Z okazji 150. rocznicy urodzin wybitnego litewskiego kompozytora i artysty w kraju i za granicą organizowane są liczne imprezy kulturalne.
Kulminacja obchodów miała miejsce 22 września, w dniu urodzin Čiurlionisa. Uczczono go nawet w kosmosie. Pozdrowienie rozbrzmiało z Międzynarodowej Stacji Kosmicznej (ISS). Przelatując ponad 400 km nad Ziemią, astronauta NASA Jonny Kim uruchomił symfoniczny poemat „Morze” autorstwa Čiurlionisa, a przez kopułę stacji rozpościerał się widok na horyzont planety. Tak po raz pierwszy muzyka litewskiego kompozytora zabrzmiała w kosmosie.
„To wydarzenie pokazuje, jak wyjątkowe miejsce litewski geniusz zajmuje w światowej kulturze. Pozdrowienie z Międzynarodowej Stacji Kosmicznej jest czymś więcej niż gestem symbolicznym – to okazanie dumy z twórczych możliwości naszego narodu. Čiurlionisa był geniuszem wyprzedzającym swoją epokę, a jego twórczość dziś potwierdza, że Litwa ma artystę, który przemawia językiem zrozumiałym dla całego świata. Świętując tę datę, chcemy zapoczątkować także nową tradycję, aby 22 września, w dniu urodzin Čiurlionisa, obchodzić Dzień Kultury” – mówił kompozytor Matas Drukteinis, doradca premier ds. kultury i UNESCO.
Drukteinis zaznaczył, że Čiurlionis tworzył w czasach, gdy podróże kosmiczne były uważane za futurystyczne marzenie. Jednak jego malarstwo i muzyka zdawały się przekazywać przesłanie z przyszłości – cykl obrazów „Zodiak” łączył symbolikę galaktyki, rytmy nieba i ideę wieczności. Čiurlionis widział świat nie tylko oczami człowieka, ale także w kontekście ogromu wszechświata, co było niespotykane i trudne do zrozumienia w czasach, w których żył.
22 września w krajowych szkołach odbyły się lekcje nawiązujące do życia i twórczości litewskiego artysty. W tym dniu miała miejsce także ogólnokrajowa akcja „Pasveikink Čiurlionį”, w której udział mogli wziąć wszyscy mieszkańcy Litwy. Ogółem w programie wydarzeń jubileuszowych znalazło się ponad 200 propozycji kulturalnych. Są to się m.in. koncerty, wystawy, spotkania edukacyjne, wycieczki i debaty. 150. rocznica urodzin Čiurlionisa jest jedną z dat ogłoszonych przez Sejm RL oraz UNESCO.
Placówka muzealna w Wilnie
– Właśnie dobiegł końca festiwal muzyczny „Gwiazdy fortepianu witają Čiurlionisa” (Fortepijono žvaigždės sveikina Čiurlionį), który odbywał się w Wilnie, Kłajpedzie i Płungianach. Ale nadal nie brakuje wydarzeń przybliżających sylwetkę artysty. W Domu Čiurlionisa w Wilnie czynna jest wystawa opowiadająca o wileńskim okresie artysty. Litewscy twórcy, ojciec i syn, Algimantas i Tauras Kensminai, w unikatowy sposób pokazują więzi Čiurlionisa z Wilnem. Z kolei 3 października zapraszamy na premierę spektaklu „Himnas meilei”, który nawiązuje do historii miłosnej Sofii i Konstantego. Przedstawienie odbędzie się w godz. 18:00 i 20:00. Bilety już są w sprzedaży – w rozmowie z „Kurierem Wileńskim” mówi Rokas Zubovas, litewski pianista, dyrektor placówki muzealnej Čiurlionio Namai, prawnuk wybitnego artysty.
Rozmówca podkreśla, że Čiurlionis to postać wyjątkowa dla kultury litewskiej i polskiej.
– Chcemy, aby jak najwięcej Polaków, zarówno mieszkańców Wilna, jak i turystów z Polski, dowiedziało się o litewskim artyście. Stałą ekspozycję „Čiurlionio Vilnius” można zwiedzić za pomocą aplikacji mobilnej, którą oferuje przewodnik multimedialny. Informacja jest dostępna także w języku polskim. Zapraszamy do odwiedzenia Domu Čiurlionisa oraz wspólnego świętowania jubileuszu – zachęca Rokas Zubovas.
Wileńskie ślady artysty
Wileńskie ślady litewskiego kompozytora i malarza prowadzą na ulicę Sawicz (Savičiaus). Tu w domu pod nr 11 przy ulicy noszącej wówczas nazwę Andriejewskiej artysta mieszkał w latach 1907–1908. Obecnie mieści się tu Dom Čiurlionisa (Čiurlionio namai). Placówka została otwarta w 1995 r., z okazji 120. rocznicy urodzin artysty. Wyeksponowane są tu m.in. reprodukcje obrazów, odbywają się wystawy, spotkania twórcze, koncerty muzyki kameralnej. Čiurlionis, gdy wrócił na Litwę po studiach w Warszawie, wynajął w tym domu pokój o powierzchni 17 m kw. Dziś, od ponad 20 lat, na parterze tej kamienicy działa centrum pamięci artysty.
Artysta przyjechał do Wilna w wieku 32 lat, zaledwie cztery lata przed śmiercią. Jak większość aspirujących społecznie Litwinów w owych czasach posługiwał się na co dzień językiem polskim. Co ciekawe, nie znał języka litewskiego. W Wilnie spędził dwa lata. Współorganizował tu pierwszą Wystawę Sztuki Litewskiej i był jednym ze współzałożycieli Litewskiego Towarzystwa Artystycznego. W 1907 r. poznał krytyczkę sztuki, dziennikarkę i absolwentkę Uniwersytetu Jagiellońskiego, Sofię Kymantaitė, którą poślubił na początku 1909 r.
– Pod jej wpływem rozpoczął naukę języka litewskiego. Wiadomo, że w towarzystwie dosyć swobodnie porozumiewał się po litewsku, ale gdy poruszano bardziej poważne tematy, przepraszał i przechodził na polski – opowiada prawnuk artysty.
Niespełna rok po ślubie nastąpiło nagłe pogorszenie stanu zdrowia Mikalojusa Konstantinasa. Lekarze stwierdzili załamanie nerwowe w wyniku stresu i przepracowania oraz zalecili pobyt w zakładzie dla nerwowo chorych. W 1910 r. został on umieszczony w szpitalu psychiatrycznym „Czerwony Dwór” w podwarszawskim Pustelniku. Zmarł tam rok później na skutek zapalenia płuc, w wieku niespełna 36 lat. Pochowany został na cmentarzu na wileńskiej Rossie. W Wilnie w 1965 r. Narodowej Szkole Sztuk Pięknych nadano imię Čiurlionisa. Jest też ulica nosząca imię wybitnego artysty.
Dorobek artystyczny
Powstały zaledwie w ciągu dekady dorobek artystyczny Mikalojusa Konstantinasa Čiurlionisa (1875–1911) wywarł ogromny wpływ na sztukę i kulturę Litwy. W czasie swojego krótkiego życia artysta skomponował ok. 400 utworów muzycznych i namalował blisko 300 obrazów. Poza tym pisał też wiersze i poematy prozą, pozostawił po sobie ponad 250 listów. Niemal wszystkie jego obrazy znajdują się w zbiorach Narodowego Muzeum Sztuki im. Čiurlionisa w Kownie.
