– Mężczyźni rzadziej zgłaszają się bezpośrednio z powodu przemocy. Częściej szukają pomocy w sytuacjach kryzysu przetrwania, który w wielu przypadkach jest powiązany z przemocą – zarówno doświadczaną przez nich, jak i stosowaną przez nich samych. Nie można mówić, że przemoc jest problemem jednej strony; często jest obustronna. W relacjach słowna przemoc często przebiega w obie strony: gdy jedna osoba krytykuje drugą lub używa wulgarnych słów, druga odpowiada w podobny sposób – mówi w rozmowie z „Kurierem Wileńskim” Donatas Nėnius, kierownik Centrum Kryzysowego dla Mężczyzn w Wilnie.
Powielanie schematów
Psychologiczna przemoc w związkach najczęściej przyjmuje formę przerzucania problemów „jak gorących ziemniaków” – konfliktów, które nie zostają rozwiązane i są odpychane od jednej osoby do drugiej.
– Przemoc zazwyczaj dotyczy obu stron. Kiedy pracujemy z mężczyzną lub parą, zwykle zaczynamy od jednej osoby, ale wcześniej czy później praca obejmuje oboje partnerów. Wtedy możemy ustalić, czy mamy do czynienia z przemocą, czy po prostu z brakiem umiejętności komunikacji – tłumaczy Nėnius.
Łatwo jest rozpoznać przemoc fizyczną, trudniej natomiast zauważyć przemoc psychologiczną. Ta pozostawia głębsze, wewnętrzne ślady w charakterze i może się przenosić z jednego związku do drugiego.
– Osoba, która doświadczyła przemocy psychologicznej w dzieciństwie, np. ze strony rodziców, i nie poradziła sobie z tym problemem, może nieświadomie powielać te schematy w kolejnych relacjach. Często nie zdaje sobie sprawy, skąd pochodzi jej reakcja ani co ją wywołuje, co może prowadzić do agresywnych zachowań – zaznacza Nėnius.
Czytaj więcej: Przemoc macho wpada w trans
Chęć wyrządzenia krzywdy
Czasami bodźcem do złości może być drobny czynnik, jak np. dźwięk muzyki czy określony zapach, który w przeszłości wiązał się z trudnym doświadczeniem.
– Osoba może nie rozumieć, dlaczego akurat ten bodziec wywołuje w niej gniew czy frustrację. Gdy odbędzie „podróż” w głąb swojej przeszłości i zidentyfikuje prawdziwe źródło tych reakcji, problem przestaje istnieć – wyjaśnia Nėnius.
Najczęściej mężczyźni doświadczają przemocy psychologicznej. Przemoc fizyczna zdecydowanie nie jest główną formą przemocy stosowaną przez kobiety wobec mężczyzn.
– Osób stosujących przemoc fizyczną, zarówno wśród kobiet, jak i mężczyzn, nie ma tak wiele. Przemoc fizyczna nie dominuje – przeważa przemoc psychologiczna. Jeśli mówimy o przemocy ekonomicznej, związanej z pieniędzmi lub majątkiem, jej częstotliwość bywa porównywalna do przemocy fizycznej – dodaje Nėnius.
Nie każdy wybuch złości, konflikt domowy czy trudność w kontrolowaniu emocji można uznać za przemoc. – Przemoc psychologiczna jest działaniem świadomym, mającym na celu wyrządzenie krzywdy drugiej osobie. To jest kluczowy kryterium pozwalające określić, czy dane zachowanie można nazwać przemocą. Jeśli osoba nie zdaje sobie sprawy, że jej zachowanie jest przemocą, nie można go formalnie tak nazwać – podkreśla Nėnius.
Zmiana świadomości społecznej
W przeszłości mężczyźni rzadko rozmawiali o przemocy i cierpieli w ciszy. – Obecnie mężczyźni coraz rzadziej unikają rozmów na ten temat. Niekiedy po prostu nie mają z kim o tym porozmawiać i nie zawsze wiedzą o istnieniu centrów wsparcia dla mężczyzn czy możliwości konsultacji z psychologiem. Nie można więc stwierdzić, że mężczyźni obecnie unikają rozmów o przemocy. W przeszłości panował stereotyp, że silny mężczyzna nie może przyznać się do słabości i zawsze musi dominować. To była główna bariera w otwartym mówieniu o problemach – mówi Nėnius.
– Osoby, niezależnie od płci, które zgłaszają się do nas, mogą oczekiwać wsparcia psychologicznego, społecznego i prawnego. Czasami pracujemy z parą, aby znaleźć w nich siłę i chęć wzmocnienia i utrzymania rodziny, a czasami jedynym rozwiązaniem jest rozstanie. Choć oferujemy szerszy zakres usług, te wymienione należą do najpopularniejszych – podkreśla Donatas Nėnius.
Eksperci podkreślają, że zmiana świadomości społecznej jest kluczowa. Wsparcie mężczyzn, którzy doświadczyli przemocy, wymaga nie tylko profesjonalnej pomocy, lecz także otwartości otoczenia, zrozumienia i eliminowania stereotypów, które przez lata uniemożliwiały im szukanie pomocy.
Ochrona prawna osób doświadczających przemocy w rodzinie na Litwie
Akty prawne Republiki Litewskiej regulują stosowanie odpowiednich środków wobec wszystkich osób jednakowo, niezależnie od płci. Oznacza to, że zarówno mężczyznom, jak i kobietom, którzy padli ofiarą przemocy w bliskim otoczeniu, zapewniona jest jednakowa ochrona prawna.
Funkcjonariusze policji, po otrzymaniu zgłoszenia o przemocy w rodzinie, oceniają sytuację i ustalają, czy doszło do popełnienia czynu zabronionego. – Każda sprawa jest oceniana indywidualnie, a decyzja o zastosowaniu środka zapobiegawczego zależy od przepisu Kodeksu karnego, charakteru przestępstwa, jego stopnia niebezpieczeństwa, bezpieczeństwa poszkodowanego oraz innych istotnych danych – wyjaśnia w rozmowie z „Kurierem Wileńskim” Revita Janavičiūtė z biura prasowego Departamentu Policji.
Z danych wynika, że liczba mężczyzn rozpoznanych jako poszkodowani w latach 2020–2025 przedstawia się następująco: w 2020 r. – 1701; 2021 r. – 1513; 2022 r. – 1452; 2023 r. – 1519; 2024 r. – 1308; 2025 r., I–III kwartał – 922.
Policja nie gromadzi danych, ile zgłoszeń dotyczyło konkretnie przemocy wobec mężczyzn, ponieważ zgłoszenia o prośbie o pomoc są kwalifikowane według rodzaju zdarzenia. Nie są też gromadzone informacje o sankcjach nałożonych na osoby prawnie uznane za sprawców przemocy wobec mężczyzn – gromadzone są jedynie ogólne dane o wszczętych śledztwach w sprawach przemocy w rodzinie.
Jeżeli nie stwierdzono znamion przestępstwa, rozważane jest wydanie nakazu ochrony przed przemocą w rodzinie. Nowelizacja ustawy, która weszła w życie 1 lipca 2023 r., wprowadziła prewencyjny środek ochronny – nakaz ochrony przed przemocą w rodzinie, mający na celu ochronę osoby zagrożonej przemocą.
Zgodnie z ustawą pełnoletnia osoba stwarzająca zagrożenie dla poszkodowanego:
• jest zobowiązana tymczasowo opuścić miejsce zamieszkania, jeśli mieszka razem z poszkodowanym;
• nie może przebywać w miejscu zamieszkania poszkodowanego;
• nie może zbliżać się do niego ani do osób mieszkających razem z nim, w tym dzieci;
• nie może nawiązywać żadnego kontaktu z poszkodowanym ani jego rodziną.
Nakaz ochrony wydaje policjant na okres 15 dni po zgłoszeniu i przeprowadzeniu oceny ryzyka zagrożenia przemocą. W razie stwierdzenia trzech lub więcej kryteriów ryzyka nakaz jest wydawany obligatoryjnie.
Poszkodowani mogą być narażeni na różne formy przemocy – psychologiczną, ekonomiczną, fizyczną (nawet gdy nie powoduje ona odczuwalnego bólu). Często formy te występują jednocześnie i są ze sobą powiązane.
Czytaj więcej: Przemoc w rodzinie — policji brakuje „rąk”
Artykuł opublikowany w wydaniu magazynowym dziennika „Kurier Wileński” Nr 47 (134) 22-28/11/2025