000. Są one wyeksponowane w bibliotece muzealnej. Pochodzą z okresu międzywojennego i powojennego. Wydane po wojnie podręczniki opracowywane były przez redakcję podręczników polskich przy wydawnictwie Šviesa. Przy tworzeniu tej ekspozycji bardzo nam pomogła pani Wando Miłto, która pracowała w tej redakcji — opowiada kierownik muzeum.
Sporo eksponatów przekazali mieszkańcy Wilna i Wileńszczyzny.
— Mamy dwie ekspozycje archiwalne. Jedna zawiera materiały archiwalne Jana Pakalnisa, absolwenta słynnej wileńskiej „Piątki”. W 2019 r. przekazali nam je pani Krystyna Adamowicz, pan Roman Rotkiewicz oraz Jolanta Kozak, córka Jana Pakalnisa, nauczycielka matematyki. Druga ekspozycja przybliża życie i działalność Gabriela Jana Mincewicza — nauczyciela muzyki, kompozytora, założyciela zespołów, organizatora tajnych kółek religijnych, polityka. Materiały przekazało nam Gimnazjum im. Konstantego Parczewskiego w Niemenczynie, w którym Gabriel Jan Mincewicz pracował — mówi Marian Dźwinel.
Muzeum Szkolnictwa na Wileńszczyźnie (ul. Nemenčinės 1, Ažulaukė) czynne jest od środy do soboty w godz. 8:00-17:00, w niedzielę 8:00-15:45.
Czytaj więcej: W Orzełówce powstaje Muzeum Szkolnictwa na Wileńszczyźnie
