W Zułowie, w rejonie święciańskim, we wtorek wieczorem, 25 kwietnia, odbędzie się odsłonięcie pomnika poświęconego braciom Piłsudskim – Józefowi i Bronisławowi. Jego pomysłodawcą i autorem jest rzeźbiarz Vytautas Musteikis, z trzyosobowym zespołem współpracowników.
– Naszym celem nie jest politykowanie, lecz wyłącznie pokazanie tego, jak różnymi drogami chodzą bliscy z tej samej rodziny – powiedział „Kurierowi Wileńskiemu” Vytautas Musteikis.
– Minęło pięć lat, zanim ten pomysł udało się urzeczywistnić – powiedział Vytautas Musteikis. – Pewnie będzie wiele kontrowersyjnych opinii, zarówno ze strony litewskiej, jak i polskiej, ale naszym celem nie była konfrontacja, lecz chęć głębszego spojrzenia na historię, bez względu na to, jaka była prawda – przyjemna czy nieprzyjemna. Po prostu musimy ją znać.
Pomnik ma postać wysokiej tablicy z wypisanymi na niej w języku litewskim wydarzeniami z życia obu braci oraz wybranymi cytatami. U góry zostały umieszczone płaskorzeźby z podobiznami obu braci:
„Bronislavas Petras Pilsudskis” (1866-1918) i „Juozapas Klemensas Pilsudskis” (1867-1935), opatrzone łacińską sentencją „Sit mihi palma fides” („Niech wiara będzie moją tarczą”) oraz jej tłumaczeniem na litewski. Poniżej została wyryta data 1887, ze wskazaniem, że w tym roku obaj bracia uczestniczyli w spisku przeciwko carowi Rosji Aleksandrowi III i zostali zesłani na Syberię. Jeszcze niżej, w osobnych kolumnach, wymienione zostały poszczególne lata ich życia i wydarzenia z życiorysów.
Na pomniku po litewsku upamiętniono następujące fakty biograficzne, dotyczące Bronisława Piłsudskiego: 1898-1914 – badał życie tubylców Dalekiego Wschodu, 1903 – uhonorowany medalem Rosyjskiego Towarzystwa Geograficznego „Za zasługi naukowe”, 1916 – napisał pracę o litewskich krzyżach. Na pomniku widnieje również fragment jego listu z zesłania, adresowanego do ojca: „Pokrzepieniem jest mi miłość do ludzi…”.
W drugiej kolumnie zostały umieszczone daty oraz wydarzenia z życia Józefa Piłsudskiego: 1892 – członkostwo w Polskiej Partii Socjalistycznej, 1914-1918 – tworzył wojsko polskie, 1916 – ogłosił niepodległość Polski, 1918-1922 – naczelnik państwa polskiego, dążył do przywrócenia państwa litewsko-polskiego od morza do morza, 1920 – marszałek Polski, 1922 – zabrał Litwie Wilno i Wileńszczyznę, 1926-1936 – samowładca Polski i minister wojny. W kamieniu wyryto również słowa Marszałka: „Litwinem jestem i wprowadzę wam litewski ład!”.
U dołu pomnika biegnie napis: „Litwo, twe korzenie są tak potężne, ale dlaczego ich owoce zrywają obcy?”
– Skoro państwo nie potrafi z okazji setnej rocznicy odzyskania niepodległości postawić pomnika Basanavičiusowi, ani nikomu innemu, my to zrobiliśmy. W tym pomniku odzwierciedla się tragedia narodu, tragedia rodzin, w których są krewni o różnych poglądach, podobnie jak w przypadku braci Narutowiczów (innym naszym pomysłem był również pomnik poświęcony braciom Narutowiczom). Ciekawe, jak to się dzieje, że jeden z braci jest działaczem jednego państwa, inny – drugiego – rozważał artysta.
Miejsce ustanowienia pomnika zostało wybrane nieprzypadkowo.
– Przede wszystkim jest to miejsce urodzenia braci Piłsudskich. Zapytaliśmy właściciela tej ziemi o pozwolenie, i zgodził się on wydzielić nam placyk pod pomnik (właścicielem działki jest Romualdas Juraitis). Podobało nam się również samo miejsce. Trochę dziwne się wydaje, że inni, którzy zachowują pamięć o Piłsudskim i tworzą aleję pamięci, powiedziałbym, że niezupełnie uporządkowali otoczenie. Chcemy pokazać, że można to ładniej uporządkować – powiedział artysta.
Jak mówi Vytautas Musteikis, Józef Piłsudski to niepospolita postać, działacz światowego formatu, któremu należy się szacunek.
– Naszym celem nie jest politykowanie, lecz wyłącznie pokazanie, jakimi różnymi drogami chodzą bliscy z tej samej rodziny – stwierdził. – Piłsudski czuł się obywatelem wspólnego państwa. To, że zagarnął Wileńszczyznę, bez wątpienia, powodowane było chęcią przywrócenia kraju rodzinnego i nie rozumiał Litwinów, którzy buntowali się i nie chcieli żyć razem z Polakami. Często podkreślał potrzebę bycia razem. Myślę, że Polska powinna być wdzięczna za to, ile otrzymała od Litwy. I Jagiełło, i Kościuszko uważali się za Litwinów. Więcej jest takich osób, które możemy zobaczyć w szerszym kontekście. Nasza mentalność zakłada, że odrzucamy to, co nie jest napisane po litewsku – powiedział Vytautas Musteikis.
Vytautas Musteikis ukończył na Uniwersytecie Wileńskim studia historyczne ze specjalizacją z archeologii. Wykładał w Konserwatorium, pracował w Centrum Kultury Ludowej Litwy. Obecnie jest niezależnym artystą.
Na Litwie ani marszałek Piłsudski, ani jego brat Bronisław nie doczekali dotychczas upamiętnienia w postaci pomnika. Co prawda, przed dziesięciu laty podobnej inicjatywy podjął się mer Druskiennik Ričardas Malinauskas, który rozważał ustanowienie w tym uzdrowiskowym mieście, w którym zatrzymywał się również naczelnik państwa polskiego, kamienia lub tablicy pamiątkowej na cześć Józefa Piłsudskiego. Niestety, pomysł ten spotkał się z atakiem litewskich nacjonalistów i inicjatywy zaniechano.