Ciekawi mnie, jak w prawie litewskim jest reglamentowana publikacja zdjęć lub wideo w mediach publicznych, na których są wyraźnie widoczne twarze osób, a treść tekstu lub narracja w reportażu nie ma nic z nimi wspólnego?
Jako przykład mógłbym podać kontrole nocne, robione przez policję i opisywane przez dziennikarzy przeważnie w sposób kompromitujący i upokarzający dobre imię ludzi, którzy zostali zatrzymani podczas akcji. W reportażach są opublikowane dobrze rozpoznawalne zdjęcia tych osób, co czytelnikowi sprawia wrażenie, że to właśnie ci ludzie złamali prawo.
Czy takie postępowanie dziennikarzy jest zgodne z prawem? Jeżeli nie, jakich kroków osoba, która doświadczyła takiej sytuacji, może przedsięwziąć w celu obrony swojego dobrego imienia i reputacji?
Aloizy F.
Chociaż prawo osoby do ochrony wizerunku przyznaje zarówno prawo państwowe (art. 2.22 Kodeksu Cywilnego Republiki Litewskiej (KC RL)), jak również prawo międzynarodowe (art. 8 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności), jednak w Konwencji prawo to nie jest wskazane wprost i uważa się ono za część prawa osoby do ochrony życia prywatnego. Natomiast KC RL prawo to zatwierdza jako samodzielny chroniony obiekt prawa cywilnego.
Zarówno art. 8 § 2 Konwencji, jak i art. 2.22 § 2 KC RL ustalają możliwe przypadki ograniczenia prawa do ochrony wizerunku, które mogą być usprawiedliwione interesem publicznym, tzn. nie jest wymagane zezwolenie osoby do robienia jej zdjęć (filmowania), jeśli jej działania są związane z:
1) działalnością społeczną, jej stanowiskiem służbowym;
2) żądaniem instytucji wymiaru sprawiedliwości;
3) jeśli zdjęcie jest robione w miejscu publicznym.
Chociaż w tej normie prawnej nie ma mowy o publikowaniu zdjęć, jednak w praktyce sądowej za naruszenie prawa osoby do ochrony życia prywatnego uważana jest również publikacja zdjęć osobistych bez otrzymania na to zezwolenia osoby filmowanej.
Obecnie powszechnie uznaje się, że prawo osoby do ochrony wizerunku rozumiane jest jako część prawa do ochrony życia prywatnego.
Europejski Trybunał Ochrony Praw Człowieka w swej praktyce niejednokrotnie stwierdzał, że publikacja zdjęć znajduje się w sferze życia prywatnego osoby, nawet jeśli osoba ta jest osobą powszechnie znaną. Jeśli zdjęcie osoby ilustruje informację o charakterze negatywnym, fakt taki daje podstawę stwierdzać, że rozpowszechniona zostaje informacja o charakterze urażającym oraz poniżającym.
Pojęcie życia prywatnego obejmuje sobą wszystkie aspekty prawa osoby do ochrony wizerunku, a publikacja zdjęcia osoby niewątpliwie związana jest ze sferą życia prywatnego. Takie same zasady stosowane są nie tylko w przypadku zdjęć, lecz również nagrań, rysunków, karykatur, rzeźb itp. Nawet sam fakt pozowania lub dobrowolnego filmowania nie oznacza, że osoba bezwarunkowo zezwala na opublikowanie i rozpowszechnianie jej zdjęć.
Zgodnie z art. 2.22 § 1 KC RL zdjęcie (jego część) osoby fizycznej, portret lub inny wizerunek mogą być odtwarzane, sprzedawane, demonstrowane, drukowane, jak również sama osoba może być filmowana wyłącznie z jej zezwolenia. Po śmierci osoby zezwolenia takiego mogą udzielić jej małżonek, rodzice lub dzieci.
Art. 2.22 § 2 KC RL zaznacza, że zezwolenie osoby nie jest wymagane, jeśli działania te są związane z działalnością społeczną osoby, jej stanowiskiem służbowym, żądaniem instytucji wymiaru sprawiedliwości lub jeśli zdjęcie robione jest w miejscu publicznym. Jednak zdjęcie (jej część) osoby zrobione w tych przypadkach nie wolno demonstrować, odtwarzać lub sprzedawać, jeśli poniży to honor, godność lub reputację osoby. Co aktualne jest w sytuacji opisanej przez Pana.
Jak głosi art 2.22 § 3 KC RL osoba fizyczna, prawo której do ochrony wizerunku zostało naruszone, ma prawo w drodze sądowej żądać zaprzestania takich działań oraz wyrównania szkody majątkowej i niemajątkowej. Po śmierci osoby taki pozew mogą złożyć jej małżonek, rodzice lub dzieci.
Należy podkreślić, że, jak zaznaczone jest w Komentarzu do Kodeksu Cywilnego Republiki Litewskiej, nawet znajdująca się w miejscu publicznym osoba prywatna ma prawo udzielić zezwolenia bycia filmowaną. Jeśli osoba wyraźnie i w niedwuznaczny sposób wyrazi swój sprzeciw, jej wola powinna być uszanowana, ponieważ przebywając nawet w miejscu publicznym nie traci ona swej prywatności i indywidualności. Oprócz tego, przebywając nawet w miejscu publicznym, może ona nie chcieć, by ją niepokoili inni. W tym przypadku prawo człowieka do ochrony wizerunku jest uszanowaniem prawa do życia prywatnego, które chroni art. 8 Konwencji. Takie stanowisko w swej praktyce przyjmuje również Najwyższy Sąd Litwy.
Toteż jeśli osoba wyraźnie i w sposób niedwuznaczny wyrazi swój sprzeciw bycia filmowaną, jej wola powinna być uszanowana, przebywając bowiem nawet w miejscu publicznym nie traci ona swej prywatności i indywidualności.
Następnym razem rozpatrzymy, jakie kroki prawne można podjąć, gdy poniżające zdjęcie lub zdjęcie z poniżającym komentarzem, jak w Pana przypadku, zostało już opublikowane.
Daniel Spiridenkov